چماق و هویج اروپایی برای برجام موشکی

زمانی بود که غرب در نحوه تعامل با ایران و به‌خصوص در مورد برنامه هسته‌ای ایران از راهبرد چماق و هویج استفاده می‌کرد، به این معنا که در کنار اعمال تحریم و فشار بر ایران، مشوق‌هایی را هم در نظر می‌گرفت تا ایران را به سمت توافقی در مورد برنامه هسته‌ای‌اش بکشاند. حالا به نظر می‌رسد که راهبرد غرب یک سویه شده آن هم با دو روایت؛ روایت اول از سوی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور امریکا، که به صراحت زیر برجام زد و با پاره کردن آن فقط چماق را به دست گرفته و روایت دوم از سوی اروپایی‌ها که در ظاهر هویج را به دست گرفته‌اند، اما از همین حالا معلوم است که هویج آن‌ها همان چماق ترامپ است که به رنگ هویج درآمده است.
اینستکس (INSTEX) تمهید اروپایی برای حمایت از مبادلات تجاری با ایران است که اروپایی‌ها از ماه می، زمان خروج ترامپ از برجام وعده آن را می‌دادند و مدعی بودند که با این ابزار می‌توان با بازگشت تحریم‌های امریکا مقابله کرد و برجام را از نابودی نجات داد. گذشته از این که اینستکس اروپایی خیلی دیر اعلام شده و بیانیه مشترک وزرای خارجه بریتانیا، فرانسه و آلمان در نشست خبری روز پنج شنبه گذشته هم تازه از ثبت این ابزار می‌گوید و معلوم نیست که در عمل چگونه کار کند، از بیانیه شورای اروپا در روز دو شنبه چنین برمی‌آید که اینستکس بیشتر چماقی برای وارد آوردن فشار بر ایران در زمینه‌های غیرهسته‌ای است تا اینکه هویجی برای تشویق ایران به ماندن در برجام هسته‌ای. این شورا در بیانیه خود به صراحت اینستکس را به دو برنامه مقابله با پولشویی و مبارزه با تأمین مالی تروریسم (CFT-AML) پیوند زده در حالی که هنوز لوایح مربوط به این دو برنامه در ایران محل بحث و نظر است و نهایی نشده است. به عبارت دیگر، اروپایی‌ها از همین ابتدای کار و در شرایطی که معلوم است ساز و کار اینستکس آن‌ها چگونه کار خواهد کرد و چه فایده‌ای برای ایران خواهد داشت، از این ساز و کار به عنوان چماقی برای التزام و تعهد ایران به کنوانسیون پالرمو و مفاد آن استفاده می‌کنند و به این نحو قصد دور زدن سیستم حقوقی و قانونگذاری ایران را دارند. نکته جالب توجه اینجا است که اروپایی‌ها اصولاً در اینستکس مبادله مستقیم مالی با ایران را تعریف نکرده‌اند تا اینکه لازم باشد برای اجرای اینستکس، ایران متعهد به کنوانسیون پالرمو شود.
این نوع کارکرد اینستکس به عنوان چماقی برای فشار بر ایران تنها محدود به تعلل اروپایی‌ها، سطح‌بندی کردن مبادلات تجاری با ایران یا التزام ایران به مفاد کنوانسیون پالرمو نمی‌شود، شورای اروپا در بیانیه خود به صراحت از اتهاماتی علیه ایران نام برده که در میان آنها، برنامه موشک بالستیک ایران وضعیت خاصی دارد. رسانه‌های اروپایی در این مورد از عنوان ملاحظات سه‌گانه اروپا می‌گویند که عبارتند از: اصل برنامه موشک بالستیک ایران، تلاش برای صادرات و توزیع این برنامه در منطقه و ساخت پایگاه‌ها و زیرساخت‌های لازم برای تولید این موشک‌ها. شورای اروپایی یک هفته قبل قصد انتشار بیانیه جمع‌بندی خود در مورد ایران را داشت و در متن بیانیه خبر از ایجاد گروهی متشکل از بریتانیا، فرانسه، آلمان و ایتالیا داده بود که قرار است در مسائل مورد اختلاف با ایران از جمله این ملاحظات با ایران مذاکره کنند. اسپانیا به دلیل اختلافات قدیمی با حضور ایتالیا در این گروه مخالفت کرد و مانع انتشار آن بیانیه شد و حالا به نظر می‌رسد که شورای اروپا با تعدیل بیانیه خود و درز گرفتن این بخش، متن نهایی را منتشر کرده است. با وجود این، تشکیل چنین گروهی و ایجاد روندی مثل روند مذاکرات هسته‌ای، اما با قالبی متفاوت با تروئیکای اروپایی و با شکلی جدید از تتراد یا چهارجانبه در دستور کار اروپایی‌ها است و باید اینستکس را بر مبنای این دستور کار تفسیر و تعبیر کرد. به عبارت دیگر، اروپایی‌ها اینستکس را تنها برای حفظ برجام و اجرای تعهدات خود بر مبنای آن طراحی و ثبت نکرده‌اند بلکه اشارات صریح بیانیه شورای اروپا به برنامه موشکی ایران و راه‌ندازی تتراد اروپایی، نشان می‌دهد که اینستکس تنها ابزار فشاری برای ایران است تا مسیر برجام هسته‌ای را به سمت برجام موشکی تغییر دهد تا به به یک برجام موشکی نظیر برجام هسته‌ای ختم بشود. اینستکس در این مسیر دیگر امتیازی از سوی اروپایی‌ها به ایران برای حفظ برجام هسته‌ای نیست بلکه چماقی برای خلق برجامی دیگر است تا دست و پای ایران را برای دفاع از خود ببندد.

سید رحیم نعمتی