پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌‌‌ای اجرای تعهدات اروپا در برجام تقریبا معلق شده است

 

فرانسه، آلمان و انگلیس در راستای تعهد راسخ و تلاش‌های ادامه‌دار خود برای «حفظ برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) که به تأیید قطعنامه شماره ۲۲۳۱ شورای امنیت رسیده، ایجاد «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» (INSTEX) را اعلام می‌کنند. این ابزار، کانال ویژه‌ای برای تسهیل تجارت مشروع میان عاملان اقتصادی اروپا و ایران است.

 

3 کشور اروپایی بار دیگر تأکید می‌کنند تلاش‌ها برای محافظت از مفاد اقتصادی مندرج در برجام، به اجرای کامل تعهدات مرتبط هسته‌ای از سوی ایران، از جمله همکاری‌های کامل و بموقع با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مشروط است.

 

«ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» با تمرکز بر ضروری‌ترین بخش‌ها برای مردم ایران- از قبیل اقلام دارویی، کالاهای پزشکی و کالاهای کشاورزی و غذایی- از تجارت مشروع با ایران حمایت خواهد کرد. ابزار پشتیبان مبادلات تجاری در درازمدت قصد دارد به روی فعالان اقتصادی از کشورهای ثالث که مایل به تجارت با ایران هستند گشوده شود. 3 کشور اروپایی کماکان نحوه تحقق این هدف را بررسی می‌کنند.

 

ایجاد ابزار پشتیبان مبادلات تجاری، اولین گام مهمی است که 3 کشور اروپایی امروز برداشتند. عملیاتی‌ کردن ابزار پشتیبان مبادلات تجاری بر اساس رویکردی گام به گام خواهد بود:

 

- 3 کشور اروپایی در کنار ابزار پشتیبان به کار روی جزئیات ملموس و عملیاتی جهت مشخص کردن نحوه فعالیت این شرکت ادامه خواهند داد.

- 3 کشور اروپایی برای ایجاد نهاد موثر و شفافی که برای عملیاتی کردن ابزار پشتیبان ضروری است با ایران همکاری خواهند کرد.

 

فعالیت ابزار پشتیبان مبادلات تجاری، با بالاترین معیارهای بین‌المللی در زمینه مبارزه با پولشویی، مبارزه با تأمین مالی تروریسم (AML/CFT) و تبعیت از تحریم‌های اتحادیه اروپایی و سازمان ملل منطبق خواهد بود. در همین راستا 3 کشور اروپایی از ایران انتظار دارند فوراً همه عناصر برنامه اقدام FATF را اجرا کند. 3 کشور اروپایی بر تعهد خود در زمینه توسعه بیشتر این ابزار پشتیبان با همکاری کشورهای علاقه‌مند اروپایی تأکید می‌کنند تا بتوان با پیروی از گام‌های مشخص‌شده در بالا از مبادلات تجاری با ایران حمایت کرد. 

 

 

مرور بیانیه 3 کشور اروپایی برای اعلام سازوکار موسوم به INSTEX این گزاره را تقویت کرده است که اروپایی‌‌های متعهد در برجام به مرور در حال فرار از تعهدات برجامی خود هستند. حداقل در بیانیه وزرای خارجه انگلیس، فرانسه و آلمان  برای اعلام «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» این گزاره تقویت شده است. به عنوان نمونه در این بیانیه اگرچه به صورت اعلامی و کلی عنوان شده است که 3 کشور اروپایی در راستای برجام این سازوکار را ارائه می‌کنند اما این تعهد صرفا در همین موارد اعلامی و کلی مطرح شده است. 

 

در ادامه این بیانیه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، 3 کشور اروپایی حاضر در برجام اعلام کرده‌‌اند «تمرکز» این سازوکار بر همکاری در حوزه دارو و غذا است: «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» با تمرکز بر ضروری‌ترین بخش‌ها برای مردم ایران- از قبیل اقلام دارویی، کالاهای پزشکی و کالاهای کشاورزی و غذایی- از تجارت مشروع با ایران حمایت خواهد کرد».

بلافاصله در ادامه این بخش از بیانیه بیان شده که سازوکار INSTEX «قصد دارد» در درازمدت حضور کشورهای ثالث در حوزه همکاری دارو و غذا را مورد بررسی قرار دهد: «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری در درازمدت قصد دارد به روی فعالان اقتصادی از کشورهای ثالث که مایل به تجارت با ایران هستند گشوده شود.

 

 3 کشور اروپایی کماکان نحوه تحقق این هدف را بررسی می‌کنند». 3 کشور اروپایی سپس در ادامه فرآیند عملیاتی شدن این سازوکار را توضیح دادند. فرآیندی که باز هم در هیچ کجای آن به ضرورت اجرای تعهدات این کشورها در برجام اشاره‌ای نشده است! انگلیس، فرانسه و آلمان در این بیانیه نه‌تنها درباره تعهدات برجامی خود نظیر همکاری‌‌های بانکی با ایران، عادی شدن روند فروش نفت ایران و برداشته شدن همه موانع بر سر مسیر تجارت با ایران اشاره نکردند و درباره اجرای این تعهدات پس از خروج آمریکا از برجام تضمینی ارائه نکردند، بلکه تاکید کرده‌‌اند  همین مقدار ناچیز ارائه دارو و غذا را نیز در ازای ادامه اجرای تعهدات برجامی ایران و همچنین تصویب لوایح FATF مشروط می‌کنند!

 

اکنون یک سوال اساسی و جدی این است: آیا تیم مذاکره‌کننده ایرانی و دولت آقای روحانی، هدف خود از مذاکرات هسته‌ای با کشورهای 1+5 را گم کرده است؟ اگر هدف از مذاکرات هسته‌ای گم نشده، پس قاعدتا اکنون وزارت امور خارجه باید به این سوال پاسخ دهد که اهداف ایران از مذاکرات هسته‌‌‌ای که برداشته شدن تحریم‌ها و عادی‌‌سازی فرآیند فروش نفت، همکاری‌‌های بانکی و تجارت آزادانه ایران با سایر کشورها بوده، اکنون در کدام بخش بیانیه 3 کشور اروپایی قید شده است؟ اردیبهشت‌ماه امسال و پس از خروج آمریکا از برجام، مقامات دولتی ایران اعم از حسن روحانی، رئیس‌جمهور و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه اعلام کردند پس از خروج آمریکا از برجام ایران به شرطی در این توافق می‌ماند که اروپا تضمین‌‌های لازم برای بهره‌مندی ایران از منافع خود در برجام را به ایران ارائه دهد و به عبارتی پس از خروج آمریکا از برجام، ایران از 3 کشور اروپایی حاضر در برجام خواست تضمین دهند در مقابل آمریکا می‌ایستند و تعهدات برجامی خود را انجام خواهند داد تا در این صورت ایران نیز متقاعد به ماندن در برجام شود.

 

 اکنون 9 ماه از خروج آمریکا از برجام گذشته و ایران در تمام این 9 ماه تمام تعهدات خود در برجام را انجام داده است. حالا پس از 9 ماه، 3 کشور اروپایی که قرار بود به ایران تضمین دهند تعهدات خودشان در برجام را اجرا می‌کنند، بیانیه‌ای منتشر کرده‌‌اند که صرفا در آن قید شده می‌توانند به ایران دارو و غذا بفروشند! یعنی اقلامی که ذیل عنوان «انسان‌دوستانه» قرار می‌گیرد! به عبارتی آنچه پیش از این اعلام شده بود که 3 کشور اروپایی قرار است به ایران درباره خرید نفت و مقابله با تحریم‌‌های آمریکا و همکاری‌‌های بانکی با ایران تضمین بدهند در هیچ کجای بیانیه  3کشور اروپایی مشاهده نمی‌شود. معنی این گزاره‌ها این است که «اروپا هیچ تضمینی برای اجرای تعهداتش در برجام به ایران نداده است»!

 

البته پیش از انتشار بیانیه 3 کشور اروپایی درباره INSTEX برخی مقامات این کشورها صراحتا اعلام کردند قرار نیست با تحریم‌‌های آمریکا مقابله کنند. اروپایی‌ها اخیرا از زبان وزیر خارجه آلمان اعلام کرده بودند در سازوکار جدید خود با ایران هرگز قرار نیست تحریم‌‌های آمریکا را نقض کنند. «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان 2 روز قبل از انتشار بیانیه مربوط به INSTEX درباره اجرایی شدن ساز و کار مالی ایران و اروپا گفته بود: هدف اتحادیه اروپایی از این سازوکار این است که «معاملات و فعالیت‌های اقتصادی که توسط آمریکا تحریم نشده‌اند انجام شوند و یک راه‌حل مناسب و مطلوب برای پرداخت وجود داشته باشد». این اظهارات صریح وزیر خارجه آلمان به وضوح نشان می‌دهد 3 کشور اروپایی اساسا قرار نیست در مقابل تحریم‌‌های آمریکا بایستند و این یعنی اینکه آنها می‌خواهند تحریم‌‌های آمریکا علیه ایران را رعایت کنند.

 

 معنی دقیق‌‌‌‌‌‌تر این سیاست 3 کشور اروپایی این است که آنها نمی‌خواهند یا توان آن را ندارند که تعهدات خود در برجام را انجام دهند. حالا با انتشار مختصات «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» توسط 3 کشور اروپایی حاضر در برجام، این گزاره که اروپا به مرور در حال فرار از تعهدات برجامی خود است در حال تقویت شدن است. به اعتقاد کارشناسان، اینکه اروپا همین بسته یک‌وجهی و یک‌خطی را 9 ماه پس از خروج آمریکا از برجام، ارائه کرده یکی از نشانه‌‌‌هایی است که اروپایی‌ها تلاش می‌کنند به مرور و به گونه‌ای که حیثیت این کشورها و استقلال آنها مورد خدشه قرار نگیرد از برجام فاصله گرفته یا خارج شوند.

 

 نشانه‌‌های این دیدگاه در همین بیانیه INSTEX هم قابل رؤیت است. در بیانیه موسوم به INSTEX تصریح شده که این سازوکار فعلا قرار است روی موضوع فروش دارو و غذا به ایران تمرکز کند. حتی در این موضوع نیز هنوز هیچ تضمینی برای پیدا کردن شرکت‌‌های فروشنده به ایران و تضمین ارائه اقلام دارویی و غذایی به ایران داده نشده و این موضوع نیز صرفا روی کاغذ مانده است.

 

 

بر اساس توافق هسته‌ای موسوم به برجام، باید تحریم‌‌های هسته‌ای علیه ایران و نیز قطعنامه‌‌های مربوط به آن تعلیق و در قالب قطعنامه 2231 تعهدات کشورهای 1+5 در برجام عملیاتی و مشروع شود. به صورت کلی اگر قرار باشد تعهدات طرفین در برجام مورد اشاره قرار گیرد، باید به این موارد اشاره کرد که ایران در برجام متعهد به از بین بردن ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود شد و محدودیت‌‌‌هایی را درباره میزان ذخیره‌‌سازی اورانیوم غنی شده و نیز محدودیت‌‌‌هایی را درباره استفاده از نسل‌‌های جدید سانتریفیوژ پذیرفت. ایران همچنین در حوزه پلوتونیوم پذیرفت رآکتور اراک را تعطیل کند. همچنین ایران یک رژیم بی‌سابقه بازرسی از تاسیسات هسته‌ای و غیرهسته‌ای خود را نیز پذیرفت. تعهدات طرف مقابل نیز به صورت کلی عبارتند از رفع تمام محدودیت‌‌های مربوط به خرید نفت از ایران و ازسرگیری همکاری‌‌های بانکی و موسسات مالی با ایران. از سوی دیگر طرف 1+5 متعهد شد هرگونه موانع را در مسیر همکاری‌‌های اقتصادی و تجاری با ایران برطرف کند.

 

 این ملموس‌‌‌‌‌ترین و مهم‌ترین تعهدات طرفین در برجام بوده است. اکنون بیش از 3 سال و نیم از امضای برجام گذشته است. ایران همچنان خود را متعهد به این توافق دانسته است و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکنون 13 بار پایبندی ایران به این توافق را اعلام کرد اما از سوی دیگر به نظر می‌رسد تعهدات طرف مقابل تقریبا منتفی یا معلق شده است. آمریکا رسما از برجام خارج شده است و درباره 3 کشور اروپایی نیز شواهد حاکی از عدم تعهد این کشورها نسبت به تعهدات‌شان در برجام است. از ابتدای اجرای برجام نیز گلایه‌‌‌هایی درباره دبه اروپایی‌ها نسبت به تعهدات‌شان در برجام مطرح بوده است. بویژه پس از خروج آمریکا از برجام نیز همان تعداد شرکت‌‌های اروپایی که به ایران آمده بودند از کشور خارج شدند؛ بانک‌‌های معتبر اروپایی اصلا همکاری خود را با ایران آغاز نکرده بودند و موضوع خرید نفت از ایران نیز جز توسط ایتالیا و یونان و آن هم به میزان محدود، محقق نشده است.  به نظر می‌رسد اکنون وزارت امور خارجه ایران باید یک گزارش دقیق از میزان پایبندی 3 کشور اروپایی به تعهداتشان در برجام به افکار عمومی ایران ارائه دهد. 

 

وزارت امور خارجه ایران باید میزان پایبندی انگلیس، فرانسه و آلمان به تعهدات‌شان در برجام در فواصل زمانی آغاز به کار برجام تا زمان خروج آمریکا از این توافق و نیز در فاصله زمانی خروج آمریکا از این توافق تا ارائه سازوکار موسوم به INSTEX را ارائه دهد تا مشخص شود آیا این فقط ایران است که به برحام متعهد مانده یا خیر؟!