رمزگشایی از افسانه کارنامه رویایی اشتغالزایی دولت اعتدال

به گزارش سرویس اقتصادی پایگاه 598، عدم اقدام شایسته دولت درخصوص کاهش نرخ بیکاری»، سومین سوال از سوالات پنج‌گانه تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی از حسن روحانی، رئیس‌جمهور بود که در جلسه سه‌شنبه هفته گذشته (6 شهریورماه) مجلس مطرح شد.

پس از ارائه پاسخ رئیس‌جمهور به این سوال، رای‌گیری صورت گرفت و نمایندگان مجلس با 74 رأی موافق، 190 رأی مخالف و هشت رأی ممتنع (از مجموع 272 رأی) اعلام کردند از پاسخ روحانی در این زمینه قانع نشده‌اند. اما نمایندگان مجلس در تشریح این سوال در صحن علنی مجلس چه گفتند و رئیس‌جمهور چه پاسخی داد؟

 تفاوت وسیع دیدگاه رئیس‌جمهور و اکثریت نمایندگان مجلس درباره وضعیت اشتغال
ابتدا حسین نقوی‌حسینی، نماینده مردم ورامین در مجلس با بیان اینکه بیکاری ‌ام‌الفساد همه مسائل کشور است، گفت: «آقای رئیس‌جمهور، فقط به نمایندگان بگویید شورای عالی اشتغال که بالاترین مرجع تصمیم‌گیری شغل در این کشور است، در طول پنج‌سال دولت شما چندبار تشکیل شد؟ بانک اطلاعات بیکاران و اشتغال که وعده دو دوره انتخابات شما بود چه سرنوشتی پیدا کرد و به کجا رسید؟ طرح کارورزی به کجا رسید و چه نتیجه‌ای داشت؟» نقوی‌حسینی در پایان به دولت پیشنهاد داد برای افزایش اشتغال در کشور، به‌دنبال رونق دادن به بخش مسکن باشد.

سپس رئیس‌جمهور به پشت تریبون مجلس رفت و در پاسخ این سوال نمایندگان گفت: «در زمینه بیکاری کارنامه دولت یازدهم و دوازدهم بسیار درخشان است.

جزء کارنامه‌هایی است که کمتر در کشوری شما می‌یابید. شما ببینید در سال 84 تا 91، اشتغال ما چقدر بود. اشتغال خالص را نمی‌توانم بگویم چقدر بوده، آنقدر کم بوده که نمی‌شود گفت 84 تا 91 اشتغال خالص ما 10 هزار نفر بوده است. در طول پنج‌سال گذشته اشتغال خالص دومیلیون و 700 هزار نفر بوده، این افتخار بزرگی برای کشور است.»

روحانی با تاکید بر اینکه این آمارها را با آمارهای بانک مرکزی و مرکز آمار مقایسه کنید، اضافه کرد: «در زمینه اشتغال موفقیت بسیار بزرگی داشتیم. از لحاظ بیکاری، کارنامه خوبی داریم، اما مردم قانع نیستند.

این حرف درست است. هنوز بیکاری فراوانی داریم، این درست است. بیکاری مزمن چندین‌ساله داریم. نرخ بیکاری 12.1 درصد بوده که بسیار زیاد است و قابل قبول نیست. خانواده‌های فراوانی هستند که هنوز حس نکرده‌اند.

از شما می‌خواهم به این نکته توجه کنید که اگر دولت یازدهم و دوازدهم مثل دولت دهم و نهم در اشتغال کار می‌کرد، امروز رقم بیکاری به‌جای 12 درصد، 22 درصد بود. این هنر دولت یازدهم و دوازدهم است. البته در همه زمینه‌ها قوای دیگر و مجلس شورای اسلامی، کمک کردند.»

در ادامه این جلسه، حجت‌الاسلام مجتبی ذوالنوری، نماینده مردم قم در مجلس به نقد پاسخ روحانی به سوال نمایندگان درباره اشتغال پرداخت و گفت: «آقای روحانی، من نمی‌دانم شما رئیس‌جمهور سوئیس هستید یا رئیس‌جمهور جمهوری اسلامی ایران! {ولی} وقتی پنج‌میلیون مسکن مهر ساخته می‌شد، {تعداد} کارگرانی که در این مسکن کار می‌کردند سالانه 10 هزار شغل بود؟»

ذوالنوری با اشاره به آمارهای متفاوتی که روحانی و جهانگیری درباره میزان اشتغال ایجادشده در این دولت بیان کرده‌اند، اضافه کرد: «در نطق تبلیغاتی عنوان می‌کردید آمارها لازم نیست، کدام خانه وجود دارد که یک یا دو نفر بیکار نداشته باشد. با حلواحلوا کردن دهان شیرین نمی‌شود و مردم نیز به هر حال نان گندم خورده‌اند.»

درنهایت قانع‌نشدن اکثریت قاطع نمایندگان مجلس از پاسخ‌های رئیس‌جمهور نشان داد که تفاوت وسیعی بین دیدگاه‌های مجلس و دولت درباره وضعیت اشتغال در دولت روحانی وجود دارد. حال این سوال مطرح می‌شود که حق با کیست؟ آیا احساس مجلس درباره این موضوع صحیح است یا آمارهای رئیس‌جمهور؟

اهمیت بررسی این موضوع وقتی مضاعف می‌شود که به یاد بیاوریم در سال‌های اخیر و به‌خصوص در ایام دوازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری (بهار 96)، روحانی و مقامات ارشد دولت یازدهم مکررا آمارهای مشابهی مانند ایجاد 700 هزار شغل خالص در سال در دولت اول روحانی و صفر بودن میزان اشتغال خالص ایجادشده در دولت‌های نهم و دهم را مطرح می‌کردند.

 رمزگشایی از افسانه کارنامه رویایی اشتغالزایی دولت اعتدال
دو نکته مهم درباره آمارهای اعلام‌شده توسط روحانی و دولتش درباره میزان اشتغال خالص ایجادشده در دولت‌های نهم تا دوازدهم مطرح است:

الف- با وجودی که دولت یازدهم از تابستان 92 زمام امور کشور را در دست گرفته است ولی روحانی و مسئولان دولتش نه در ارائه آمار اشتغال خالص دولت‌های یازدهم و دوازدهم و نه در ارائه این آمار در دولت‌های نهم و دهم، آمارهای سال 92 را درنظر نمی‌گیرند! به‌عبارت دقیق‌تر، آمار اشتغال خالص ایجادشده در دولت‌های نهم و دهم را در بازه زمانی سال‌های 84 تا 91 اعلام می‌کنند و این آمار در دولت‌های یازدهم و دوازدهم را در بازه زمانی سال‌های 93 تا 96 (یا 97) اعلام می‌کنند. این اقدام شگفت‌انگیز و غیرقابل توجیه دولت روحانی برای بزرگ‌نمایی عملکرد خود و کوچک‌نمایی عملکرد دولت قبل در حوزه اشتغال را صرفا می‌توان نوعی بازی با آمار دانست که به گمراه‌کردن افکارعمومی می‌انجامد!

ب- در برخی موارد هم آمار بالای اشتغال خالص ایجادشده در دولت یازدهم به‌واسطه مقایسه فصول زمستان و پاییز با فصول بهار و تابستان صورت‌گرفته است که اقدامی غلط از لحاظ آماری است زیرا همواره اشتغال ایجادشده در دو فصل پایانی سال، کمتر از دو فصل ابتدای سال است.

درواقع برای ارائه آمار صحیح در حوزه اشتغال یا باید آمار کل سال را در نظر گرفت یا باید آمار دو فصل همسان از دو سال مختلف را مدنظر قرار داد و با یکدیگر مقایسه کرد. به‌عبارت دیگر، غالب متغیرهای اقتصادی ازجمله اشتغال، دارای «رفتار فصلی» هستند و همین ویژگی باعث می‌شود ارقام سالانه، جمع ساده ارقام فصلی نباشد و ضرورت داشته باشد این آمارها پس از «فصلی‌زدایی» مورد استفاده قرار گیرند.

حال بگذارید وارد موضوع اصلی شویم و به این سوال پاسخ دهیم که میزان خالص اشتغال ایجادشده در دولت روحانی چقدر بوده است؟ با توجه به اینکه هنوز آمارهای میزان اشتغال کل سال 96 توسط مرکز آمار اعلام نشده است، ناچاریم از آمارهای تابستان 96 و کل سال 95 که توسط این مرجع رسمی اعلام‌شده است، استفاده کنیم:

روش اول (استفاده از گزارش‌های فصلی مرکز آمار): براساس این گزارش‌ها، خالص اشتغال سالانه در دوره زمانی تابستان 92 تا تابستان 96 در جدول زیر آمده است:

براساس آمارهای موجود در جدول فوق، مجموعا حدود یک‌میلیون و 600 هزار فرصت شغلی در دولت یازدهم ایجادشده که با آمارهای اعلام‌شده توسط رئیس‌جمهور در صحن علنی مجلس به‌شدت متفاوت است. بنابراین میزان خالص اشتغال ایجادشده در دولت اول روحانی، سالانه حدود 400 هزار شغل بوده است که با آمار 700 هزار نفری مورد ادعای مدیران ارشد این دولت، تفاوت زیادی دارد.

حال به‌سراغ پاسخ دادن به سوال دوم یعنی میزان خالص اشتغال ایجادشده در دولت‌های نهم و دهم می‌رویم؛ اگر برخلاف مدیران ارشد دولت روحانی که در اقدامی شگفت‌آور و غیرمنطقی، آمارهای سال 92 را حذف می‌کنند، آمارهای این سال را هم مدنظر قرار دهیم و این آمار را برای دولت‌های نهم و دهم محاسبه کنیم، اوضاع به‌شدت متفاوت است.

بررسی آمارهای اعلام‌شده توسط مرکز آمار درباره خالص اشتغال ایجادشده در دوره زمانی تابستان 84 تا تابستان 92 حاکی از ایجاد حدود 600 هزار شغل در این دوره زمانی است، آماری که با آمارهای ارائه‌شده توسط مدیران ارشد دولت روحانی درباره این موضوع تفاوت بسیار زیادی دارد.

روش دوم (استفاده از گزارش‌های سالیانه مرکز آمار): براساس این گزارش‌ها، خالص میزان اشتغال ایجادشده در دولت یازدهم (دوره زمانی سال‌های 92 تا 95)، حدود یک‌میلیون و 242 هزار نفر بوده است یعنی تقریبا 410 هزار شغل خالص در هر سال. همچنین خالص میزان اشتغال ایجادشده در دولت‌های نهم و دهم (دوره زمانی سال‌های 84 تا 92) حدود 727 هزار نفر بوده است.

بنابراین به جرات می‌توان گفت نه آن تصویر رویایی که از وضعیت ایجاد اشتغال در دولت روحانی توسط مدیران ارشد این دولت نشان داده می‌شود، تطابقی با واقعیت‌های آماری دارد و نه آن تصویر سیاهی که از وضعیت ایجاد اشتغال در دولت احمدی‌نژاد توسط همین مسئولان نشان داده می‌شود، مطابق با واقعیت است.

 مردودشدن کارنامه رویایی اشتغالزایی دولت روحانی با بررسی سایر شاخص‌ها
اگر در کنار بررسی آمار ایجاد اشتغال خالص، دو شاخص دیگر بازار کار را هم بررسی کنیم، قطعا تصویر دقیق‌تری درباره وضعیت اشتغال در دولت‌های نهم تا یازدهم خواهیم داشت. این دو شاخص عبارتند از: 1-نرخ بیکاری، 2-جمعیت بیکار.
براساس گزارش‌های سالیانه مرکز آمار، نرخ بیکاری از 11.5 درصد در سال 84 به 10.4 درصد در سال 92 و به 12.4 درصد در سال 95 رسیده است. از سوی دیگر، جمعیت بیکار از حدود دومیلیون و 675 هزار نفر در سال 84 به حدود دومیلیون و 488 هزار نفر در سال 92 و به سه‌میلیون و 203 هزار نفر در سال 95 رسیده است.

علاوه‌بر این، جالب است بدانید نرخ بیکاری و جمعیت بیکار در دوره زمانی سال‌های 92 تا 95 (دولت یازدهم)، همواره روند صعودی داشته است. البته قطعا اضافه شدن یک‌میلیون و 900 هزار نفر به جمعیت فعال کشور در دوره زمانی 89 تا 95، در روند صعودی نرخ بیکاری و جمعیت بیکار بی‌تاثیر نبوده ولی به‌رغم این موضوع، در دوره زمانی 89 تا 92 (دولت دهم)، نرخ بیکاری و جمعیت بیکار همواره روندی نزولی داشته است. در مجموع، این آمارها هم بار دیگر اثبات می‌کند ادعاهای مکرر مدیران ارشد دولت روحانی درباره وضعیت رویایی اشتغال در دولت یازدهم و وضعیت فاجعه‌بار اشتغال در دولت‌های نهم و دهم، برخلاف واقعیت است.

 وضعیت وخیم شاخص‌های کیفی بازار کار در دولت روحانی
اما همه واقعیت با آمارها بیان نمی‌شود و مناسب است به‌سراغ بررسی کیفی آمارهای اشتغال هم برویم. به‌رغم اینکه میزان خالص اشتغال ایجادشده در دولت یازدهم در مقایسه با دولت‌های نهم و دهم، افزایش چشمگیری یافته است ولی کیفیت آمارهای این بخش وضعیت مناسبی ندارد زیرا:

الف- براساس گزارش‌های سالیانه مرکز آمار، حدود 34 درصد از خالص شغل‌های ایجادشده در سال‌های 92 تا 95 یعنی حدود 427 هزار نفر متعلق به بخش اشتغال ناقص بوده و در نتیجه، نرخ اشتغال ناقص از 8.9 درصد در سال 92 به 10.3 درصد در پایان سال 95 رسیده است. اشتغال ناقص به‌معنی عدم کفایت دستمزد حاصله از اشتغال برای گذران زندگی است.

ب- براساس گزارش‌های سالیانه مرکز آمار، از کل میزان اشتغال ایجادشده در این دوره زمانی (سال‌های 92 تا 95) حدود 735 هزار فرصت شغلی برای زنان و حدود 510 هزار نفر برای مردان بوده است.

مسلما اشتغال بیشتر برای زنان نیز به‌دلیل هزینه پایین این نوع نیروی کار برای کارفرمایان است که خود از وخامت بازار کار حکایت می‌کند. همچنین طی این دوره زمانی، بیکاری مردان سرعت بیشتری گرفته است که تداوم آن پیامدهای منفی اجتماعی مانند کاهش ازدواج را در پی دارد.

به‌علاوه میزان جمعیت مردان بیکار در سال 92، حدود دومیلیون و 488 هزار نفر و در سال 95 حدود  سه‌میلیون و 203 هزار نفر بوده و نرخ بیکاری مردان در این دوره زمانی از 8.6 درصد به 10.5 درصد رسیده است. همچنین در این دوره زمانی، هم جمعیت مردان بیکار و هم نرخ بیکاری مردان همواره روند صعودی داشته‌ است. همان‌طور که مرکز آمار هم صراحتا در گزارش خود تاکید کرده، یکی از عوامل ایجاد این وضعیت، رکود بخش ساختمان در دولت یازدهم بوده زیرا در این بخش سهم شاغلان مرد بسیار بیشتر از شاغلان زن است.

ج- بخش اعظم (بیش از 90 درصد) اشتغال ایجادشده در دولت یازدهم (بازه زمانی سال‌های 92 تا 95) در بخش خدمات بوده و تولید همچنان در اغما به‌سر می‌برد. درواقع رکود بخش صنعت در دولت یازدهم به‌قدری سنگین بوده که تعداد شاغلان این بخش در این دوره زمانی کاهشی حدود 114 هزار نفری داشته‌اند یعنی خالص اشتغال ایجادشده در بخش صنعت در بازه زمانی سال‌های 92 تا 95 منفی بوده است. این آمارها به‌خوبی نشان می‌دهد نقش سیاست‌ها و برنامه‌های دولت روحانی در افزایش خالص اشتغال ایجادشده در این دوره زمانی چندان زیاد نبوده است.

با توجه به آنچه گفته شد، به جرات می‌توان ادعا کرد احساس اکثریت نمایندگان مجلس درباره وضعیت نامطلوب اشتغال در دولت روحانی درست بوده است و حق داشته‌اند از اظهارات تکراری روحانی در این زمینه، قانع نشوند. امید است این رای نمایندگان مجلس موجب شود دولت دوازدهم اشتباه دولت یازدهم مبنی‌بر پنهان‌کردن کارنامه غیرقابل قبول خود در حوزه اشتغال با استفاده از برخی آمارها و آمارسازی‌ها (بخوانید بازی با آمار) را تکرار نکند. * فرهیختگان