جریان‌شناسی سؤال از رؤسای جمهور

به گزارش پایگاه 598 به نقل از مجله فارس‌پلاس؛ رضا آزاد: سؤال از رئیس جمهور در قانون اساسی سال 58 جمهوری اسلامی وجود نداشت و در سال 1368 به قانون اساسی اضافه شد. تا قبل از تغییر قانون اساسی در سال 68، مجلس تنها می‌توانست از وزرا سؤال کند، اما در سال 68 تصویب شد که یک‌چهارم نمایندگان مجلس می‌توانند از رئیس جمهور سؤال کنند. اما اولین سؤال از رئیس جمهور چه زمانی رقم خورد؟

**اولین سؤال و مسخره کردن مجلس توسط احمدی‌نژاد

اولین باری که از رئیس جمهور در مجلس سؤال شد، 24 اسفندماه 1390 بود. در آن زمان هم، مثل زمان فعلی، وضعیت اقتصادی بهم ریخته بود و رشد اقتصادی کاهش پیدا کرده و نرخ ارز در حال رشد تصاعدی بود. سردمدار سؤال از رئیس جمهور در آن زمان، علی مطهری بود که توانسته بود حدود 100 نماینده را با خود همراه کند و 10 سؤال از رئیس جمهور در دستور کار مجلس قرار دهد.

*محتوای سؤالات چه بود؟

سؤال یا بهتر است بگوییم سؤالات از رئیس جمهور در ده بخش و در حوزه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بود که مطهری در مجلس به نمایندگی از سؤال‌کنندگان قرائت کرد. محورهای این سؤالات عبارت‌اند بودند از:

• چرایی عدم تخصیص تسهیلات ارزی برای متروی تهران؛
• دیرکرد رئیس جمهور در معرفی وزیر ورزش و جوانان؛
• چرایی کاهش نرخ رشد اقتصادی در سال 89؛
• چگونگی هزینه‌کرد بودجه 1500 میلیاردی فرهنگی در سال 89؛
• چرایی عدم تخصیص یارانه افزایش قیمت حامل‌های انرژی به بخش تولید صنعتی و کشاورزی؛
• علت خانه‌نشینی 11 روزه احمدی‌نژاد؛
• چرایی عزل متکی در هنگام مأموریت؛
• هدف رئیس جمهور از گفتن اینکه مجلس در رأس امور نیست؛
• چرایی مخالفت رئیس جمهور با طرح «عفاف و حجاب»
• چرایی ترویج نظریه «مکتب ایرانی به جای مکتب اسلام» توسط رئیس دفتر رئیس جمهور.[1]

*رئیس‌جمهور چه جواب‌هایی به سؤالات داد؟

با طرح این سؤالات، احمدی‌نژاد در مجلس حاضر شد. وی در ابتدای سخنرانی خود با اشاره به لابی‌هایی که برای عدم طرح سؤال از سوی دولت انجام شده بود، افزود: در این ارتباط تلاش کردیم که این جلسه برگزار نشود، ولی قسمت این بود که این جلسه برگزار شود و هیات رئیسه تصمیم گرفت که جلسه برگزار شود و ما نیز مطیع هستیم.

رئیس جمهور در پاسخ به سؤالات اقتصادی با بیان آمارهایی سعی داشت که وضعیت اقتصادی را مثبت نشان دهد. احمدی‌نژاد اعلام کرد: براساس گزارش بانک مرکزی در سال 89 رشد اقتصادی 6.1 درصد است و مرکز آمار آن را 7.3 اعلام کرده است.

احمدی‌نژاد با بیان این‌که «من باید از شما می‌پرسیدم که بودجه فرهنگی کجا خرج شده است» گفت: شما در شورای برنامه‌ریزی استان‌ها هستید و تصویب می‌کنید. ما جهات کلی را گفتیم که در جهت فرهنگ انقلاب، دین، ارزش‌های الهی، همبستگی ملی، خانواده، زن، احترام، کرامت، عدالت و ... خرج کنید. این‌که چگونه خرج شود دست شما است.

رئیس جمهور دولت نهم و دهم درباره خانه‌نشینی نیز با انکار این موضوع خاطرنشان کرد: گفتند که من 11 روز خانه‌نشینی کردم. این از آن حرفهاست. احمدی‌نژاد و خانه‌نشینی و استراحت؟! اکثر مردم به ما می‌گویند که یک روز استراحت کن کمی به خودت برس، بعضی از دوستان نیز گفته‌اند.

رئیس جمهور سابق درباره طرح «عفاف و حجاب» نیز گفته بود: کار فرهنگی با بگیر و ببند نمی‌شود، آیا این سخن بد است، اینقدر به دخترها و پسرها گیر سه‌پیچ ندهیم. این‌ها فرزندان خودمان هستند،‌باید به این جوان‌ها احترام گذاشت.

احمدی‌نژاد با اشاره به انتقاد نمایندگان مجلس از به کار بردن نام مکتب ایرانی گفته بود: من اعلام می‌کنم که همه بشنوند، ما ایرانی هستیم و تاریخ و فرهنگ و عظمت ایران را دوست داریم، شما هم دوست دارید، رودربایستی نکنید و بگویید.

اما جنجالی‌ترین سخنان رئیس جمهور بخش آخر آن بود که در آن طراح سؤال را مسخره کرد و افزود: سوالاتی را که مطرح کرده بودید سؤالات امتحانی بود، ولی خیلی سخت نبود و فکر می‌کنم طراح سؤال نیز از کسانی است که با شاسی فوق‌لیسانس گرفته است و با خود ما مشورت می‌کردند سؤالات بهتری مطرح می‌شد. انصاف داشته باشید الان که می‌خواهید نمره بدهید خوب نمره بدهید، ما سؤالات را پاسخ دادیم و یک مشت مطلب نیز اضافه‌تر گفتیم و اگر شما یک ذره از 20 کمتر بدهید این بی‌معرفتی و نامردی است.[2]

*واکنش مجلس چه بود؟

علی لاریجانی، رئیس مجلس در همان جلسه به این سخنان واکنش نشان داد و درباره شوخی‌های احمدی‌نژاد گفت: روشن است که اینجا جای شوخی نیست و جای بحث جدی است اما ما به محتوا کار داریم که آیا به سؤالات پاسخ داده شد یا نشد. به نظر این تعبیر که با فشار دادن شاسی فوق‌لیسانس می‌گیرند تعبیر نادرستی است، آقایانی که اینجا هستند یا روحانی‌اند و از حوزه‌های علمیه مدرک گرفته‌اند یا در دانشگاه تحصیل کرده‌اند. ما نمی‌فهمیم این شاسی کجاست و معنایش چیست اما جایگاه این حرف‌ها مجلس نیست.»

مصطفی کواکبیان در اخطار قانون اساسی با بیان این‌که «رییس‌جمهور به هیچ کدام از سؤالات نمایندگان پاسخ جدی نداد»، اظهار کرد که ایشان همه سؤالات را به شوخی برگزار کرد و از نظر ما به همه سوال‌کنندگان توهین شد.[3]

اما اتفاق دیگری نیز در مجلس رخ داد و آن هم اصلاح آیین‌نامه مجلس بود. علی مطهری بعدها در این باره گفت: ما دیدیم که سؤال بدون رأی‌گیری و دریافت نظر مجلس تأثیر لازم را ندارد. لذا در آیین‌نامه، رأی‌گیری درباره قانع شدن یا نشدن نمایندگان از پاسخ‌های رئیس‌جمهور را اضافه کردیم. لذا امروز سؤال از رئیس جمهور شامل رأی‌گیری است و قاعدتاً رئیس‌جمهور جرأت نمی‌کند مانند سؤال قبلی مجلس را مورد استهزاء و متلک قرار دهد.[4]

این اصلاح آیین‌نامه مربوط به ماده 196 و 197 بود که در تبصره 1 ماده 196 آمده است تعداد سؤالات نباید از 5 سؤال بیشتر باشد.

براساس تبصره 2 نیز پس از ارسال سؤال یا سؤالات برای رئیس‌جمهور، کاهش امضاها سبب خروج از دستور نمی‌گردد.

مطابق تبصره 1 ماده 197 نیز پس از این مرحله، درباره پاسخ رئیس‌جمهور به هر یک از سؤالات از نظر قانع‌کننده بودن یا نبودن به صورت جداگانه رأی‌گیری می‌شود.

چنانچه دو سوم از نمایندگان حاضر در جلسه از پاسخ رئیس‌جمهور به سؤالی قانع نشده باشند، آن سؤال به قوه قضاییه ارسال می‌شود.[5]

**سؤال دومی که در میانه راه متوقف شد

دومین سؤال از رئیس جمهور در مهرماه 1391 تقدیم هیئت رئیسه مجلس شد. این سؤال را نیز 102 نماینده مجلس امضا کرده بودند.

*محتوای سؤال چه بود؟

در حالی که خبرهای منتشره حکایت از این داشت که طرح سؤال از رئیس جمهور در پی آشفتگی بازار ارز است، اما در متن نهایی این طرح علاوه بر موضوع نابسامانی بازار ارز، علت استفاده از ارز خارجی برای واردات خودرو و افزایش واردات گندم نیز از رئیس جمهور سؤال شده بود.[6]

*رئیس‌جمهور چه جواب‌هایی به سؤالات داد؟

احمدی‌نژاد هیچ‌گاه برای پاسخ به این سؤالات در مجلس حاضر نشد، زیرا با توصیه رهبر انقلاب به مجلس، این سؤال از دستور کار خارج شد. رهبر انقلاب در اول آذر 1391 در دیدار با بسیجیان درباره طرح سؤال از رئیس جمهور فرمودند:مجلس می‌گوید می‌خواهد بپرسد، این احساس وظیفه است؛ دستگاه دولتی می‌گوید می‌خواهد با اعتماد به نفس پاسخ بدهد و از عهده پاسخ برمی‌آید - که این را به ما هم گفتند - این هم قابل تحسین هست؛ هر دو قضیه خوب است. لکن من معتقدم که این دو نقطه‌ مثبت تا اینجا انجام گرفته، از اینجا به بعد دیگر ادامه پیدا نکند. همین جا تمامش بکنند؛ همین جا تمام کنند قضیه را. مجلس یک امتحان خوبی داده است، یک امتحان خوبی مسئولین اجرایی داده‌اند؛ این امتحان، امتحان خوبی بود. مردم هم با بصیرت‌اند، مردم می‌فهمند، تشخیص می‌دهند. ادامه‌ این کار همان چیزی است که دشمنان می‌خواهند.[7]

*واکنش مجلس چه بود؟

پس از سخنان رهبر انقلاب، علی لاریجانی در نامه‌ای به ایشان اعلام کرد که سؤال از رئیس جمهو در مجلس متوقف می‌شود.

عوض حیدرپور، سخنگوی طرح سئوال از رئیس جمهور نیز به سخنان رهبر معظم انقلاب در جمع بسیجیان اشاره کرد و گفت: مقام معظم دستوری صادر کرده‌اند که نمایندگان سئوال‌کننده به دنبال آن با صدور بیانیه‌ای انصراف خود را از طرح سئوال از رئیس جمهور اعلام کردند.[8]

**سومین سؤال و لابی‌هایی که مؤثر نبود

سومین سؤال مجلس از روسای جمهور در جلسه علنی مجلس در تاریخ 10 مرداد 1397 اعلام وصول شد. این سؤال توسط 80 تن از نمایندگان مجلس امضا شده بود و رئیس جمهور یک ماه فرصت دارد تا برای پاسخگویی در مجلس حاضر شود.

در تابستان سال 1396 مؤسسات مالی و اعتباری با مشکلاتی روبه‌رو شدند و سپرده‌گذاران این مؤسسات به طور مداوم مقابل مجلس، بانک مرکزی و دیگر نهادها تجمع کرده، خواستار وصول مطالبات و استیفای حقوقشان از سوی دولت، مجلس و بانک مرکزی شدند.

در این بین نمایندگان مجلس نیز خواستار پیگیری مطالبات سپرده‌گذاران مؤسسات مالی و اعتباری از سوی رئیس‌جمهور شدند. نمایندگان پس از بی‌اعتنایی دولت به این مسئله، با طرح سؤال از رئیس‌جمهور، خواستار پاسخ‌گویی وی به نمایندگان و یافتن راهکارهایی برای حل مشکلات سپرده‌گذاران شدند. در این زمان طرح سؤال از رئیس‌جمهور را با 100 امضا تقدیم هیئت‌رئیسه مجلس کردند. اما پس از مدتی تعدادی از نمایندگان مجلس طی جلسات و نشست‌هایی که با نمایندگان دولت داشتند، از طرح سؤال‌ منصرف شدند. پس از این رایزنی‌ها تعداد امضاها از 100 امضا به حدود 45 امضا رسید.

البته برخی نمایندگان سؤال‌کننده اعلام کردند علی لاریجانی رئیس مجلس از طرح این سؤال در هیئت‌رئیسه و صحن پارلمان خودداری کرده و از آن ممانعت می‌کند. موضوعی که علی مطهری نایب رئیس مجلس در یک جلسه علنی، آن را تأیید کرد.

طرح سؤال از رئیس‌جمهور با افت‌وخیزهای طی شده به همین جا ختم نشد و با بالا گرفتن نوسانات ارزی در کشور، که تقریباً از اواخر پاییز سال گذشته اوج گرفت، نمایندگان مجلس دوباره طرح سؤال از رئیس‌جمهور پیرامون علت نوسانات موجود در بازار ارز و کاهش ارزش پول ملی را با امضای 71 نماینده کلید زدند.

باز هم فعالیت‌هایی برای ایجاد خلل در طرح سؤال از رئیس‌جمهور در هیئت‌رئیسه مجلس و دولت شکل گرفت، اما این بار نمایندگان دولت با لابی‌های گسترده‌ای دست به کار شدند تا اینکه تعداد امضاهای این سؤال نیز به 40 امضا کاهش یافت و این سؤال هم به بهانه اینکه از حد نصاب افتاده، از دستورکار مجلس خارج شد.

اما هنگامی که مشکلات ایجاد شده در بازار ارز و کاهش ارزش پول ملی و همین‌طور رکود ایجاد شده در اقتصاد به اوج خود رسید، دیگر چانه‌زنی‌ها برای انصراف نمایندگان مجلس از طرح سؤالشان از رئیس‌جمهور از سوی دولتی‌ها و نیز حتی تعلل هیئت‌رئیسه در به تأخیر انداختن آن نیز راهگشا نشد و نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرح سؤالی با پنج محور را تقدیم هیئت رئیسه مجلس کردند.[9]

*محتوای سؤال چه بود؟

سؤال از روحانی دارای پنج محور دارد که تمامی محورها نیز صبغه اقتصادی دارند. این محورها عبارت‌اند از:

1- عدم موفقیت دولت در کنترل قاچاق کالا و ارز،

2- استمرار تحریم‌های بانکی،

3- عدم اقدام شایسته دولت درخصوص کاهش نرخ بیکاری،

4- رکود اقتصادی شدید چندین ساله،

5- افزایش شتابان نرخ ارزهای خارجی و کاهش شدید ارزش پول ملی.[10]

*پاسخ‌های رئیس جمهور چه خواهد بود؟

پس از قطعی شدن سؤال نمایندگان از رئیس جمهور، در 14 مرداد، رئیس جمهور نامه‌ای به رئیس مجلس نوشت و از اینکه این سؤالات در این زمان مطرح می‌شود، گلایه کرد و به صورت تلویحی این سؤال را خلاف قانون اساسی دانسته بود. رئیس جمهور نوشته بود: بی‌تردید سؤال از رئیس‌جمهور کشور با مراعات حداقل دو نکته می‌تواند مبارک باشد؛ اولاً در چارچوب قانون اساسی باشد، ثانیاً در زمان و شرایط مناسب کشور اقدام شده باشد، که متاسفانه هیچ‌کدام از این دو حاصل نشده است.

رئیس‌جمهور در پایان نامه خود نیز با لحن تهدیدآمیز نوشته بود: البته این امر می‌تواند فرصت خوبی باشد تا برخی از حقایق را برای مردم عزیز کشورم بازگو نمایم که آن‌ها صاحب واقعی کشورند و مشروعیت من و شما نیز از آراء آن‌ها است.[11]

با توجه به نامه رئیس جمهور به نظر می‌رسد که باید منتظر حاشیه‌هایی در مجلس باشیم؛ نظر شما چیست؟

[1]- mshrgh.ir/86472

[2]- http://www.asriran.com/fa/news/205807/

[3]- https://fararu.com/fa/news/107492/

[4]- https://www.khabaronline.ir/detail/800072/Politics/parliament

[5]- http://www.icana.ir/Fa/News/195811/

[6]- farda.fr/000whV

[7]- http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21587

[8]- http://qudsonline.ir/news/86239/

[9]- mshrgh.ir/880022

[10]- https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/06/03/1811334/

[11]- https://www.khabaronline.ir/detail/794716/Politics/government