گسترش الگوهای ضد فرهنگی در اینستاگرام

تصویر رسانه‌ای تصویر زندگی واقعی اشخاص نیست 
آقای علی‌محمد رجبی، کارشناس پلیس فتا در این برنامه گفت: اینستاگرام حدود سال‌2010 فعالیت خود را آغاز کرد و در ادامه به دلیل ویژگی‌های برجسته‌اش، فیس‌بوک آن را خریداری کرد. ویژگی‌های اینستاگرام عبارت بود از: قابل دسترسی با موبایل‌های هوشمند و این که از متن محوری که در توییتر و فیس‌بوک شاهد بودیم به غلبه تصویر و ویدئو روی آورد. روند رو به رشد اینستاگرام متوقف نشد و امروز نزدیک به یک میلیارد کاربر دارد. آمارها نشان می‌دهد که بیشترین پیام‌های مردم در شبکه‌های اجتماعی تصویر و ویدئو است. این ویژگی‌ها را فناوری در اختیار اینستاگرام گذاشت و توانست قابلیت بهتری نسبت به باقی شبکه‌ها ارائه دهد. این متخصص فناوری ارتباطات سپس گفت: در گذشته وبلاگ‌ها وجود داشتند اما هیچ گاه عمومیت پیدا نکردند و فقط افرادی که کار تخصصی انجام می‌دادند از آن استفاده می‌کردند. همچنین فقط با PC قابل دسترسی بودند و نه موبایل. بعد از آن به قابلیت میکرو وبلاگ رسیدیم؛ یعنی هر کس بدون نیاز به داشتن تخصص، توان تولید محتوا پیدا کرده است. در واقع توییتر، اینستاگرام و ... میکرو وبلاگ هستند. آقای علی‌محمد رجبی همچنین خاطر نشان کرد: البته همه دلیل موفقیت اینستاگرام ویژگی‌های فنی نیست. دلایل دیگری هم وجود دارد که شاید در جامعه ایران مهم باشد. جریانات سیاسی و اقتصادی و فرهنگی به این نتیجه رسیدند که از طریق این فضا می‌توانند به اهداف خود برسند. مثلاً این جریانات، سلبریتی‌ها و افراد شاخص رسانه‌ای را برجسته کردند و از قاعده سوم شخص استفاده کردند تا خودشان مستقیم به میدان نیایند. سلبریتی‌ها در این جریان بردشان بیشتر شد و قابلیت‌های زیادی پیدا کردند. مثلاً با پیج‌هایشان توانستند تبلبغات انجام دهند و کسب درآمد کنند. وی افزود: برای شاخص بودن در فضای رسانه گاهی خط قرمزها را رد می‌کنند تا ایجاد سر و صدا و جلب توجه کنند. بازتاب این مسأله در زیر پوست جامعه این می‌شود که مخاطب نمی‌تواند تشخیص دهد که این تصویر رسانه‌ای، تصویر زندگی واقعی اشخاص نیست. در نتیجه الگو‌سازی و شبیه‌سازی در پیج‌های مردم عادی را شاهد می‌شویم که منجر به هنجارشکنی می‌شود. یکی دیگر از نکات مهم این است که پشت ظواهر فضای مجازی وقتی با نگاه پلیسی به موضوع نگاه می‌کنیم موضوعاتی مثل قمار، مهاجرت، دریافت پول از سرویس‌های اطلاعاتی و قاچاق کالا وجود دارد. جریان اقتصادی‌ای باعث برجسته شدن این مسائل می‌شود و با پول‌های کثیف گروهی را بالا می‌آورد که با عنوان شاخ‌های اینستاگرام شناخته می‌شوند و هیچ هنر و ویژگی مهمی هم ندارند. در نتیجه الگوسازی منفی و اقدامات ضد فرهنگی اتفاق می‌افتد.

مجبور شدیم به سمت فیلترینگ برویم
دکتر محمداسماعیل سعیدی، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در ادامه این برنامه طی تماسی تلفنی در پاسخ به این سؤال که آیا نگاه کمیسیون فرهنگی به شبکه‌های اجتماعی نگاه حذفی است یا خیر گفت: نگاه ما در کمیسیون بر مبنای مطالعات تطبیقی در سطح دنیاست. برخی و نه همه شبکه‌های اجتماعی درباره جمهوری اسلامی هدف مشخصی را دنبال می‌کنند و هدفشان این است که ارزش‌های ما را از درون دچار فروپاشی کنند. ما به دنبال فیلترینگ نبودیم اما مجبور شدیم که به این سمت گام برداریم.

در صنعت-فرهنگ همه چیز تقلیل داده می‌شود 
آقای دکتر حسین حجت‌پناه از دیگر مهمانان برنامه در ادامه به طرح دیدگاه‌های خود پرداخت. وی گفت: در بحث مصرف رسانه‌ها در ایران ما ابتدا به وایبر خیلی اقبال داشتیم. نکته‌ای در وایبر وجود داشت که با فرهنگ عامه مردم ما ناسازگار بود. در اینستاگرام من هم هویت دارم و هم ارتباطاتم را خودم می‌توانم مدیریت کنم؛ مثلاً شماره تلفنم را به هر کسی که می‌خواهم بدهم، اما در وایبر هر کس می‌توانست به سادگی به شماره تلفن شما دسترسی پیدا کند. این مسأله در فرهنگ عمومی جامعه ما مهم بود و صرف نظر از فیلتر شدن وایبر و مسائل فنی آن پیش‌بینی می‌شد که توسط مردم کنار گذاشته شود. جامعه ما در حال حاضر در دوران گذار وجود دارد. یکی از شاخص‌های آن این است که میان ارزش‌های گفته شده و هنجارهایی که به آنها عمل می‌شود، تفاوت و شکاف وجود دارد. دبیر گروه جامعه‌شناسی کشورهای اسلامی سپس گفت: فضای مجازی امتداد زندگی واقعی ماست. اگر این امتداد دچار اشکال است باید راه‌حل آن را در دنیای واقعی دنبال کنیم. عمده شخصیت انسان‌ها از صفر تا 6‌سالگی شکل می‌گیرد؛ صفر سالگی به معنای پنج نسل قبل و نه زمان تولد است. ما باید جهان سرمایه‌داری را بشناسیم که تولید صنعت-فرهنگ می‌کند. در صنعت-فرهنگ همه چیز به الگوها و آرمان‌های سطح پایین تقلیل داده می‌شود. متأسفانه صدا و سیمای ما گاهی به این مسیر دامن می‌زند. تا زمانی که الگوی بدیلی نداشته باشیم. این دست مشکلات را خواهیم داشت. این مدرس دانشگاه همچنین خاطرنشان کرد: چیستی این رسانه‌ها مهم است. فضای مجازی ویژگی‌ها و جذابیت‌های ذاتی دارد. یکی از ویژگی‌هایش این است که جزء رسانه‌های سرد است. مثلاً سینما رسانه گرم است و شما امکان عمل ندارید، اما در فضای مجازی امکان بیان و عرض‌اندام وجود دارد، چون رسانه‌ای چندطرفه است. یکی دیگر از ویژگی‌های فضای مجازی در دسترس بودن آن است. وی همچنین اظهار داشت: بعد از اختراع دستگاه چاپ کتابت آغاز شد. یعنی تعامل با دیگران به این شکل که در خلوت خود چیزی را بنویسید و دیگران بخوانند. اما در فضای مجازی شما تعامل زنده با دیگران نیز دارید. همچنین این فضا تنوع و تکثر دارد و این می‌تواند فرصت‌ها و تهدیدهایی را به وجود آورد. حتی می‌توان ادعا کرد، خود کشورهای توسعه‌یافته در این موضوع دچار تأخر فرهنگی هستند.

هفتمین کشور دنیا در استفاده از اینستاگرام هستیم
سپس دکتر علی اصغر ایمان‌زاده گفت: در طراحی اپلیکیشن و فضای مجازی دو نکته فرم و محتوا داریم. این که ما می‌خواهیم چه محتوایی را در چه قالبی ارائه دهیم مهم است. دلیل موفقیت شبکه‌های اجتماعی یاد شده این است که می‌دانند چه محتوایی را در چه قالبی ارائه کنند. همکاری این دو نکته با هم باعث بالا رفتن سطح یک اپلیکیشن می‌شود و اینستاگرام به خوبی از این مسأله استفاده می‌کند. اینستاگرام همه قابلیت‌هایی که کاربر احتیاج دارد را در اختیار او می‌گذارد. از طرفی خود را به روز می‌کند. کاری که وایبر نتوانست انجام دهد. همچنین اینستاگرام هنجارهای اجتماعی و ... را می‌سنجد و به آ‌نها توجه می‌کند. حتی در مورد جامعه ایرانی تحقیق می‌کنند تا ببینند ما به چه چیزی احتیاج داریم و آن را به ما عرضه کنند. عضو هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان افزود: در حال حاضر فکر می‌کنم ایران در استفاده از اینستاگرام هفتمین کشور دنیا باشد. اولین کشور نیز آمریکاست. این اپلیکیشن در ابتدا برای جامعه ما طراحی نشده بود، در نتیجه این که ما چگونه باید از آن استفاده کنیم یک مسأله کاملاً فرهنگی است که باید به آن توجه کنیم. باید بپذیریم که رسانه دچار تغییر کیفی شده و نه کمی. ما هنوز تعریف درستی از فرهنگ استفاده از رسانه‌های جدید را نداریم. حتی هنوز در تعریف فرهنگ مشکل داریم. فرهنگ را باید متناسب با شرایط زمان ساخت. ایمان زاده همچنین عنوان کرد: وقتی اینستاگرام وارد ایران شد ما آموزش می‌دادیم که چگونه باید با آن کار کرد. چرا نباید نرم‌افزار بومی خودمان را داشته باشیم و آن را آموزش دهیم؟ بی‌سوادی بصری هم مهم است که باید به آن توجه کرد. باید به این مرحله برسیم که اصلاً رسانه چیست و چه استفاده‌ای باید از آن کنیم. مهم است که کجا ایستاده‌ایم و به کجا می‌خواهیم برویم. این که هدف کاربردی ما چیست نیز مهم است. با در نظر گرفتن این نکات چرایی و چگونگی رسیدن به اهداف‌مان را پیدا خواهیم کرد. نقض حریم خصوصی، ارتباطات نامناسب و کنترل نشده، بلوغ زودرس، اطلاعات‌زدگی و توهم دانایی و مهم‌ترین مسأله کاربران صفر کیلومتراند که بسیار به جامعه لطمه می‌زنند.

فضای مجازی، ویترین رفتار جامعه
آقای دکتر محمدمهدی فتوره‌چی نیز در این برنامه گفت: فقدان سواد رسانه‌ای و ورود فناوری از کشورهای توسعه‌یافته به همراه فرهنگ آن کشور دو عامل آسیب‌زا هستند. رسانه‌ها فرهنگ خاص خودشان را تولید می‌کنند. سواد رسانه‌ای با آمدن تلویزیون مطرح شد. تلویزیون رسانه پرسر و صدایی بود که گفت‌و‌گو را از خانواده‌ها گرفت. خانواده‌ای خوشبخت است که بتواند اختلاف‌نظرها را کنار بگذارد و یک برنامه را تماشا کند. ما نتوانسته‌ایم پیوست و باید و نباید مناسبی برای استفاده از رسانه‌های نوین تعریف کنیم. مدیرگروه رسانه و فرهنگ مؤسسه علمی و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران همچنین گفت: فضای مجازی می‌تواند ویترینی باشد برای متولیان فرهنگی که رفتار کاربران و جامعه را نشان می‌دهد. خوب است فرصتی پیش بیاید درباره شاخ‌های اینستاگرامی صحبت کنیم. مثلاً وقتی جامعه درگیر مشکلات عدیده به عنوان مثال فساد اقتصادی است. متوجه مسائل بی‌اهمیت این افراد در فضای مجازی می‌شویم.