قوانین مرخصی زایمان و مرخصی استعلاجی

طبق اصلاحیۀ قانون تنظیم جمعیت خانواده مصوب ۲۰ خرداد ۹۲ مجلس، مرخصی زایمان برای زنان باردار شاغل از شش ماه به نه ماه افزایش پیدا کرده است. با این حال، تنها برخی از نهادهای دولتی نسبت به اجرای این قانون اقدام کرده‌اند و عموماً شرکت‌های خصوصی تنها با شش ماه مرخصی زایمان موافقت می‌کنند. زنان بارداری که نوزاد خود را با شیر مادر تغذیه خواهند کرد، در اواخر دورۀ بارداری خود می‌توانند از این مرخصی استفاده کنند. شرکت‌های خصوصی نیز موظف هستند با این مرخصی موافقت کنند. زن باردار شاغل می‌تواند در صورت موافقت کارفرما در ماه آخر بارداری تقاضای مرخصی زایمان کند.

مرخصی زایمان بخشی از سابقۀ کار فرد به حساب می‌آید و استفاده از آن، سایر مرخصی‌هایی را که مطابق قانون، یک فرد شاغل می‌تواند از آنها استفاده کند تحت تأثیر قرار نمی‌دهد. با توجه به این که مدت مرخصی زایمان، بخشی از سابقۀ کار فرد شاغل است به این مدت عیدی و پاداش نیز تعلق خواهد گرفت. در مدت مرخصی زایمان به مادر باردار کمک‌هزینۀ بارداری تعلق می‌گیرد که به عنوان دستمزد مدت مرخصی زایمان نیز شناخته می‌شود. این مبلغ در شرکت‌های خصوصی توسط تأمین اجتماعی پرداخت می‌شود.

اگر در دوران بارداری مادر به خاطر مشکل و بنا به تشخیص پزشک نیاز به استراحت در خانه داشته باشد، می‌تواند از مرخصی استعلاجی استفاده کند. مرخصی استعلاجی هیچ تأثیری بر حق استفاده از مرخصی زایمان برای مادران نخواهد داشت و اضافه بر مدت زمان مرخصی زایمان است و از آن کم نخواهد کرد. برای بیمه‌شدگان تأمین اجتماعی، اگر مرخصی استعلاجی از هفت روز در هر نوبت یا ۱۵ روز در یک سال بیشتر نباشد، تأییدیۀ پزشک معالج کافی است. در مواردی که مرخصی استعلاجی بیشتر از ۱۵ روز و کمتر از ۶۰ روز باشد، تأییدیۀ پزشک معتمد سازمان تأمین اجتماعی مورد نیاز است و در صورت نیاز به مرخصی بیشتر از این مقدار، موضوع باید به تأیید شورای پزشکی تأمین اجتماعی برسد. غرامت دستمزد ایام بیماری در شرکت‌های خصوصی توسط تأمین اجتماعی پرداخت خواهد شد و این مدت به عنوان سابقۀ فرد محاسبه می‌شود.

مرخصی زایمان به همۀ زنان شاغل تعلق می‌گیرد، اما دریافت کمک‌هزینۀ بارداری در شرکت‌های خصوصی مطابق قوانین تأمین اجتماعی است و در برخی از شرکت‌های دولتی نیز بر اساس بخش‌نامه‌های داخلی عمل خواهد شد. کمک هزینۀ بارداری برای زنان شاغل تحت پوشش تأمین اجتماعی در موارد زیر پرداخت می‌شود:

در حال حاضر تأمین اجتماعی تنها کمک‌هزینۀ بارداری برای مدت شش ماه را پرداخت می‌کند. مبلغ این کمک‌هزینه بر اساس مبلغ دستمزدی محاسبه می‌شود که مبنای محاسبۀ حق بیمۀ شماست. اگر شرکت شما دستمزدی بیشتر از آنچه در لیست بیمه به تأمین اجتماعی اعلام شده است به شما پرداخت می‌کند، ملاک محاسبۀ کمک‌هزینۀ بارداری مبلغ اعلام‌شده به تأمین اجتماعی است. اگر در جریان دستمزدی نیستید که توسط شرکت به تأمین اجتماعی اعلام می‌شود، می‌توانید از بخش منابع انسانی شرکت در مورد آن سؤال کنید.

طبق قوانین تأمین اجتماعی، کمک‌هزینۀ بارداری معادل دو سوم آخرین دستمزد شخص است. آخرین حقوق بر اساس میانگین سه ماه آخر آن بخش از حقوق که حق بیمه از آن کسر می‌شود محاسبه خواهد شد. درصورتی‌که مادر باردار بنا به تشخیص پزشک، نیاز به استراحت یا درمان داشته باشد و مطابق قانون، مشمول استفاده از مرخصی استعلاجی باشد، تأمین اجتماعی مبلغی را به عنوان غرامت دستمزد ایام بیماری به شخص بیمه‌شده پرداخت خواهد کرد. مادران شاغل تحت پوشش تأمین اجتماعی برای دریافت کمک‌هزینۀ بارداری یا غرامت دستمزد ایام بیماری باید با در دست داشتن مدارک شامل اصل دفترچۀ بیمه و گواهی پزشک معتبر به شعبۀ سازمان تأمین اجتماعی مراجعه کنند. تأمین اجتماعی معمولاً مبلغ کمک‌هزینۀ بارداری و سایر هزینه‌ها را در یک نوبت و در پایان دوره به حساب شما پرداخت خواهد کرد.

از آنجا ‌که شیر مادر یکی از مؤثرترین عوامل در افزایش سلامت نوزاد است، قوانینی در ایران برای حمایت و تشویق مادران جهت تغذیۀ نوزادشان از شیر خود وضع شده است. بر اساس این قوانین، مادرانی که به کودک شیر می‌دهند، می‌توانند روزانه از یک ساعت مرخصی برای شیر دادن فرزندان خود استفاده کنند. مادرانی که نوزادان آنها در مهدکودک یا محلی نزدیک به محل کار هستند و امکان رفت و آمد برای آنها مقدور است، می‌توانند بر حسب نیاز، این مرخصی یک ‌ساعته را سه نوبت در روز استفاده کنند، البته درصورتی‌که مجموع مرخصی استفاده‌شده در هر روز بیشتر از یک ساعت نشود. سایر مادران می‌توانند با توافق کارفرما یک ساعت زودتر محل کار خود را ترک کنند. این قانون مشمول مادرانی است که طبق تأیید پزشک یا مراکز بهداشتی، نوزاد شیرخوار خود را با شیر مادر تغذیه می‌کنند. زنان باردار بیمه‌شده باید توجه کنند که در صورت استفاده نکردن از این مرخصی امکان جمع شدن یا دریافت هزینۀ آن را نخواهند داشت. بنابراین بهتر است از این فرصت برای شیر دادن به نوزاد شیرخوار خود استفاده کنید.

یکی از دغدغه‌های مهم زنان باردار شاغل، امنیت شغلی آنها در دوران بارداری و پس از آن است. قانون ترویج تغذیه با شیر مادر و حمایت از مادران در دوران شیردهی، به صراحت شرکت‌ها و کارفرماها را موظف کرده است تا امنیت شغلی زنان در دوران بارداری، پس از مرخصی زایمان و در دوران شیردهی را تأمین کنند، اما ممکن است برخی از شرکت‌ها و نهادها مشکل‌هایی را برای زنان باردار جهت بازگشت به کار یا استفاده از حقوق دوران شیردهی ایجاد کنند.

طبق قانون، قرارداد افراد در دوران مرخصی زایمان به حالت تعلیق درمی‌آید و بعد از مرخصی زایمان مجدداً فرد باید به کار قبلی خود بازگردد. مطابق قانون کار، اگر مادر باردار قرارداد کار موقت دارد که پایان آن در زمان مرخصی زایمان است، مدت مرخصی زایمان به مدت قرارداد اضافه خواهد شد و پس از پایان مدت مرخصی، فرد باید به سر کار خود بازگردد. همچنین قانون، شرکت‌ها و کارفرماها را از اخراج زنان باردار و زنانی که به کودک خود شیر می‌دهند، در مدتی که مشمول حمایت قانون هستند، منع کرده است و کارفرما نمی‌تواند زنان باردار را در دوران بارداری، در زمان مرخصی زایمان یا در دورۀ شیردهی اخراج کند. اگرچه بسیاری از شرکت‌ها قوانین را رعایت می‌کنند، اما اگر به هر دلیلی شرکت از پذیرش شما پس از پایان مرخصی زایمان امتناع کرد یا در دوران بارداری شما را اخراج کرد، می‌توانید با مراجعه به ادارۀ کار منطقه یا شهر خود شکایتی را از کارفرما تنظیم کنید. در چنین مواردی هیئت تشخیص وزارت کار، حکم بازگشت مادر به محل کار را صادر می‌کند و مادر می‌تواند به سر کار خود بازگردد. اگر کارفرما از پذیرش حکم بازگشت به کار امتناع کند، شخص بیمه‌شده می‌تواند تقاضای استفاده از مزایای بیمهٔ بیکاری بدهد. در این صورت مطابق قانون برای مدت بیکاری، فرد دستمزد بیکاری دریافت خواهد کرد.