از كليك تا كلك راهي نيست!

 

حسابي توي ذوقم ‌خورد و از پولي كه بابت اين اجناس بنجل دادم پشيمان شدم. ولي چاره‌اي نبود و بايد با خريد اشتباه خود كنار مي‌آمدم، زيرا شعار «جنس خريداري شده پس گرفته نمي‌شود» در رابطه با خريدهاي اينترنتي بيشترين مصداق را دارد.  اين تجربه بد باعث شد كه ديگر سراغ خريدهاي اينترنتي نروم و حتماً براي خريد به فروشگاه‌ها و مراكز خريد رفته و كالاي مورد نظرم را از نزديك ديده و خريداري كنم اما بسياري از مردم هستند كه نظرشان مخالف نظر من بوده و ترجيح مي‌دهند خريدهاي خود را از طريق اينترنت، موبايل يا لپ‌تاپ شخصي خود از طريق اپليكيشن‌هاي خريد و فروش انجام دهند تا اينكه در فروشگاه‌ها و مراكز خريد وقت خود را تلف كرده و در آخر آنچه را هم كه مي‌خواهند پيدا نكنند.

 

اين افراد معتقدند هر چه را بخواهند مي‌توانند در فروشگاه‌هاي اينترنتي با قيمت مناسب‌تر پيدا كنند. البته ناگفته نماند كه در دنيا، خريد اينترنتي همراه با فرهنگ و قوانين مربوط به اين سبك از خريد و فروش به راحتي جا افتاده است و مردم بسياري از جوامع، هرگز با مشكلاتي مانند كلاهبرداري و از اين دست موارد مواجه نيستند. در واقع خريد اينترنتي امروزه در اغلب كشورها به بخشي از سبك زندگي و فرهنگ عمومي مردم تبديل‌شده است كه جامعه امروزي ما با آن فاصله زيادي دارد.

 

خريد آنلاين يا online shopping نوعي از تجارت الكترونيك است كه به مشتريان اجازه مي‌دهد كالاها يا خدمات مورد نياز خود را از طريق اينترنت و به وسيله web browser  به صورت مستقيم از فروشنده خريداري كنند. تجارت الكترونيك اولين بار در سال ۱۹۹۱ توسط تيم برنرز لي پايه گذاري شد، پس از آن در سال ۱۹۹۵ فروشگاه آمازون و در سال ۱۹۹۶ فروشگاه eBay پا به عرصه تجارت الكترونيك گذاشتند كه در حال حاضر جزء بزرگ‌ترين فروشگاه‌هاي اينترنتي دنيا محسوب مي‌شوند. در عين حال فروشگاه‌هاي زيادي نيز در خلال اين سال‌ها به‌وجود آمدند كه لزوما نتواستند به موفقيت لازم دست پيدا كنند و چه بسيار فروشگاه‌هايي بودند كه ورشكسته شدند.

 

از ايجاد و راه اندازي فروشگاه‌هاي اينترنتي در ايران بيش از هشت  يا ۹ سال نمي‌گذرد. در سال‌هاي اخير با توسعه زيرساخت‌هاي مخابراتي و افزايش دسترسي به اينترنت در جامعه و ارزان‌تر شدن آن، در كنار گسترش خدمات بانكداري الكترونيك و آشنايي بيشتر مردم با فرهنگ خريد اينترنتي، شاهد رشد فروشگاه‌هاي اينترنتي در كشور هستيم اما با توجه به اينكه تعداد زيادي از فروشگاه‌هاي اينترنتي بدون تحليل و بررسي شرايط بازار و بدون برنامه‌ريزي مدون، پا به عرصه تجارت الكترونيك كشور گذاشته‌اند يا به سرعت از بازار خارج شده يا آنكه در وضعيت زيان دهي هستند، زيرا در كشور ما اكثر كسب و كارها بدون هيچ مطالعه و ارزيابي راه اندازي مي‌شوند و پس از مدتي با زيان هايي كه به صاحبان خود وارد مي‌كنند يا ورشكسته يا تعطيل مي‌شوند. اما بازار خريد و فروش اينترنتي در چند سال اخير با حضور شبكه‌هاي اجتماعي مثل اينستاگرام و تلگرام شدت و شتاب بيشتري در كشورگرفته است. بسياري از فروشگاه‌ها و مراكز خريد برندهاي معتبر و آشنا، در كنار فروش فيزيكي اجناس خود، از كورس فروش‌هاي اينترنتي عقب نمانده و اقدام به ايجاد صفحه و كانال‌فروشگاه خود براي فروش‌هاي اينترنتي نيز كرده‌اند. در اين ميان شبكه‌هاي اجتماعي بستري مناسب براي اين تجارت الكترونيكي نوپا در جامعه امروزي ماست.

 

 

تغيير سبك زندگي، دسترسي آسان به اينترنت، مواردي مانند ترافيك، گراني سوخت، آلودگي هوا، فاصله زياد براي رسيدن به مراكز خريد، عواملي هستند كه به رونق بازار خريد و فروش‌هاي اينترنتي كمك كرده است؛ در كنار اين مسائل ارائه مشوق‌هايي از جمله اعمال تخفيف روي برخي محصولات خاص، هدايت خريدار به سمت برخي محصولات با شيوه‌هاي جديد تبليغ، حذف كانال واسطه، فقدان محدوديت براي فروش محصولاتي در يك حوزه خاص و مهم‌تر از همه بازار انحصاري داخل براي آنها و نبود رقيب خارجي و به ويژه فروشگاه‌هاي مجازي مطرح دنيا، فروشگاه‌هاي اينترنتي را به رقيبي جدي براي فروشگاه‌هاي سنتي تبديل كرده است. اگر چه مزاياي خريد اينترنتي بسيار است اما هنوز هم بسياري از افراد، خريد سنتي را به خريدهاي اينترنتي ترجيح مي‌دهند. به اين دليل كه امكان لمس و مشاهده كالاهاي مورد نظر از نزديك در فروشگاه‌هاي سنتي وجود دارد. همچنين امكان ارتباط با ديگران و گشت و گذار در محيط خارج از منزل و برآورده شدن نيازهاي اجتماعي هنگام خريد از فروشگاه‌هاي سنتي براي خريدار وجود دارد. همچنين اگر حقي از مصرف‌كننده زائل شود خريدار مي‌تواند به مراكز مربوطه شكايت كند و حق خود را بگيرد كه در فروشگاه‌هاي اينترنتي در ايران چنين شرايطي وجود ندارد.

 

با تمام اين احوال، نمي‌توان اين موضوع را ناديده گرفت كه بازار اينترنتي رقيبي سرسخت براي بازار سنتي است و آمار بالاي فروش فروشگاه‌هاي اينترنتي نسبت به بازار سنتي گواه اين موضوع است، به نحوي كه در كشورهاي بزرگ و پيشرفته دنيا مثل امريكا نيز تمام فروشگاه‌ها، در كنار فروش فيزيكي فروشگاه، فروش اينترنتي خود را نيز راه‌اندازي كرده‌اند، زيرا نمي‌توان منكر اين سبك خريد جديد در دنيا شد، پس بهتر است با فناوري و تكنولوژي‌هاي روز دنيا همقدم شد. به هر حال جدال و رقابت ميان فروشگاه‌هاي سنتي و مجازي، چالشي است كه به تازگي جدي‌تر شده و در اين ميان صاحبان هريك از اين نوع كسب و كار به دنبال يافتن مزيت‌هاي بيشتر و بهره‌برداري از آن هستند؛ حالا چه در شيوه‌هاي نوين و آنلاين و چه در شيوه‌هاي سنتي فروش.

 

 

شايد بتوان خريد كردن به‌صورت آنلاين را يكي از رايج‌ترين و آسان‌ترين روش‌هاي خريد ناميد. با پيشرفت اپليكيشن‌ها و سايت‌هاي خريد آنلاين، تعجبي ندارد كه مردم ديگر وقت و انرژي خود را صرف گردش در مراكز خريد نكنند و با موبايل‌هاي هوشمند خود، فروشگاه‌هاي اينترنتي را براي يافتن مايحتاج خود جست‌وجو كنند. قطعاً اين خريدهاي اينترنتي داراي مزيت‌هايي نسبت به خريدهاي سنتي است.  يكي از مزاياي مهم خريد اينترنتي، قدرت بالاي انتخاب در ميان طيف گسترده‌اي از كالاهاست. خريداران به جاي آنكه محدود به چند خرده‌فروشي محلي شوند مي‌توانند به فروشگاه‌هاي سراسر دنيا دسترسي داشته باشند. اين ويژگي مي‌تواند پيداكردن كالاهاي ناياب و غيرمعمول را ساده‌تر كند.

 

در مقايسه با خريد از خرده‌فروشان سنتي، اينترنت به خريداران اين امكان را مي‌دهد كه به راحتي دو كالا را در كنار هم مقايسه كنند و حتي در صفحه مانيتور خود به طور همزمان به دوكالا در كنار فهرستي از مشخصات هركدام نگاه كنند. اين كار بسيار ساده‌تر از آن است كه مشخصات يك كالا را هنگام خريد كالاي ديگر به خاطر داشته باشيم.  يكي از برتري‌هاي فروشگاه اينترنتي امكان نمايش بازخورد مشتريان است كه مي‌تواند به خريداران اطلاعات ارزشمندي درباره كيفيت كالا يا خدمات مشتريان ارائه كند.  فروش آنلاين به فروشندگان اين اجازه را مي‌دهدكه قيمت كالاها و خدمات خود را كاهش دهند و اين بيشتر به اين علت است كه آنها هزينه‌هاي ويژه فروشگاه فيزيكي را ندارند.

 

صرفه‌جويي در زمان يكي ديگر از محاسن فروشگاه‌هاي اينترنتي است. با خلق و طراحي فروشگاه اينترنتي اين امكان براي كاربران فراهم مي‌شود كه تنها با چند كليك تمام نياز‌هاي خود را خريداري كنند و اين امر تا حد زيادي در زمان صرفه‌جويي مي‌كند.

 

فروشگاه اينترنتي اين امكان را براي خريدار فراهم كرده و به او اجازه مي‌دهد تا به صورت آزاد و در طول 24 ساعت شبانه‌روز در هر زمان كه مي‌خواهد خريد خود را انجام دهد. اما در كنار تمام اين مزاياها، قطعاً خريدهاي اينترنتي در كشور ما معايبي هم دارد.

 

عدم تعامل فيزيكي و عدم توانايي مشتريان در لمس كالاها قبل از خريد، از جمله مشكلاتي است كه به ماهيت مجازي بودن اينترنت برمي‌گردد كه شايد براي بسياري از افراد، ناخوشايند باشد. در برخي از اين گونه خريدها با يك كليك در دامي مي‌افتيم كه فريب و كلك پشت آن است.  سرعت پايين اينترنت و كندي در لود شدن صفحات سايت‌ها و وجود مشكل براي ثبت نام در سايت و باز كردن حساب خريد در آنها از عوامل عمده نارضايتي مشتريان از سايت‌هاي فروش اينترنتي است.  عدم امنيت لازم براي انجام مبادلات از جمله مهم‌ترين نگراني‌هاي مشتريان است و باعث مي‌شود كه بسياري از افراد به فروشگاه‌هاي اينترنتي اعتماد نكنند. اين عدم‌اعتماد نيز به كلاهبرداري‌هاي بسياري كه از اين طريق صورت گرفته است برمي‌گردد.

 

البته در اين زمينه اقداماتي نيز انجام گرفته است. سازمان تجارت زيرمجموعه وزارت صنايع در سال‌هاي اخير اقدام به طراحي آرمي تحت عنوان «نماد الكترونيك» كرده كه اگر اين آرم به صورت نرم‌افزاري در هر فروشگاه اينترنتي وجود داشته باشد و كاربر با كليك روي آرم به سايت رسمي نماد الكترونيك هدايت شود، كاربر با كسب اطمينان شاهد اعتبار رسمي فروشگاه مورد نظر است و درنهايت هيچ نوع تقلب يا سوء‌استفاده در آرم الكترونيك وجود ندارد.

 

يكي ديگر از معايب خريدهاي اينترنتي ترويج مصرف‌گرايي است. بسياري از افراد را در اطراف خود مي‌شناسيم كه به صورت يك عادت روزانه، در سايت‌ها و فروشگاه‌هاي اينترنتي، پرسه مي‌زنند و اقلام و كالاهايي را كه اصلاً نياز ندارند فقط به اين دليل كه شامل تخفيف ويژه مي‌شود، مي‌خرند. اين فروشگاه‌ها با شگرد و تبليغات ويژه از جمله تخفيفات اغواگر براي كالاهاي خود بازاريابي مي‌كنند. در نتيجه اين رفتار، فرهنگ مصرف‌گرايي در جامعه ترويج مي‌شود.

 

 

در اين كارزار مبادلات آنلاين و تجارت الكترونيكي بسياري از مشاغل و مراكز خدماتي با خطر انقراض و ورشكستگي مواجه هستند. همانطور كه در بالا گفته شد يكي از مزاياي مهم خريدهاي آنلاين در دسترس بودن و ارزان بودن آن است. وقتي كاربران اينترنتي مي‌توانند خدمات خود را به صورت اينترنتي بسيار ارزان‌تر و راحت‌تر از غير اينترنتي آن دريافت كنند، جذب اين فروشگاه‌ها و مراكز خدمات اينترنتي شده، به مروز زمان مراكز سنتي و فيزيكي اين خدمات از بين رفته و جاي خود را به اينترنت و فعاليت‌هاي آنلاين مي‌دهد. بنابراين در كنار خريد كالاهاي اينترنتي مشاغلي ايجاد شده‌ كه خدمات خود را به صورت ارزان و راحت به مردم مي‌فروشند. مثل همين آژانس‌هاي تاكسي اينترنتي كه با عناويني مثل اسنپ و تپ‌سي و غيره چند وقتي است در سطح جامعه مشغول فعاليت هستند.

 

اين مراكز آنلاين تاكسي، خدمات خود را نسبت به آژانس‌هاي تاكسي كه مكان آنها به صورت فيزيكي وجود دارد بسيار ارزان‌تر ارائه مي‌دهند و با استقبال بسياري از مردم مواجه شده‌اند. صاحبان آژانس‌هاي تاكسي يكي از بزرگ‌ترين معترضان اين سرويس‌هاي ارزان‌قيمت هستند، زيرا بسياري از مشتريان خود را در اين رقابت نابرابر از دست داده‌اند و روبه ورشكستگي هستند. تصور مي‌شود تا چند صباحي ديگر آثاري از اين مراكز خدماتي سنتي وجود نداشته باشد. همانطور كه در بسياري از كشورهاي دنيا ديگر مراكز فروش بليت‌هاي وسايل نقليه مسافرتي مثل هواپيما و قطار وجود ندارد.

 

در اكثر نقاط دنيا تمام خطوط هوايي، بليت‌هاي خود را از طريق اينترنت و به صورت آنلاين مي‌فروشند و مسافرين خود شماره صندلي، ساعت پرواز و خط پروازيي خود را انتخاب مي‌كند و ديگر هيچ واسطه‌اي در اين ميان وجود ندارد. اما در ايران هنوز اين امكان براي افراد جامعه ايجاد نشده است ولي در ابعاد كوچك‌تر آن، در تهيه بليت‌هاي سينما شاهد وجود اين فناوري هستيم و ديگر خريد بليت در گيشه بسيار كم و نادر شده است و مردم ترجيح مي‌دهند با رزرو اينترنتي و مشخص كردن صندلي و سالن نمايش، اوقات فراغت راحتي را براي خود و همراهانشان فراهم سازند.

 

همانطور كه گفتيم اين سبك خريد و فروش در جامعه ما بسيار تازه و نوپا است و مشكلات و معايبي دارد كه خريداران را عصباني يا متضرر مي‌سازد. نبود قانون مدون و مشخص، كمبود يا نبود فرهنگ استفاده از اين فناوري، سوءاستفاده‌ها و كلاهبرداري‌هايي كه بي‌اعتمادي جامعه را سبب مي‌شود، مواردي هستند كه مانع رشد و ترويج تجارت الكترونيك در سطح جامعه مي‌شوند. خريد اينترنتي در ايران در حال آزمون ‌و خطاست و تا تبديل‌شدن به يك فرهنگ عمومي راه درازي در پيش دارد، راهي كه عموم مردم را به خريد‌هاي اينترنتي ترغيب كند. اما اين را بايد بدانيم كه از اين شرايط جديد راه گريزي نيست و براي همپا شدن با دنيا بايد خود را با آن همسو كنيم. آموزش و يادگيري فرهنگ صحيح استفاده از فروشگاه‌ها و خدمات اينترنتي يكي از مهم‌ترين قدم‌ها در اين راه است. بياييم اول از خودمان شروع كنيم.