کارکردهای‌امنیتی‌انتخابات در جمهوری‌اسلامی

در سه دهة گذشته، انتخابات مهمترین مکانیزم پویایی فرایندهای سیاسی در جمهوری اسلامی بوده است. کارویژه های عام انتخابات در جمهوری اسلامی را می توان تامین زمینه مشارکت مردمی برای انتخاب کارگزاران نظام، رقابت جناح ها و احزاب سیاسی، فعال کردن بخشی از نخبگان و گروه های اجتماعی در سطح محلی، فراهم کردن گردش نخبگان، تبدیل شدن به زمینه‏ای برای پویایی عرصه سیاست از طریق ظهور انشعاب ها و ائتلاف های مستمر سیاسی، فعال کردن احزاب و جریان های سیاسی و زمینه ای برای گفتمان سازی سیاسی و فرهنگی و رقابت برنامه ها و راهبردها در سطح اجرایی و تقنینی بوده است. مهمترین نتیجه و اثر این کارویژه‏ها تامین و بازسازی مستمر حمایت های مردمی و افزایش مشروعیت نظام و نهادهای حاکمیتی جمهوری اسلامی در سطح ملی و بین‏المللی بوده است.

همچنین انتخابات را می توان دماسنجی سیاسی برای ارزیابی نگرش مردمی و رضایت عمومی از وضعیت عملکرد نهادهای اجرایی و تقنینی دانست. از این حیث، گاهی مشارکت حداقلی مردم و بی‏تفاوتی آنها نسبت به سرنوشت انتخابات و گاهی مشارکت فعال و حداکثری مردم برای تاثیرگذاری بر موقعیت و آراء اشخاص یا جناح های سیاسی معیاری برای فهم و ارزیابی بنیان های اجتماعی سیاست و رویکردهای مردم در قبال نهادهای سیاسی در جمهوری اسلامی بوده است.

با وجود کارویژه های حمایتی و تکامل بخش انتخابات در جمهوری اسلامی، برخی مقاطع انتخابات دارای چهره و کارویژه دیگری نیز بوده است که می توان آن را امنیت ستیز و تنش آفرین توصیف نمود. که در بین انتخابات گذشته، انتخابات مجالس اول، سوم، ششم، ریاست جمهوری اول و به ویژه ریاست جمهوری دهم را می توان پرتنش‏ترین انتخابات ها در سه دهه گذشته نام برد. گرچه از رویکردی دیگر این وجه از انتخابات را نیز می توان در چارچوب کارویژه های فرایندی و پویش سیاسی بررسی نمود ولی این وجه از انتخابات، هم در کوتاه مدت دارای چالش های امنیتی و هم در بلندمدت دارای تهدیدات امنیتی موثری برای جمهوری اسلامی بوده است.

با توجه به برخی زمینه ها و قرائن انتخابات مجلس دهم نیز را می توان جزء قسم اخیر در نظر گرفت که می تواند در بلندمدت برخی سطوح امنیت ملی جمهوری اسلامی را با تهدیداتی مواجه نماید. بر این مبنا هدف این نوشته پاسخ به دو سوال خواهد بود : نخست این که چالش های امنیتی انتخابات مجلس دهم متوجه کدام سطح از امنیت ملی می تواند باشد؟ و دوم این که: مهمترین چالش های امنیتی انتخابات مجلس نهم چیست؟ با توجه به تجربه انتخابات در ایران (جمهوری اسلامی و قبل از انقلاب اسلامی) و نیز تحولات و روندهای سیاسی در دیگر کشورهای در حال گذار، از منظر امنیت ملی چالشهای امنیتی انتخابات را در چند سطح می‏توان مورد توجه قرار داد.

1) سطح دولت – کشور

در سطح اول ناامنی ها و بحران هایی که انتخابات متوجه بقاء و موجودیت عناصر دولت- کشور می نماید دارای بیشترین شدت تهدید امنیتی می باشد. چنین کارکردی رقابت های انتخاباتی را به بحران های سیاسی بین ایدئولوژی ها، طبقات و گروه های قومی، نژادی و مذهبی تبدیل می نماید و پیروزی در آن برای بقا، منافع و امنیت طرف های رقیب حکم حیاتی پیدا می کند. این سطح از بحران ها می تواند سرزمین یا تمامیت ارضی، جمعیت یا یکپارچگی اجتماعی، حاکمیت یا استقلال سیاسی و نظام یا رژیم سیاسی را با تهدیدات حیاتی مواجه سازد.

2) سطح رژیم یا نظام سیاسی

سطح دوم ناامنی های انتخاباتی چالش هایی هستند که متوجه رژیم سیاسی می باشد؛ یعنی وضعیتی که سه مولّفه 1) ثبات و انسجام نظام سیاسی، 2) مشروعیت دولت، و 3) پرستیژ نظام با تهدیداتی مواجه می گردد. چنان که در بین فعالان سیاسی و نیز جامعه درباره شاخص ها و معیارهای یک انتخابات سالم و آزاد یعنی اصل رقابت، اصل مشارکت، اصل بی‏طرفی، اصل اعتماد بین جامعه- دولت و احزاب- دولت اختلافاتی وجود داشته باشد، موقعیت و منزلت سه مولفه مورد اشاره با پرسش ها و ابهاماتی مواجه می گردد.

3) سطح سیاست ها یا عملکرد نهادهای حاکمیتی

در سطح سوم، چالش های امنیتی انتخابات متوجه مشروعیت و کارآمدی سیاست ها و عملکرد نهادهای حاکمیتی یا قوای نظام سیاسی است؛ در این سطح تاثیرات امنیتی پدیده هایی مانند انتخابات بر مشروعیت نهادهای حاکمیتی مانند مجلس و دولت، کارآمدی آنها و نهایتاً همبستگی قوا ارزیابی می گردد.

با توجه به ویژگی ها و مختصات انتخابات مجلس و تجربه هشت انتخابات گذشته، چالش های امنیتی انتخابات آتی بیشتر متوجه سطح دوم و سوم امنیت ملی( نظام سیاسی، سیاست ها و عملکرد نهادهای حاکمیتی) است و ظرفیت های ناامن کننده آن چنان نیست که تهدید کننده امنیت عناصر و بنیادهای دولت- کشور (سرزمین، جمعیت، حاکمیت سیاسی و بقای نظام سیاسی) باشد. همچنین با توجه به اهمیت پایین تر چالشهای امنیتی در سطح سوم، چالش های امنیتی انتخابات در جمهوری اسلامی از جمله انتخابات مجلس نهم معطوف به سطح دوم امنیت ملی یعنی نظام یا رژیم سیاسی می باشد.