مستندی که هر ایرانی باید آن را بییند

به گزارش پایگاه 598 به نقل از نسیم آنلاین، «خاطرات خانه متروک» اولین مستند بلند مهدی فارسی در مقام کارگردان است که محسن یزدی و مرکز مستند سوره حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی تهیه کنندگی آن را برعهده دارند.

می توان گفت «خاطرات خانه متروک»، در میان مستندهای تاریخی که در ایران دیده ایم نمونه ای جدید است. در این گونه آثار غالبا یک یا چند مورخ و کارشناس تاریخ به بازخوانی و بازگویی واقعه تاریخی می پردازند یا در برخی آثار با استفاده از بازیگران و بازسازی تاریخ، تلاش می شود آن چه در گذشته بوده برای مخاطب امروز ملموس شود اما "خاطرات خانه متروک" از این روش ها استفاده نمی کند بلکه تقریبا سراسر فیلم متکی بر اسناد و تصاویر نادیده از دوره تاریخی جنگ جهانی اول است. همین بکر بودن و ارائه تصاویر دست اول تاریخی در مستند باعث می شود مخاطب علاقه مند به تاریخ یا حتی مخاطب عام علاقه مند به مستند شده و آن را دنبال کند.

سوژه مستند نیز از جمله دیگر نکات قوت آن است. «خاطرات خانه متروک» به مقطع مغفول در عین حال تلخ و غم انگیز تاریخ ایران یعنی جنگ جهانی اول می پردازد. مقطع تاریخی مهمی که طی آن به دلیل مسائل مختلف از جمله بی کفایتی حاکمان و ظلم قدرت های جهانی، ایران دستخوش غارت و چپاول و قحطی بزرگ شد و میلیون ها نفر ایرانی به دلیل گرسنگی و بیماری یا هجوم بیگانگان از بین رفته و جان خود را از دست دادند. فارسی توانسته این سوژه تقریبا بکر و کمتر پرداخته شده را با مشاورت و سرپرستی تحقیق سیروس سعدوندیان که یکی از محققین به نام تاریخ مشروطه است، تا حد امکان از زوایای مختلف پرورانده و در حد یک اثر مستند به مخاطب خود اطلاعاتی از آن دوران ارائه کند و این یعنی کارگردان به هدف خود که همان آگاه سازی مخاطب از یک موضوع جدید تاریخی است نائل می شود.

اما همان طور که در معرفی این اثر آمده، "این فیلم نگاهی ا‌ست گذرا به پاره‌ای از رخدادهای جنگ جهانی اول در ایران. وقایعی پراکنده، تلخ و فراموش شده." همین یک جمله را می توان به نحوی بازگو کننده مهمترین نقاط قوت و در عین حال ضعف این مستند تاریخی دانست. همانگونه که اشاره شد "بکر" یا همان "فراموش شده" بودن سوژه باعث جذب مخاطب برای شنیدن حرف های جدید می شود اما از سوی دیگر پراکنده بودن موضوعاتی که در طول مستند به آنها پرداخته می شود باعث سردرگمی بیننده عام "خاطرات خانه متروک" خواهد شد. از ابتدا تا انتهای مستند به اسامی و رویدادهای مختلفی اشاره می شود، گاهی این اسامی و رویدادها نیز به صورت تلگرافی و کوتاه مورد بررسی قرار می گیرند که همه اینها باعث سر در گم شدن مخاطب می شود و احتمالا اگر در اواسط اثر از بیننده سوالی پیرامون بخش های قبلی کار پرسیده شود آنها را به خاطر نخواهد آورد زیرا با تعداد قابل توجهی اسم و رویداد مواجه شده که به خاطر سپردن آنها در مدت کوتاه کار آسانی نیست.

تیزر مستند "خاطرات خانه متروک"

زمان "خاطرات خانه متروک"، نزدیک 90 دقیقه یعنی به اندازه یک اثر سینمایی است. این شاید یکی مهمترین نقاط ضعف مستند باشد که در حالت عادی باعث خسته شدن و زدگی مخاطب عادی و عدم پیگیری مستند توسط او می شود به ویژه آن که فرم روایت از ابتدا تا انتها یک دست و ثابت است و تقریبا هیچ فراز و فرودی مشاهده نمی شود، حتی صدای گفتار متن نیز در اغلب اوقات یک تن ثابت دارد و این سم مهلکی برای یک مستند آن هم از نوع تاریخی که بیشتر متکی بر عکس است محسوب می شود. به نظر می رسد سعدوندیان و فارسی به دلیل زحمتی که برای جمع آوری این اطلاعات دست اول تاریخی کشیده اند در زمان نگارش فیلمنامه و تدوین اثر برای حذف بخش ها و اضافات دست و دلشان لرزیده و بین نگه داشتن مخاطب عام پای مستند یا ارائه روایت تاریخی جامع دومی را انتخاب کرده اند که همین به پاشنه آشیلی برای کار تبدیل شده است.

"خاطرات خانه متروک"، یکی از حلقه های موثر بازخوانی سال های انتهای سلطنت قاجاریه و تاثیر جنگ جهانی اول بر ایران است به ویژه آن که بدانیم در عرصه سینمایی نیز اثری به نام "یتیمخانه ایران" با همین پیرنگ تولید شده که از یک سو موجب آشنایی بیش از پیش عموم مردم با مقطع تراژیک نه چندان دور تاریخ سرزمین شان و از سوی دیگر زمینه ساز طرح مطالبات جدی برای استیفای حقوق از دست رفته ملت ستم کشیده ایران خواهد بود.