سفیر با مستندی جنجالی آمد

به گزارش پایگاه 598 به نقل از مهر، برای ثبت در تاریخ ما نیاز داریم تا روایت های مختلف را داشته باشیم تا در آینده با در کنار هم قرار دادن آنها تحلیل و نتیجه گیری کنیم که مستند «آقای نخست وزیر» از این حیث حائز اهمیت است به نحوی که محمدمهدی عبدخدائی نگاه جریان فدائیان اسلام، ابراهیم یزدی روایت نهضت آزادی را و داوود باوند نیز نظرات جبهه ملی را مطرح می کند.

مستند «آقای نخست وزیر» جدیدترین اثر موسسه سفیر فیلم است که با حمایت سازمان هنری رسانه ای اوج تولید شده است و روز ۲۶ مرداد در حوزه هنری رونمایی می شود به همین بهانه با محمد امین حسنی تهیه کننده گفتگو کردیم.

قرار ملاقات ما با محمد امین حسنی در ساختمان موسسه سفیرفیلم در حوالی میدان انقلاب  بود. در خصوص این موسسه باید گفت هسته اولیه  آن با دغدغه های فرهنگی و انقلابی جمعی از دانشجویان دانشگاه شریف در سال های ۸۸ – ۸۹ شروع به کار کرد. اولین اثر  این گروه مستندی بود با نام «یزدان تفنگ ندارد» که در قالبی متفاوت به وقایع پس از انتخابات سال ۸۸ پرداخته بود. این مستند در دانشگاه ها با استقبال روبرو شد و شروعی جدی بود برای تولید آثار دیگری توسط سفیر فیلم. بعدها با تولید مستندهای «میراث آلبرتای ۱ »، «مهار نشده»، «مصاف»، «فاکتور صوری»، «جای خالی»، «انقلاب در خیابان روزولت» بیشتر شناخته شد و امروز  در میان تولیدکنندگان  ژانر مستندهای اجتماعی و سیاسی از جایگاه خوبی برخوردار است.

شاید بتوان گفت «مستند آقای نخست وزیر» به عنوان جدیدترین مستند بلند این موسسه که آماده رونمایی است از جهاتی با تولیدات قبلی این مجموعه متفاوت است. برخلاف ذهنیت های موجود نسبت به تولیدات این موسسه راویان این مستند از اعضای بلندپایه جبهه ملی و نهضت آزادی هستند و روایتی است که این افراد از وقایع آن سال ها داشته اند. شاید بتوان گفت همین موضوع کافی است تا این مستند را مهم بدانیم و دیدن آن را به تمام علاقه مندان حرفه ای و آماتور مسائل  سیاسی، اجتماعی و تاریخی توصیه کنیم.

«آقای نخست وزیر» روایتی نو و دسته اول است از شاهدان عینی آن روزهای ایران. از سویی نظرات نسبت به این مستند نیز متفاوت بوده است بعضی این اثر را خلاف جریان تولیدات قبلی سفیر فیلم قلمداد می کنند و بعضی نیز روایت این اثر را مطلوب و منصفانه دانسته اند. همه حواشی  این مستند زمینه ای بود برای جلسه گفتگوی ما با محمد امین حسنی.

*آقای حسنی در خصوص مستند «آقای نخست وزیر» صحبت کنیم و اینکه ایده اولیه ساخت مستند چگونه شکل گرفت؟ ضرورت توجه به این دوره از تاریخ ایران و شخص مصدق برای تولیدکنندگان این اثر چه بود؟

-تاریخ ایران در دوران معاصر نقاط عطف مهمی را در خود دارد که یکی از این قله ها اتفاقاتی است که در سال های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ در این کشور رخ داد؛ ملی شدن صنعت نفت و دولت دکتر محمد مصدق. وقایع آن دوران چنان بود که به «نهضت» ملی شدن نفت و «نهضت ملی» شناخته می شود. نهضتی که می رفت تا پایه های حکومت پادشاهی پهلوی را فرو بریزد اما اتفاقات به گونه ای دیگر می شود. کودتایی به پا می شود، دولت ملی سرنگون می شود، مصدق تبعید می شود، آیت الله کاشانی در حیات سیاسی به حاشیه می رود، جریان های مذهبی مانند فدائیان اسلام سرکوب می شوند، ساواک تشکیل می شود و مردم تهران و تمام کشور متحمل ۲۵ سال دیکتاتوری خشن تر و امنیتی از سوی محمدرضا شاه پهلوی می شوند. همه این اتفاقات نشان می دهد که آن مقطع از تاریخ در آینده ملت بسیار اهمیت داشته است. با توجه به پژوهشی که در سفیر فیلم انجام شد و مشورت با اساتید متوجه شدیم که شباهت هایی هم در تاریخ آن روزهای ایران و امروز می توان شناسایی کرد. در آن دوران نیز ما یک جبهه خارجی داشتیم که دولت در مجامع بین المللی وارد مذاکره با آنها شده بود و جبهه ای در داخل. در میان گروه های همراه نهضت ملی کش و قوس هایی وجود داشت و همه این مسائل زمینه ای شد تا ما تصمیم به ساخت مستندی بگیریم که هم جریان های داخلی را نشان دهد و هم مواجه های خارجی را.

*شما در این مستند با اعضای جبهه ملی و نهضت آزادی گفتگو کردید، انتخاب مصاحبه شوندگان به چه صورت بود؟ آیا محدودیت هایی برای انجام مصاحبه داشتید یا خیر؟

-از آن جایی که تمام تلاشمان را می کردیم تا در دام سیاست ورزی و ملاحظه کاری های سیاسی نیفتیم و روایتی منصفانه در حد توان خودمان داشته باشیم باید کاری می ساختیم که هم اعتماد مخاطب را جلب کند و هم با کارهای تولید شده در این  موضوع متفاوت باشد. لذا تصمیم گرفتیم در روایتی که ارائه می دهیم از شاهدان عینی و فعال در نهضت استفاده کنیم. قطعا در بیان تاریخ ابعاد خیلی زیادی را می توان نشان داد اما محدودیت های کار تصویری به شما اجازه نمی دهد که به همه موضوعات بپردازید به همین دلیل همواره گروهی می توانند معترض باشند که چرا به این مساله نپرداختید و یا چرا نظر مقابل این موضوع را نیاوردید. تکرار می کنم در کار مستند شما نمی توانید تمام جزئیات را از تمام ابعاد به تصویر بکشید این کار را کتاب های مفصل تاریخی هم شاید نتوانند به تنهایی انجام دهند لذا مخاطب با سرنخ هایی که می گیرد می تواند به منابع دیگر نیز مراجعه کند. رسالت ما نیز این است که بیان واقعیت را داشته باشیم. ممکن است تمام واقعیت نباشد اما تلاش کردیم کار به نحوی در بیاید که تحریف واقعیت صورت نگیرد. نکته ای را هم باید اشاره کنم که برای ثبت در تاریخ ما نیاز داریم تا روایت های مختلف را داشته باشیم تا در آینده با در کنار هم قرار دادن آنها تحلیل و نتیجه گیری کنیم. «مستند آقای نخست وزیر» از این حیث هم به نظر من حائز اهمیت است. در خود کار هم ما سعی کردیم روایت را چنین ارائه دهیم به نحوی که جناب عبدخدائی نگاه جریان فدائیان اسلام را مطرح کنند و  جناب یزدی روایت نهضت آزادی را داشته باشند و آقای باوند نیز نظرات جبهه ملی. راویان دیگر نیز به همین صورت.

*پیش از رونمایی عمومی، مستند را برای چه افرادی اکران کردید و بازخوردها چگونه بود؟

-در چند لایه اکران‌های خصوصی صورت گرفته است. سیاسیون، کارشناسان تاریخی و اهالی رسانه. از طیف های سیاسی متفاوت و بازخوردها کاملا متفاوت بود. اکثر افراد کار را پسندیدند و گفتند روایت کاملا منصفانه بوده است البته با توجه به اختلاف نظرهایی که از زمان خود نهضت نفت تا امروز در این باره وجود دارد و بعضی نسبت به نظر خود متعصب هستند. جالب این است که عکس‌العمل‌های شدید نیز از هر دو طرف داشتیم. البته اینکه کار دیده شود و از آن انتقاد منصفانه شود از نظر ما خوب است. قطعا در کار ما نیز ضعف هایی وجود دارد اما ما تمام تلاشمان را کردیم که از دایره انصاف خارج نشویم و روایتی داشته باشیم که به سود امروز جامعه باشد و در فهم عمیق تاریخ و درس هایی که آن دوره برای امروز می تواند داشته باشد کمکی کند.

*می توانید افرادی که برای آنها اکران داشتید نام ببرید؟

-آقایان ضرغامی، ابطحی، جلیلی، دهباشی، حقانی، دری، معتضد، دوستان در روزنامه شرق و کیهان و جوان، تعدادی از خبرگزاری ها کار را دیدند افراد دیگری هم هستند که همکاران ما در معاونت عرضه سفیرفیلم  قرار است برایشان اکران داشته باشند.

 *در خصوص فرایند پژوهش و تولید مستند توضیح بدهید. کار را از چه زمانی شروع کردید و چه زمانی نهایی شد؟

-پژوهش فیلم و نوشتن فیلمنامه از دی ماه ۹۳ به مدت ۶ ماه به طول انجامید. فرآیند تولید و گرفتن مصاحبه‌ها و جمع‌آوری آرشیو را هم از تیر ۹۴ شروع کردیم. نسخه اولیه کار اسفند ۹۴ آماده شد که برای گرفتن نظرات به برخی از کارشناسان نمایش داده شد. با جمع آوری نظرات و اعمال برخی از تغییرات خرداد ۹۵ نسخه نهایی آماده شد.

*در این مستند آرشیوهای تصویری دیده نشده ای نیز به کار رفته است، چگونه به این تصاویر دسترسی پیدا کردید؟

-برای بدست آوردن آرشیو، فرآیند بسیار طولانی و سختی را طی کردیم. تقریبا تمامی مراکزی که فکر می کردیم فیلمی از آن زمان دارند به طور کامل بررسی کردیم. بعضی از آرشیو ها را هم که روی فیلم ۳۵ میلیمتری بود تبدیل به دیجیتال کردیم. با برخی شبکه های خارجی هم مکاتبه کردیم و به فیلم های خوب و دیده نشده ای دست یافتیم. اساسا یکی از نقاط قوت این مستند که زمان زیادی را هم  از ما گرفت همین تصاویر آرشیوی است که کمتر دیده شده اند و یا برای اولین بار است که در یک کار مستند آورده می شود و دیده می شوند. این آرشیو به ریتم کار خیلی کمک کرده است و به نظر من دیدن همین تصاویر آرشیو خود به تنهایی کافی است تا بیننده را برای دیدن تمام کار نگه دارد.

*در فرایند تولید و پژوهش این مستند از چه منابعی استفاده کردید؟ کارشناسان تاریخی نیز با شما همکاری داشته اند؟

-چیزی که من شاهد بودم به جز راویان مستند که خود تاریخ شفاهی آن دوران هستند منابع منتشر شده متعددی را دوستان پژوهش مورد توجه قرار دادند و از  نظریات اساتید تاریخ معاصر نیز بهره بردند. اما اگر دقیق بخواهید بدانید محتوای چه منابعی مستقیما در کار استفاده شده است باید با سید یزدان حبیبی پژوهشگر اثر صحبت کنید و از ایشان جویا شوید.

*طبیعتا همه حرف ها را نمی شود در یک اثر ۷۰ دقیقه ای زد، با چه رویکردی به این مسائل که در مستند طرح کردید رسیدید؟ و چه موضوعات مهمی بود که در مستند منعکس نشده است؟

-رویکرد انتخاب شده حاصل چندین ماه پژوهش و رسیدن به یک تحلیل منسجم و دقیق از اتقاقات نهضت ملی شدن صنعت نفت است و لزوما بازتاب همه وقایع نیست. در سوالات بالا اشاره داشتم که در تولید فیلم و خصوصا کار تاریخی، شما ناچار از گزینش هستید. ما برای این گزینش معیارهایی انتخاب کردیم تا روایتی مفید از نهضت نفت برای امروز و مردم امروز ارائه دهیم و این معیارها مزیت و تفاوت مستند ما را با دیگر محصول‌های رسانه ای دراین باره ایجاد می کند. انشاءالله برای مخاطبان در برنامه رونمایی و بعد از آن اکران‌های دانشگاهی و محفلی، روایتی بدیع از نهضت نفت را بیان می‌کنیم.

 *برنامه‌ای برای تولید کارهای دیگر در موسسه سفیر با این رویکرد و در این ژانر وجود دارد و یا خیر؟

-با توجه به تجربه‌ای که در خلال این کار شکل گرفت تیم تولید علاقمند است که با تولید چندین کار تاریخی، ترویج این ژانر را تقویت کند و امیدواریم هم برای سفیر و هم برای دوستان ما در گروه های دیگر فتح بابی باشد تا بیشتر به تاریخ اجتماعی ایران توجه کنیم و جدا از کار تاریخی بتوانیم پلی بزنیم بین گذشته و حال ایران به نحوی که برای جامعه امروز مفید فایده باشد. هرچند که گریزی از جهت گیری نگاه تولیدکنندگان وجود ندارد اما باید سعی شود به دور از سیاسی بازی های ناصحیح رسانه ای روایتی منصفانه بیان شود.