احکام و مسائل ازدواج

در نوشتار فقهی هفته قبل به بخش اول از احکام و مسائل ازدواج پرداختیم، در نوشته حاضر بقیه این احکام را متذکر خواهیم شد.

*شرایط و چگونگی پرداخت مهریه

- اگر هنگام عقد ازدواج، برای پرداخت مهریه زمان یا شرایط خاصی ذکر نشده باشد، زن می‌تواند بلافاصله بعد از اجرای عقد مهریه خود را مطالبه کند؛ و اگر مرد توانایی پرداخت را نداشته باشد، زن حق دارد از نزدیکی با آن مرد امتناع کند.

اما اگر حتی برای یک بار هم به نزدیکی راضی شود، بعد از انجام شدن نزدیکی، هیچ گاه نمی‌تواند به خاطر عدم دریافت مهریه از نزدیکی امتناع کند.

(آنچه درباره حقوق بانوان در مهریه گفته می‌شود، به علت خط کشی‌های دقیق شرعی درباره حقوق زنان است؛ اما ناگفته پیداست که گرم بودن محیط زندگی به دریافت یا عدم دریافت مهریه نیست و مناسبات عاطفی و اخلاقی بین زوجین بسیار با ارزش‌تر از متاع زودگذر دنیوی است. بنابراین ذکر حقوق شرعی بانوان به عنوان تشویق به دریافت مهریه نیست، بلکه ذکر دقت شریعت اسلام درباره حقوق زنان است.)

*معادل‌سازی مهریه

گاهی از اوقات مقدار مهریه در هنگام عقد قابل اعتنا بوده است، اما با گذشت سالیان زیاد و کاهش ارزش پول، ارزش مهریه هم پایین می‌آید؛ مثلاً مهریه دو هزار تومانی در پنجاه سال پیش قابل اعتنا و خوب بوده است اما اکنون دو هزار تومان ارزش چندانی ندارد.

در این موارد برخی از مراجع اجازه می‌دهند که ارزش مهریه قدیمی به نرخ روز محاسبه و مبلغ بیشتری با توجه به نرخ تورم و دیگر ملاک‌ها به عنوان مهریه اخذ شود. در مقابل برخی دیگر از مراجع این کار را جایز نمی‌دانند. برای بدست آوردن فتوای مرجع خود می‌توانید با دفاتر مراجع بزرگوار تماس حاصل نمایید.

* ازدواج‌های ممنوع

برخی از زن‌ها بر مردان حرام هستند، به این معنی که ازدواج با آنان حرام و ممنوع است و در فرض ازدواج هم اثری بر آن عقد بار نمی‌شود. در برخی از این موارد حرمت ازدواج همراه محرمیت آن زن است، اما در برخی دیگر بدون آنکه زن بر مرد مَحرم باشد ازدواج با او حرام است.

- ازدواج با محارم نسبی (خونی)، سببی (به واسطه ازدواج) و نیز محارم رضاعی (از راه شیر خوردن) حرام است. مسئله در مورد محارم سببی و نسبی تا حد زیادی معلوم است اما اگر درباره محرمیت دو نفر از راه شیر خوردن شبهه ای باشد حتماً باید قبل از اجرای صیغه عقد، رفع شود تا زوجین به این علت با مشکل مواجه نشوند. (انشا الله در نوشتاری جداگانه به مسائل پیرامون محرم بودن و نامحرم بودن خواهیم پرداخت).

- ازدواج با دو خواهر در یک زمان ممنوع است؛ بدین معنا که مادامی که خواهر اول در عقد انسان است نمی‌تواند با خواهر دیگر ازدواج کند. حتی در عدّه طلاق خواهر اول هم نمی‌تواند با خواهر دوم ازدواج کند، بلکه باید منتظر اتمام عده باشند.

- اگر مردی زن خود را سه بار طلاق داده باشد، دیگر نمی‌تواند او را به عقد خود درآورد، مگر با شرایط خاصی که در کتاب‌های فقهی ذکر شده است.

- هر گونه عقد ازدواج بین حاجیان در حال احرام حرام است و در صورت دانستن مسئله و عمد در عقد، حرمت دائم بین آن دو نفر جاری می‌شود، یعنی هیچ گاه نمی‌توانند با هم ازدواج کنند.

- اگر شخصی (العیاذ بالله) با زن شوهر داری زنا کند، دیگر هیچ گاه نمی‌تواند با او ازدواج کند. ولی اگر خدای نکرده با دختر بی‌شوهر زنا کند، بعد از اینکه دختر یک بار حیض دید می‌تواند با او ازدواج کند.

- اگر با زنی که در عدّه طلاق یا وفات شخص دیگری است، با دانستن اینکه ازدواج در عدّه حرام است و این زن هم اکنون در عدّه است، ازدواج کند آن زن برای همیشه بر او حرام می‌شود، یعنی دیگر هیچ گاه نمی‌تواند او را به عقد خود درآورد.

- اگر مرد بالغی با پسر نابالغ دیگر عمل خلافی انجام دهد، ازدواج آن مرد با خواهر، مادر و دختر این پسر برای همیشه حرام است.

نکته: ابراز تمایل به زن شوهر دار و یا خواستگاری از وی به هر صورت حرام است.

نکته: بعد از آنکه مرد یا زنی برای حج یا عمره احرام بست، بر همسر خود حرام می‌شود و فقط بعد از انجام طواف نساء دوباره محرم می‌شوند.

* کارهای منزل (خانه داری)

از نظر شرع اسلام، تمام کارهای خانه به عهده مرد است که یا باید خود انجام دهد و یا برای انجام آن‌ها شخصی را استخدام کند. پس مرد نمی‌تواند زن خود را به خدمت خانه مجبور کند، مگر آنکه هنگام عقد شرط کرده باشند.

پس اگر این مطلب در عقد لحاظ نشده است، زن می‌تواند به ازای خدمت در خانه و انجام امور منزل، مطالبه مزد کند. (البته چنانچه در مورد مهریه هم گفته شد، زندگی عادی و رعایت سنّت حسنه رایج در میان مسلمانان مبنی بر خانه داری زنان بسیار پسندیده و مورد علاقه شریعت اسلام است. در احادیثی از پیامبر اعظم اسلام، ثواب‌های بسیاری برای بانوانی که با طیب خاطر، امور داخلی خانه را اداره می‌کنند، وعده داده شده است. البته شایسته است مردان هم بر طبق وظیفه اصلی خود در امور خانه کمک کار بانوان باشند و با تعامل و همدلی، موجبات خوشنودی خدا و همسر خود را فراهم آورند)

* غیبت طولانی شوهر

برخی گمان می‌کنند که غیبت طولانی شوهر، یا عدم انجام رابطه جنسی بین زوجین برای مدت طولانی باعث به هم خوردن عقد ازدواج و نامحرم شدن طرفین می‌شود؛ این مسئله گمانی اشتباه است، و عقد ازدواج دائم جز با طلاق از میان نمی‌رود. حتی در مورد غیبت طولانی شوهر هم حاکم اسلامی بعد از طی مراحلی، زن را طلاق می‌دهد.

البته در برخی موارد خاص، زن و شوهر می‌توانند ازدواج دائم را قبل از نزدیکی و بدون طلاق بهم بزنند، که تفصیل آن‌ها در رساله های مراجع با عنوان «عیب‌هایی که به واسطه آن‌ها می‌شود عقد را به هم زد»، آمده است.

*عقدنامه‌های رسمی

هنگام عقد ازدواج در دفاتر رسمی ثبت ازدواج، دفتر خانه داران از داماد می‌خواهند که محل‌های خاصی را در سند ازدواج امضا کند. در بسیاری از موارد داماد بدون آنکه از مفاد این اوراق اطلاعی داشته باشد، اقدام به امضای آن دفاتر می‌کند که در برخی موارد مشکلات شرعی برای آنان به وجود می‌آید. برای جلوگیری از این مشکلات، کلیات مفاد این اسناد ازدواج را متذکر می‌شویم.

ابتدا باید بدانیم که مرد می‌تواند کسی را وکیل کند که همسر او را طلاق دهد. مثلاً مرد «الف» با خانم «ب» ازدواج کرده‌اند. حالا مرد می‌تواند همسر خود یعنی خانم «ب» یا شخص دیگری را وکیل کند تا همسر او را از جانب او طلاق دهند.

در سند ازدواج هم مرد با امضای این محل‌ها به زن خود وکالت می‌دهد تا در شرایط خاصی که شاید برای مرد پیش آید، خود زن صیغه طلاق را اجرا کند، یا زن شخص دیگری را وکیل کند که طلاقش دهد. برخی از این شرایط خاص شامل معتاد شدن مرد در آینده، غیبت طولانی و بدون اطلاع، سوء اخلاق و یا ازدواج دوم مرد است.

البته موارد دیگری غیر از وکالت زن در اسناد ازدواج آمده است، که شایسته است داماد قبل از امضای اسناد از مفاد آن‌ها کاملاً مطلع باشد.

*سخت‌گیری در مورد ازدواج

شایسته است پدران بزرگوار یا سرپرستان خانواده ها در امر ازدواج جوانان سخت گیری نکنند و وسایل ازدواج جوانان را در حد توان خود فراهم آورند. در برخی احادیث فراهم آوردن شرایط ازدواج بین دو نفر یکی از بهترین شفاعت‌ها و میانجی‌گری ها شمرده شده است.

از سوی دیگر دشوار کردن شرایط ازدواج جوانان با سخت گیری در مقدار مهریه یا مخارج جشن‌های ازدواج مورد پسند شارع نیست. باید دانست اشخاصی که به هر نحو قدمی در راه سخت‌تر شدن شرایط ازدواج جوانان بر می‌دارند قطعاً و یقیناً در گناهانی که جوان‌ها به خاطر ازدواج دیر هنگام دچار می‌شوند، شریک هستند.

این موارد شامل سخت گیری در مقدار مهریه، سخت گیری در سنّ ازدواج، تحمیل مخارج سنگین در جشن‌های ازدواج، تاکید به برخی از رسوم جاهلانه و غیر متعارف و بسیاری موارد دیگر است.

در واقع سخت‌ترین و دشوارترین مرحله کار ازدواج باید انتخاب مناسب پسر و دختر باشد؛ اما بعد از انتخاب مناسب، باید در صدد تسهیل و آسان کردن امور ازدواج آن‌ها باشیم.

نویسنده: حجت‌الاسلام مرتضی کیوانی