احمد صادقي گفت:بررسي‌هاي زمين‌شناسي مشخص كرده است شهر تهران روي گسل‌هاي متعدد اصلي و فرعي بنا شده و پيرامون آن را گسل‌هاي مهمي مانند مشا و پارچين احاطه كرده است كه شواهد فعاليت اين گسل‌ها،بر پايه مطالعات زمين‌شناسي و ثبت دستگاهي زمين‌لرزه وجود دارد.
به گزارش پایگاه 598 به نقل از شهروند«براي نخستين‌بار درمطالعات اخير با استفاده از روش اندازه‌گيري كمي،
گسل‌هاي بزرگ و پنهان در شهر تهران شناسايي شدند.» خبري بود كه چند هفته
پيش ازسوي رئيس پژوهشكده علوم زمين سازمان زمين‌شناسي اعلام شد. اين خبر
سوالات بسياري را در ذهن مخاطب ايجاد كرد؛ ازجمله اين‌كه آيا اين گسل‌ها
فعال هستند؟ چقدر مي‌توانند خطرناك‌تر باشند؟ اين گسل‌ها دركدام مناطق
تهران قرار گرفته‌اند و سوالات بسيار ديگري كه ذهن كارشناسان و مردم پايتخت
را درگير خود كرد. دغدغه‌هايي كه نگراني‌ها را نسبت به ميزان آمادگي شهر و
حتي خود مردم بيشتر كرده است؛ طبق گفته طالبيان، رئيس پژوهشكده علوم زمين،
سازمان زمين‌شناسي تهران به‌عنوان يكي از بزرگترين شهرهاي جهان در بخش
مياني كمربند لرزه‌خيزي كه از اروپا تا هيماليا ادامه دارد، قرار گرفته
است. البرز مركزي گسل‌هاي شناخته شده‌اي دارد كه در گذشته زمين‌لرزه‌هاي
بزرگي را ايجاد كرده‌اند. در بخش شمالي البرز، گسل خزر يا كاسپين، بزرگترين
گسلي است كه توان لرزه‌زايي بالايي دارد و كليه شهرهاي حاشيه شمالي البرز
را تهديد مي‌كند. شهرهاي حاشيه جنوبي البرز نيز در نزديكي گسل‌هاي فعال
همچون گسل شمال تهران قرار دارند كه جنبش هركدام از آنها مي‌تواند فاجعه
انساني به بار آورد. همچنين دكترمحمد شكرچي‌زاده رئيس مركز تحقيقات راه،
مسكن و شهرسازي اينطور با اشاره به اين‌كه بيش از 10 سال است كه تعيين
پهنه گسل‌ها مطالبه عمومي شهروندان است، اظهار داشت: «اگر سال‌ها قبل اين
اتفاق رخ مي‌داد، آستانه خطرپذيري زلزله در شهر تهران به‌طور قطع كمتر
مي‌شد. همچنين مرحله بررسي و تدقيق گسل‌ها و مطالعات كماكان ادامه مي‌يابد و
علاوه بر شهر تهران درساير شهرها اجرا خواهد شد. وي همچنين از
هماهنگي‌هاي مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي با وزارت بهداشت براي
شناسايي دقيق بيمارستان‌هايي كه در پهنه گسل زلزله قرار دارند و مقاوم‌سازي
سازه‌‌اي آنها خبر داد.» در خصوص اين موضوع اقبال شاكري رئيس كميته عمران
شوراي شهر تهران موثرترين اقدام را در وهله اول شناسايي پلاك‌ها و واحدهاي
مسكوني روي پهنه‌هاي گسل‌هاي تهران دانست و گفت: «حدود ٦درصد تهران
درمحدوده و روي پهنه‌هاي گسلي هستند؛ در مركز تهران هم حدود يك‌درصد شهر
روي گسل قرار دارد كه تعداد پلاك‌هاي قابل‌توجهي روي اين گسل‌ها واقع
شده‌اند.» همچنين درهمين زمينه دكتر احمد صادقي، رئيس سازمان پيشگيري و
مديريت بحران شهر تهران با بيان اين‌كه به هيچ‌وجه منكر وجود گسل‌هاي
ناشناخته در شهر تهران نيستيم، بيان كرده است: «قطعا گسل‌هاي پنهان و
زيرسطحي در شهر تهران وجود دارد كه اميدواريم توجه دولت و حاكميت به اين
موضوع جلب شود و با تأمين اعتبارات مورد نياز با استفاده از تكنولوژي‌هاي
پيشرفته تكميل نقشه‌هاي گسلي و تدقيق آنها سرعت گيرد.» درهمين زمينه براي
بررسي دقيق‌تر گسل‌هاي تهران و روند اقدامات انجام‌شده در زمينه تهيه و
تدقيق نقشه پهنه‌هاي گسلي شهر تهران در مقياس كاربري شهري، گفت‌وگوي تفصيلي
با او داشته است كه شرح آن را در ادامه مي‌خوانيد.
اجراي طرح مطالعاتي درخصوص گسل‌هاي شهر تهران از منظر زمين‌شناسي و
درنهايت تدوين ضوابط ساخت ساختمان در پهنه‌هاي گسلي بر مبناي چه ضرورتي
شكل گرفت؟
بررسي‌هاي زمين‌شناسي مشخص كرده است شهر تهران روي گسل‌هاي متعدد اصلي و
فرعي بنا شده و پيرامون آن را گسل‌هاي مهمي مانند مشا و پارچين احاطه كرده
است كه شواهد فعاليت اين گسل‌ها، بر پايه مطالعات زمين‌شناسي و ثبت دستگاهي
زمين‌لرزه وجود دارد. درحال حاضر ساخت‌وسازها معمولا بدون توجه به خطر
جنبش و جابه‌جايي گسل‌ها و رخداد زمين‌لرزه صورت مي‌گيرد؛ حتي درصورت آگاهي
از شرايط موجود، به دليل فقدان نقشه‌هاي گسلي با مقياس مناسب پهنه و ضوابط
مترتب بر ساختمان‌سازي در اين پهنه‌ها، فرآيند ساختوساز در تهران همچنان
بدون تمهيدات ملاحظات ضروري درحال انجام است.
مهم‌ترين پهنه فعال پايتخت كجا قرار دارد؟ آيا مطالعاتي هم دراين خصوص انجام شده است؟
همچنين مطالعات مربوط به ثبت دستگاهي زمين‌لرزه‌ها بيانگر فعال‌بودن پهنه
البرز مركزي است، هرساله نيز زمين‌لرزه‌هاي متعددي با بزرگاي كم تا متوسط
در محدوده تهران ثبت مي‌شود كه مي‌توان آنها را به گسل‌هاي فعال محدوده كه
با زمين‌لرزه‌هاي مخرب درطول تاريخ همراه بوده‌اند، ارتباط داد. مطالعات
GPS نيز بيانگر كوتاه‌شدگي و حركت برشي در پهنه جنوبي البرز مركزي است و
محدوده تهران نيز در اين پهنه زمين ساختي قرار مي‌گيرد؛ نتيجه انباشت
انرژي حاصل از اين حركات، رخداد زمين‌لرزه است. مدارك تاريخي هم مبين رخداد
زمين‌لرزه‌هاي شديد در محدوده شهر باستاني شهرستان ري و نواحي شمالي آن
(موقعيت فعلي شهر تهران) است. اين بخش از البرز در گذشته داراي سابقه
زمين‌لرزه‌هاي مخرب بوده و محدوده شهر تهران بعد از زمين‌لرزه مخرب سال
١١٧٧ ميلادي كه شهر باستاني ري را به‌طور كامل نابود كرد، شكل گرفت.
براساس شرايط كنوني پاسخ دادن به كدام پرسش‌ها در اين زمينه از اهميت بالايي برخوردار است؟
درخصوص زمين‌لرزه محتمل شهر تهران، پاسخ به اين سوالات ضروري است: ١- مكان
نسبتا دقيق گسل‌هاي شهر تهران با توجه به ساخت‌وسازهاي وسيع صورت گرفته در
كجاست؟ ٢- درصورت وقوع زمين‌لرزه شهر تهران، در راستاي كدام يك از گسل‌ها،
گسيختگي سطحي (Fault rupture) خواهيم داشت؟ ٣- چشمه‌هاي لرزه‌اي تهران با
توجه به زمين‌لرزه‌هاي تاريخي ري و شمال تهران كدام هستند؟ ٤- درصورت بروز
زمين‌لرزه نوع حركت و جابجايي گسل‌ها (سازوكار) چگونه است؟
در پاسخ به پرسش‌هاي فوق چه اقداماتي ازسوي سازمان مديريت بحران شهر تهران صورت گرفته است؟
براي پاسخ به برخي از سوالات مورد نظر، دو اقدام عمده از‌سال ١٣٨٥ در دستور
كار اين سازمان قرار گرفت كه يكي تهيه نقشه‌هاي پهنه‌هاي گسلي و ديگري
تهيه ضوابط ساخت ساختمان در پهنه‌هاي گسلي شهر تهران بود. اين اقدامات
براساس وظايف ذاتي اين سازمان و با توجه به اسناد بالادستي صورت گرفت و از
استادان و خبرگان موضوع استفاده شده است كه متناسب با پيش‌نياز و بستر
اوليه پاسخ به سوالات و ابهامات اساسي مورد نظر، تهيه تدقيق نقشه‌هاي
گسل‌ها و پهنه‌هاي گسلي شهر تهران با مقياس كاربري شهري است.
فرآيند اجراي پروژه به چه صورتي انجام شد؟
پس از ٣سال تلاش بي‌وقفه ازسوي تيم كاري پروژه و با انجام بررسي‌هاي
گسترده ميداني، در‌سال ١٣٨٨ نخستين ويرايش نقشه تدقيق‌شده گسل‌ها و نقشه
پهنه‌هاي گسلي شهر تهران به منظور استفاده در طرح‌هاي جامع و تفصيلي شهر
تهران تهيه شد كه به‌عنوان تجربه‌اي موفق در زمينه اينگونه مطالعات شناخته
مي‌شود. متعاقبا نقشه‌هاي تهيه‌شده، پس از برگزاري جلسات كميته فني متشكل
از متخصصين و اساتيد داراي صلاحيت و نمايندگان سازمان‌ها و نهادهاي مرتبط،
به تأييد رسيد و درهمان سال به معاونت شهرسازي و معماري شهرداري تهران
ارسال شد. نمايندگان سازمان زمين‌شناسي و معدني اكتشافات كشور، پژوهشگاه
بين‌المللي زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله، مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي
(مركز تحقيقات ساختمان و مسكن وقت) و اساتيد دانشگاه‌هاي تهران نيز درجلسات
حضور داشتند.
بپردازيم به نحوه اجراي پروژه؛ درحين اجراي اين طرح با مشكلاتي هم مواجه شديد؟
كمبود مطالعات تكميلي پس از تهيه گزارش شماره ٥٦ سازمان زمين‌شناسي در‌سال
١٣٦٤ كه در ارتباط با گسل‌هاي تهران تهيه شده بود، يكي از مشكلات در مسير
اجرا بود. ديگر اين‌كه نهادهاي مسئول انجام مطالعات گسل در تهران مانند
سازمان زمين‌شناسي و پژوهشگاه زلزله‌شناسي، همه كشور را تحت پوشش دارند و
تمركز مطالعاتي در شهر تهران ندارند. همچنين مقياس مطالعات پيشين براي
كاربري شهري و اعمال ضوابط ساخت در پهنه‌هاي گسلي مناسب نيست؛ چراكه اين
مطالعات در مقياس ناحيه‌اي انجام گرفته و در موارد معدودي به صورت متمركز
انجام شده است. نكته مهم ديگر اين بود كه با وجود ارزشمند بودن مطالعات
چالنكو و همكاران (١٩٧٤) و گزارش شماره ٥٦ سازمان زمين‌شناسي (١٣٦٤) با
گذشت بيش از 30 سال از زمان تهيه گزارشات گفته شده، تاكنون اطلاعات
گسل‌هاي تهران به روز نشده و همچنين يافته‌هاي جديد و بهنگام به صورت مرجع
رسمي و قابل دسترسي وجود ندارد. همچنين كمبود سيستم‌هاي مختصاتي دقيق در
زمان تهيه گزارش‌هاي ياد شده موجب شده تا برخي از آدرس‌هاي مورد بازديد، در
حال حاضر قابل بازيابي نباشند.
براي رفع اين مشكلات و اجراي طرح از سال ٨٨ به بعد چه اقداماتي انجام گرفت؟
ادامه فرآيند تدقيق نقشه گسل‌ها و پهنه‌هاي گسلي با مقياس شهري و مستندسازي
آن، تكميل اطلاعات مرتبط با فعال بودن گسل‌هاي شهر تهران، بازديد فني از
مناطق خارج از شهر براي بررسي ارتباط گسل‌هاي داخل تهران با شاخهها و
پهنه‌هاي گسلي مهم اطراف شهر، برگزاري دوره‌هاي آموزشي تئوري و عملي به
منظور بهره‌گيري از ظرفيت‌هاي موجود در سطح مناطق و نيز تهيه و تدوين كتاب
نهشته‌هاي آبرفتي شهر تهران به‌عنوان بخشي از اقدامات انجام گرفته در اين
زمينه است.
بعد از به سرانجام رسيدن اين اقدامات نوبت به تصويب نهايي و اجرايي
شدن نقشه‌ها و ضوابط در اين زمينه است، فرآيند كار در اين بخش چگونه انجام
گرفت؟
با وجود پيگيري‌هاي فراواني كه از سال ١٣٨٨ به منظور اجرايي شدن نقشه‌ها و
ضوابط تهيه شده انجام شد، به علت تعدد نهادهاي مسئول اين فرآيند طولاني
شد. به همين دليل با توجه به ورود جدي شوراي شهر تهران به موضوع در راستاي
اجراي مصوبات جلسه پنجاه‌ونهم كميته عمران شوراي اسلامي شهر تهران (مورخ 20
/94/8)، مقرر شد اين سازمان با همكاري كميته ملي زلزله و لغزش لايه‌هاي
زمين سازمان مديريت بحران كشور، نسبت به تشكيل كارگروهي در اين زمينه اقدام
كند. به همين منظور اين سازمان جلسه‌اي را در ٢٤ آذر ماه سال گذشته با
حضور كليه نهادهاي ذيربط برگزار كرد كه توضيحات مبسوطي در خصوص سوابق انجام
مطالعات و روش انجام طرح توسط عوامل اجرايي ارايه شد. براين اساس به منظور
امكان اظهارنظر دقيق، نقشه‌هاي رقومي از طريق كميته ملي، در اختيار سازمان
زمين‌شناسي قرار گرفت و مقرر شد جلسه بعدي جهت بحث و بررسي بيشتر در محل
آن سازمان برگزار شود كه پس از ارايه اطلاعات به كميته ملي و پيگيري‌هاي
فراوان، جلسه‌اي با حضور رئيس سازمان زمين‌شناسي كشور، رئيس پژوهشگاه
زلزله، رئيس كميته عمران شوراي اسلامي شهر، رئيس سازمان مديريت بحران شهر
تهران و رئيس كارگروه ملي مخاطرات زلزله كشور در تاريخ ٢١ ارديبهشت ماه‌سال
جاري، برگزار شده و دقت نقشه‌ها مورد تأييد قرار گرفت؛ اما به منظور اعلام
نظر سازمان زمين‌شناسي كشور درخصوص استفاده از نقشه‌ها جهت تهيه و تدوين
ضوابط مترتب بر ساختوساز، دو هفته فرصت در نظر گرفته شد. در نهايت
جلسه‌اي در تاريخ دوم تيرماه امسال با حضور تمامي نهادهاي ذيربط در محل
مركز تحقيقات مسكن و شهرسازي برگزار و پس از بحث و تبادل نظر، نقشه‌هاي
تهيه شده مورد تأييد اعضا قرار گرفت؛ به همين سبب هم مقرر شد جهت اطلاع و
اجرايي شدن از طريق كميته ملي به شورايعالي شهرسازي و معماري ارسال شود.
آقاي دكتر براي شناخت دقيق‌تر نسبت به گسل‌هاي موجود شهر تهران چه اقداماتي انجام گرفته است؟
در حال حاضر عمده گسل‌هاي داخل شهر تهران توسط بافت شهري پوشيده شده است كه
حفاري و بررسي مستقيم گسل‌ها به‌راحتي امكان‌پذير نيست، بنابراين نظر به
محدوديت‌هاي استفاده از روش‌هاي مختلف شناسايي و بررسي گسل‌ها، يكي از
بهترين روش‌هاي مطالعاتي بازديد از گودبرداري ساختماني و ساير پروژه‌هاي
عمراني در حال اجرا بود. اين روش از چند نظر داراي اهميت و ارزش است؛ ابتدا
اين‌كه وجود گودبرداري‌هاي متعدد ساختماني و حفاري‌هاي مربوط به پروژه‌هاي
عمراني روي گسل‌ها و در پهنه‌هاي گسلي در مقايسه با محدوديت‌هايي كه حفر
ترانشه‌هاي مطالعاتي در محيط‌هاي شهري دارد و در عمل انجام آن در بيشتر
موارد غيرممكن است. همچنين وجود برش‌هاي متعدد از خاك و آبرفت به صورت
مشاهده مستقيم خاك و گسل‌هاي موجود در آن است كه به لحاظ اين نوع مطالعات
داراي برتري نسبت به روش‌هاي غيرمستقيم است. در پايان هم بايد صرفه‌جويي در
هزينه‌ها و زمان را نيز به موارد قبلي اضافه كرد. با توجه به موارد بيان
شده گودبرداري‌هاي ساختماني و پروژه‌هاي عمراني فرصتي ارزشمند و كم‌هزينه
براي انجام مطالعات مربوط به گسل‌ها و همچنين افزايش آگاهي از وضع
زمين‌شناسي شهر تهران هستند كه در صورت عدم توجه و با تمام اطلاعاتي كه
درون خود دارند، به راحتي از دست مي‌روند.
با اقدامات انجام گرفته، درنهايت نقشه‌ها تهيه و چندي پيش خبر
انجام اقدامات لازم براي ابلاغ اين نقشه‌ها منتشر شد، با اجرايي شدن اين
نقشه‌ها چه تغييراتي در شهر تهران به وجود خواهد آمد؟
جلسه ابلاغ نقشه‌هاي پهنه‌هاي گسلي در محدوده شهر تهران، با هدف اعلام خبر
تأييد اين نقشه‌ها در كارگروه تخصصي و ارسال آن براي طرح در شورايعالي
شهرسازي، تصويب نهايي و تهيه، تدوين و نهايتا اعمال ضوابط جديد در موضوع
ساختوساز شهري برگزار شد. تجربه ثابت كرده كه مكان‌هاي نزديك به گسل در
شهرهاي بزرگ بيشترين خطرپذيري را دارند، در نتيجه توجه به ضوابط ساختوساز
در اين محدوده‌ها براساس آيين‌نامه استاندارد 2800، از اهميت فراواني
برخوردار است. در اين نقشه‌ها گسل‌هاي مهم تهران مشخص شده و داراي مقياس با
كاربري شهري است؛ براساس اين استاندارد اجتناب از احداث ساختمان‌هاي با
اهميت بسيار زياد اكيدا توصيه شده است. به علاوه در صورت جلسه دوم تيرماه
سال جاري، احداث ساختمان‌هاي بلند روي پهنه‌هاي گسلي شهر تهران ممنوع شده و
مقرر شده تا در طرح تفصيلي شهر تهران براي تعريف كاربري‌هاي مجاز به
استقرار در پهنه‌هاي گسلي، بازنگري انجام شود. همه اين تمهيدات در راستاي
كاهش خطرپذيري لرزه‌اي شهر تهران است؛ بنابراين تهيه و اجرايي شدن نقشه‌هاي
پهنه‌هاي گسلي در محدوده شهر تهران آغازي براي بالا بردن تاب‌آوري تهران
است تا در ادامه در ساير كلانشهرها هم الگوسازي و پياده شود.
آيا اين طرح مي‌تواند دستاوردي براي كارشناسان اين حوزه شود تا در شرايط ايمن‌تري زندگي كنيم؟
بله، البته؛ اين ابلاغيه دستاوردي مهم براي تمامي مهندسان و ارگان‌هاي
تصميم‌گير در ساخت‌وسازهاي شهري بوده كه به دبيرخانه شورايعالي معماري و
شهرسازي ارايه شده است. اين اقدام جمعي و مشاركتي كه با همت شوراي اسلامي
شهر تهران، پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله، سازمان
زمين‌شناسي و اكتشافات معدني، سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران،
مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي و كارگروه زلزله مورد توجه قرار گرفت و
مي‌تواند تأثير بسزايي در بكارگيري تمهيدات و ملاحظات پيشگيرانه و
مقاوم‌سازي در صنعت ساختوساز داشته باشد. از سوي ديگر اقدامي كه چندين‌سال
بلاتكليف مانده بود، خوشبختانه با تهيه نقشه‌هاي پهنه‌هاي گسلي به نتيجه
رسيد. تدقيق نقشه پهنه‌هاي گسلي شهر تهران احترام به حقوق شهروندي است تا
براين اساس مردم شناخت لازم را دريافت كرده، بدانند كجا زندگي مي‌كنند، در
چه خاكي سرمايه‌گذاري مي‌كنند و چه تدابيري بايد براي مقاوم‌سازي
ساختمان‌ها و محل سكونت آنها صورت گيرد.
به عنوان سوال آخر بفرماييد كه چه سازمان‌هايي در تهيه اين نقشه‌ها مشاركت داشتند؟
نقشه پهنه‌هاي گسلي شهر تهران در مقياس شهري براي اعمال محدوديت‌هاي
خطرگسيختگي سطحي در اين پهنه‌ها از سوي سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر
تهران و با همكاري اساتيد مجرب و كارشناسان حرفه‌اي تهيه شده و به تصويب
مشترك كارگروه ملي مخاطرات زلزله، لغزش لايه‌هاي زمين، ابنيه، ساختمان و
شهرسازي، سازمان زمين‌شناسي و اكتشافات معدني كشور، پژوهشگاه بين‌المللي
زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله، سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران،
شوراي اسلامي شهر تهران و كميته دايمي استاندارد 2800 رسيد. همچنين مقرر شد
كه نقشه‌هاي مورد نظر به صورت رسمي از سوي رياست كارگروه به شورايعالي
شهرسازي و معماري كشور ارسال شود تا مطابق سند اصلي طرح جامع شهر تهران،
اين شورا نسبت به تصويب نقشه و تهيه، تدوين و اعمال ضوابط و محدوديت‌ها در
پهنه‌هاي گسلي طرح تفصيلي شهر تهران به شهرداري براي ساخت‌وسازهاي جديد
اقدام كند.
اخبار ویژه
در دیدار هزاران نفر از زنان و دختران؛
بحران انرژی در سایه اختلافات نفت و نیرو؛
سکوت اصلاحطلبان
نظرات بینندگان
جدیدترین اخبار پربازدید ها
