امتیازات و دلایل برتری طب سنتی-اسلامی

ارتقای نظام سلامت از اهداف احیا و روزآمد کردن طب سنتی است؛ احیای طب سنتی از محورهای مهم اقتصاد مقاومتی در کشور است چرا که احیای عاقلانه طب سنتی گامی در تحقق اقتصاد مقاومتی است.

در این رابطه محمد دریایی - متخصص علوم زیستی و گیاهان دارویی درباره طب اسلامی عنوان می‌کند:کل‌نگر بودن طب سنتی از عوامل موفقیت این طب در درمان بیماری‌هاست و یکی از مسائلی که طب نوین با آن مواجه شده است، رویکردهای تشخیصی و درمانی بدون در نظر گرفتن همه شرایط بیمار است.

تسنیم: نظر شما درمورد طب اسلامی چیست؟

دریایی: فرهیختگان حوزه دین و طب بر این باورند که عصر تجدید هویت علمی و طبی ایران و به طبع بخش مهمی از آن یعنی «طب سنتی» که به همت والای شیخ الرئیس ابوعلی سینا، علی بن عباس، جرجانی، رازی، عقیلی، حکیم محمّد مؤمن بنیاد شده است، اینک با بهره گیری از روش‌های نوین و طب اسلامی کارآمد، باید مورد مطالعه و نقد و بررسی قرار گیرد.

در واقع هدف اصلی شاخه‌های رایج و گوناگون طب قدیم، شناخت فرهنگ سلامت و کاربردی کردن آن در زندگی روزمره و تسرّی آن به جوامع مدرن است. در این راستا، کاربردی کردن آموزه‌های طبی و بهداشتی پیشوایان حوزه معرفت دینی، گامی است برای احیای مفاهیم و مصادیق فرهنگ بهداشت فرد و جامعه و رد پاسخ به بسیاری از مشکلات اجتماعی و روان پریشی‌های ناشی از تغذیه و کاربردی کردن آموزه‌های طبی و بهداشتی برای زندگی انسانی در جوامع سرشار از تئوری مدرنیته که شدیداً به آن نیاز است.

با چنین نگرشی به مسئله سلامت، بهداشت تغذیه، ضروری است, پژوهشی عمیق درباره موانع و بن بست‌های فرهنگی و تحقیقاتی طب اصیل سنتی مبتنی بر طب اسلامی شکل پذیرد.

تسنیم: نکاتی درباره رساله ذهبیه امام رضا بیان کنید؟

دریایی: کتاب آموزه های طبی و بهداشتی امام رضا(علیه السلام) زاویه نگاه، بازتاب تصویری روشن از تفسیر علمی مضامین متن با تکیه بر مستندات پژوهشی و گزیده‌های ناب آموزه‌های مردی است که از نظر تبار شناسی و شیوه‌های نظری و رفتاری به عنوان الگوی سیاسی و فرهنگی همه عصرها، ماًمون قدرت غاصبانة عباسیان را به تحقیر کشاند، و به بازنمایی تصویری گویا از اقتدار علمی همه جانبه مکتب راستین اسلام که تبلور آن در رفتار امامان شیعه موج می‌زند، قد برافراشت.

این تصویر در لابلای منظومه نمادین آویزه‌های متن و گفتمان امام رضا(علیه السلام) «رسالة ذهبیه» رخ داده است و ریشه‌های ژرف فرهنگ سلامت را در کوتاه ترین پیام‌های بهداشتی با جهانی از مفاهیم علمی در ذهن پژوهشگران به تصویر می‌کشد.

به اعتقاد ما، این مفاهیم بهداشتی و طبی که عمدتاً گرداگرد مضامین سلامت و تغذیه، درخششی ژرف دارد گنجینه ای است از راز و رمزهای سبک زندگی و نحوة یرخورداری از مواهب سبز حیات، گیاهان و دانه‌ها و برگ‌ها و ریشه‌ها و میوه‌هایی که بنیاد سلامت و بهداشت آدمی را رقم می‌زنند.

در نگاه روایات و نگرش تیزبین و حکمت یاب امامان شیعه هر یک از این گیاهان در فرهنگ معرفت دینی به عنوان نمودی از جلوه‌های محضر خداوندی است که در تسخیر و اختیار انسان شکل می‌گیرد.

امام رضا (ع) به عنوان الگوی نخبگان، مشکلات و مسائل جامعه بشری را در قالب واژه‌هایی شیوا به رشته کلام می‌کشد، و در همایشی که برخاسته از فرهیختگان و دانشوران و صاحبنظران است، آنها را به چالش و نقد و نقادی می‌کشاند.

تسنیم: جایگاه نقد و بررسی در مدیرت سلامت؟

دریایی:  یکی از مسائلی که هم به امروزه و هم به آینده ارتباط دارد و به همین علت در جایگاه نقد و بررسی و پژوهش، بحثی جدی است و در مدیریت سلامت جامعه جا پیدا می‌کند، نقد رویکرد‌های علمی در حل مشکلات درمانی و اصلاح الگوی تغذیة صحیح است. این بحث دو بعد دارد که هر دو بخش آن مهم است.

تسنیم:نشانه‌های سلامت چیست؟

دریایی: گاهی ما در حوزه نظر بحث می‌کنیم و گاهی در عرصه عمل (مصداق‌ها) و در عین حال از سلامت بهداشت دو تعریف داریم، یکی به مثابه صفت اسمی است که بدین ترتیب سلامت و بهداشت عبارت است از: آموزه‌ها، الگوهای رفتاری و هرچه به گونه‌ای به فرهنگ سلامت ارتباط پیدا می‌کند.

این ویژگی‌ها ممکن است رفتار باشد، اعتقاد باشد، یا هر چیزی که به متن دینی ارتباط پیدا کند.گاهی هم واژه و مفهوم و مصداق سلامت را در معنای گسترده‌تری به کار می‌بریم و از آن، معنی کمال بهداشت و رفاه را مد نظر داریم. یعنی می‌گوییم سلامت عبارت است از: رعایت الگوهای صحیح تغذیه، آموزه ها و هر آنچه به موضوع سلامت گرایی مربوط باشد.

تسنیم:سلامت گرایی و بهداشت در نگاه امام شیعه چیست؟

دریایی: در نگاه امامان شیعه (علیه السلام) سلامت گرایی و بهداشت، دربردارنده تمام تعاریف و ابعاد سلامت روانی و سلامت سامانة تغذیه و مدیریت سیستم‌های بدن به گونه‌ای است که کژی و کاستی در آن مشهود نباشد و به دیگر سخن، الگوی پیشوایان شیعه «اصل اعتدال و تعدیل» در بهره وری از مواهب طبیعی و اعتدال در مزاج است. به همین دلیل نیز معصومین (علیه السلام) در رفتار و مزاج، در «کمال اعتدال و اوج تعدیل مزاج و قله معرفت دینی الهی بوده اند.»

طول عمر انسان هم به نحوة تغذیة صحیح و اعتدال در مزاج بستگی دارد. دانشمندان علوم زیستی با یافته های علمی به نتیجه رسیده اند که اگر شرایط زیست محیطی، به گونه ای مناسب و مطلوب تحقق یابد و شرایط عدم فرسایش سلولی بر اساس تغذیة سالم و آب و هوای معتدل شکل پذیرد، طول عمر انسان به 50 سال نیز خواهد انجامید.

به همین دلیل آخرین ذخیرة الهی حضرت مهدی (عج الله تعلی فرجه الشریف) برمبنای مشیّت حضرت حق و رعایت مبانی بیولوژیک تغذیه و مراعات نکات دقیق بهداشتی، طول عمر شریف ایشان، توانمندی تداوم هزاران سال خواهد داشت و هیچ گونه محذور و استبعاد علمی در میان نیست.

پیشوایان شیعه به دنبال القای همین مفاهیم بهداشتی در سیستم فرهنگ سلامت بوده‌اند و تا تحقق سلامت و اعتدال در این راه جانفشانی نموده اند. طب اسلامی نیز منبعث از همین مفاهیم است.

تسنیم: به نظر شما استفاده از آیات قرآن کریم و روایات معصومین (علیه السلام) در این زمینه به چه صورت باید باشند؟

دریایی: ابتدا باید هر یک از آیات قرآنی و روایات معصومین (علیه السلام) ترجمه صحیح و علمی مبتنی بر حقایق شوند و هر یک از نظر لغوی تفسیر و تبیین شود؛ سپس نظرات علمی و آکادمیک را بر قرآن و روایات عرضه کرد و هر مبحثی از مباحث علوم روز که با آیات و روایات تطبیق شود، موضوع علمی مورد بحث، تأیید و تصدیق شود در غیر این صورت مردود و باید منتظر زمان بود که مشکل تئوری‌های علمی و دانش ناقص بشری تکمیل و با حقیقت قرآنی و وحیانی منطبق شود؛ زیرا ما معتقدیم که کلام الهی، فوق تمام اندیشه‌ها و آراء و تئوری‌های دانش بشری است و ما هرگز نباید حقایق قرآنی را بر علم و دانش ناقص و تئوری و دکترین‌ها عرضه کنیم، بلکه بالعکس باید مسائل علمی را بر مفاهیم و آموزه‌های قطعی الهی عرضه کنیم, در مورد روایات هم چنین است.
* وَ مَن اَحسَن مِنَ اللّهِ صِدقاً وَ قَولاً وَ عَدلاً * «به راستی چه کسی سخنش از خداوند راست تر و بر عدالت منطبق تر است؟».

تسنیم: دانش و تجربه بشری در این ساختار چه جایگاهی دارد؟

دریایی: بدیهی است که دانش و تجربیات بشری از الهامات خداوند, برای هدایت انسان است. محصول اندیشه و عقل،رسول هدایت باطنی است. هر دانشی که بوی الهی داشته باشد در جهت تکامل و سعادت ابدی انسان است، و هر دانشی که رنگ و بوی شیطانی داشته باشد برای تسافل و سقوط و هلاکت انسان است.

تأثیر دانش بشری در کمال روحی انسان وصف نشدنی و سقوط آدمی نیز توجیه ناپذیر است. طب سنتی از روح پاک و فطرت سلیم انسان‌های حکیم و مؤمن است  و برخی از قسمت‌های دانش طب جدید باید خود را از آلایش‌های شیمیایی مبرّا و منزّه سازد تا بر بیماری نیافزاید.

تسنیم: طب سنتی و اسلامی طب نوین را نفی می‌کنند؟

دریایی: البته کسی در طب سنتی و اسلامی، منکر بسیاری از پیشرفت‌های طب جدید نیست و ما یکسره تمام ابعاد شکوفای طب را نفی نمی‌کنیم؛ اما وقتی پای داروهای شیمیایی و برخی جراحی‌های بی مورد به میان می آید، این جاست که کُمیت طب جدید لنگ است، زیرا بسیاری از بیماری‌ها را خیلی سهل و ساده می‌توان بر اساس آموزه‌های طب اسلامی و دستورالعمل‌های طب سنتی درمان کرد و اصولاً طب اسلامی مخصوصاً طب پیشگیری از بیماری‌ها و اختلالات است و طب سنتی یک طب مکمل و تقویت کننده موج سلامت در زمان است.

تسنیم: هدف از اسلامی کردن طب چه باید باشد؟

دریایی: هدف این است که طب جدید را از پیرایه‌ها و آلایه‌ها باید زدود و لازم است که مردم را از شر عوارض داروهای شیمیایی نجات بخشیم و به آموزه‌های اصیل غریزی، بلکه طبیعی روی آوریم. به تعالیم انبیاء و پیشوایان مکتب الهی به طبیعت درمانی عنایت کنیم. طب اسلامی، طب تعقل، طب پیشگیری، طب تعدیل و اعتدال و طب تعادل در تمام ابعاد نظام سلامت محور است.

در طب اسلامی آن چه مهم بوده، عافیت است که مفهومی عمیق و گسترده تر از سلامت است، ما در آموزه‌های اسلامی داریم که فرمودند که در شب‌های قدر مهم ترین فاکتور حیات یعنی عافیت و علم و دانش را از خداوند مسألت کنیم.

تسنیم: عافیت چیست؟

دریایی: عافیت یک مفهوم فراگیر و دربردارنده سلامت روح و روان و جسم است. وقتی روح و روان سالم شد، جسم نیز به تبع آن به وادی سلامت می‌رسد. در ادبیات مذهبی خودمان گفته‌اند که عقل سالم در بدن-سالم است، بدن علیل و ناسالم، افکار و اندیشه‌های سودایی و مالیخولیایی، حرص و حسد، کبر و غرور و هیجان را می‌گسترد.

مثلاً در طب اسلامی تأکید بر مواد غذایی گیاهی و میوه خواری بیشتر از مصرف گوشت و گوشت خواری است و همین تأکیدات دلیل بر سلامت محوری طب اسلامی است؛ زیرا در دانش جدید نیز ثابت شده که مواد غذایی گیاهی، سبزی‌ها، میوه ها، غلات، حبوبات، مغزهای گیاهی بیشترین آمار سلامت افراد را تحقق بخشیده، و سیستم تغذیه بر مبنای گوشت و گوشت خواری بیشترین زیان های جسمی و عوارض را آفریده است؛ به گونه ای که هر روز بر تعداد قربانیان ناشی از مصرف غذاهای گوشتی، فست فودها، و نوشابه‌های گازدار افزوده می‌شود.

طب اسلامی بر نفی غذاهای غیرطبیعی، شیمیایی و سرخ کردنی‌ها است. در طب اسلامی هر چه غذا به طبیعت و گیاه و عدم استفاده از مواد شیمیایی نزدیک‌تر باشد، با غریزه و فطرت بشری منطبق تر است و در تولید عمل صالح نقش مؤثرتری دارد. طب اسلامی، طب احیای فطرت سلیم و پرهیز از خشم و خشونت، کینه و پرخاشگری و حرص و طمع و نفی افزایش صفرا و سوداست.