فضیلت صدقه و آداب آن

به گزارش پایگاه 598، در شرع مقدس اسلام درباره ارزش و اهمیت صدقه سفارشات زیادی شده است. آیات قرآن و روایات نیز کیفیت و اهمیت صدقه دادن را بیان کرده است. در اسلام دو نوع صدقه مطرح است؛ یکی صدقه واجب مثل زکات و یکی هم صدقه مستحب. بر پایه آموزه‌های دینی؛ صدقه مستحبی یکی از کارهای ارزشمند اجتماعی است که البته دارای آدابی است و رعایت آنها در افزایش ثواب صدقه، نقش بسزایی دارد. در این جا به نمونه‌هایی از این آداب اشاره می‌شود.

صدقه؛ از محبوب‌ترین و پاک‌ترین اموال
بنابر آیات قرآن، بهتر است صدقه از پاک ترین و محبوب ترین اموال باشد: «اى کسانى که ایمان آورده اید! از قسمت هاى پاکیزه اموالى که [از طریق تجارت] به دست آورده‌اید و از آنچه از زمین براى شما خارج ساخته ایم؛ انفاق کنید» «هرگز به [حقیقت] نیکوکارى نمی‌رسید مگر اینکه از آنچه دوست می‌دارید، [در راه خدا] انفاق کنید و آنچه انفاق می‌کنید، خداوند از آن آگاه است.»

اولویت صدقه دادن به خویشاوندان نزدیک
پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: «... و کسى که مال صدقه را از شخصی گرفته و به نیازمندى برساند همان پاداش صدقه‌دهنده را خواهد داشت؛ و اگر صدقه چهل هزار دست بگردد تا به مستمند برسد، همه آنان [که در این کار خیر شرکت داشته اند] پاداش کامل صدقه را خواهند برد... »رسول خدا (ص) در سخنانی فرمودند: «در حالی که اقوام نزدیک انسان محتاج باشند؛ جاى صدقه دادن به دیگران نیست». پس اگر کسی چنین کاری را انجام دهد و با وجود بودن خویشاوند نیازمند، به دیگران صدقه دهد، فضیلت و ثواب کامل صدقه را از دست داده است: «صدقه بر خویشان نزدیک، ثواب صدقه را دو برابر می‌کند».

درخواست دعا از فقیر
امام علی (ع) می‌فرماید: «زمانی که به فقیران، چیزى می‌دهید از آنها بخواهید که برای شما دعا کنند؛ زیرا دعاى ایشان در حق شما مستجاب می‌شود...». امام سجاد(ع) می‌فرماید: «هر کسى بر بینواى ناتوانى صدقه بدهد و آن بینوا در آن حال براى او دعا نماید؛ دعایش مستجاب می‌شود».

منت نگذاردن بر صدقه
رسول خدا (ص) فرمود: «همانا خداوند عزّ و جلّ شش خصلت را بر من روا ندانسته و همان‌ها را براى جانشینان من از فرزندانم و براى پیروانشان روا نشمرد: ... منت نهادن پس از صدقه دادن... » امام علی (ع) در سفارش خود به مالک اشتر فرمودند: «مبادا هرگز با خدمت هایى که انجام دادى بر مردم منت‌گذارى، یا آنچه را انجام داده اى بزرگ شمارى، یا مردم را وعده اى داده، سپس خلف وعده نمایى. منت نهادن، پاداش نیکوکارى را از بین می‌برد، و کارى را بزرگ شمردن، نور حق را خاموش گرداند»

صدقه دادن قبل از درخواست فقیر
امام صادق (ع) می‌فرماید: «کار نیک بخشش، پیش از درخواست است. اما آنچه پس از سوال و خواهش داده می‌شود، پاداش آبرویى است که [درخواست‌کننده] در برابر تو ریخته است؛ تمام شب را به بیدارى و ناراحتى گذرانده و میان امید و نومیدى به سر برده است، بی‌آنکه بداند براى نیاز خود به کجا رو کند؛ سپس عزم جزم کرده و با قلبى تپنده، دست و پایى لرزان و گونه اى افروخته از شرم، رو به تو آورده است، بی‌آنکه بداند با افسردگى از پیش تو بازخواهد گشت یا با شادى.» البته روشن است که این عمل، برای افراد مستحقی است که نیاز به کمک پیدا کرده اند، ولی آنان که گدایی تبدیل به شغلشان شده، از این عمل مستثنا هستند.

نگاه نکردن در صورت فقیر
یسع بن حمزه می‌گوید: در خدمت امام رضا (ع) بودم و با ایشان سخن می‌گفتم. گروه فراوانى در خدمت ایشان بودند و از ایشان درباره حلال و حرام می‌پرسیدند که مردى بلندقامت و گندم گون وارد شد و گفت: سلام بر تو، اى فرزند پیامبر خدا! مردى از دوستداران تو و دوستداران پدران و نیاکان تو هستم. از حج بازمی‌گردم. خرجى خود را گم کرده‌ام و چیزى ندارم تا خود را با آن به جایى برسانم. اگر صلاح می‌دانى، مرا به شهرم برسان. از فضل خدا توانگر هستم و هرگاه به شهر خود رسیدم، آن مقدار که به من داده اى، به عوض تو صدقه می‌دهم؛ چرا که به من صدقه تعلق نمی‌گیرد. امام رضا (ع) فرمود: «بنشین. رحمت خدا بر تو باد!» و به مردم رو کرد و با آنها سخن گفت تا همه پراکنده شدند و آن مرد ماند به همراه سلیمان جعفرى، خیثمه و من. امام (ع) فرمود: «آیا به من اجازه می‌دهید به اندرونى بروم؟»... امام داخل اتاق شد و اندکى باقى ماند و بیرون آمد و در را بست و دستش را از بالاى در بیرون آورد و فرمود: «آن خراسانى کجاست؟». گفت: اینجا هستم. امام(ع) فرمود: «این دویست دینار را بگیر و آن را کمک خرج خود کن و با آن، برکت بجوى و از سوى من صدقه نده و برو تا نه من تو را ببینم و نه تو مرا ببینى». آن مرد رفت. سلیمان به امام(ع) گفت: ... چرا چهره ات را از او پوشاندى؟ امام(ع) فرمود: «از ترس اینکه خوارى خواهش را به سبب اینکه آن را بر آوردم، در چهره‌اش ببینم». در برخی از روایات جزئیاتی برای صدقه ذکر شده است که هم نشان از اهمیت صدقه دارد و هم اجر صدقه را افزون می‌کند:

واسطه در صدقه دادن
پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: «... و کسى که مال صدقه را از شخصی گرفته و به نیازمندى برساند همان پاداش صدقه‌دهنده را خواهد داشت؛ و اگر صدقه چهل هزار دست بگردد تا به مستمند برسد، همه آنان [که در این کار خیر شرکت داشته اند] پاداش کامل صدقه را خواهند برد... ».

منبع:آرمان