شبهه مأمون بر آیه مباهله و پاسخ امام رضا

مهر، منصور پهلوان عضو هیئت علمی دانشگاه تهران اظهار داشت: امام رضا(ع) هشتمین مشعل فروزان هدایت در سال 148 هجری دیده به جهان گشودند و در آخر ماه صفر سال 203 هجری در سن 55 سالگی در سناباد طوس به شهادت رسیدند.

وی افزود: امام رضا(ع) افتخاری برای همه ایرانیان اعم از شیعه و سنی و حتی ادیان دیگر هستند؛ هر ایرانی به وجود مسعود علی بن موسی الرضا افتخار می کند و تشریف فرمایی حضرت رضا به ایران موجب برکات فراوانی برای ملت ایران و فارسی زبانان بوده و دانشمندان بسیاری بر گرد مزار امام رضا(ع) جمع شدند و حوزه های متعدد علمی در طول تاریخ تشکیل شد و دانشمندان از هر رشته و گروه با افتخار به ساحت مقدس حضرت رضا خدمت کردند و کتاب های ارزشمندی هم تحویل فرهنگ و تمدن اسلامی دادند.

پهلوان با بیان اینکه امام رضا(ع) در دوره سختی با خلفای بنی عباس معاصر بودند و آنها آن حضرت را مورد آزار و اذیت قرار می دادند، اظهار داشت: از مجموع مناظرات و صحبت هایی که بین امام رضا(ع) و مأمون عباسی در کتاب ها موجود است یک حدیث جالب را برای شما عرض می کنم. معروف است و در کتاب ها نقل شده که مأمون از امام رضا(ع) پرسید  چرا مردم شما را یا ابن رسول الله (ص) خطاب می کنند و به ما یا ابن رسول الله نمی گویند در حالی که ما هر دو از شجره پیغمبر (ص) هستیم ما سادات عباسی هستیم و شما سادات علوی و جد شما علی بن ابیطالب است که پسر عموی پیغمبر بودند و جد ما هم ابن عباس است که ایشان هم پسر عموی پیغمبر(ص) بودند. حضرت رضا(ع) جواب فرمودند که این را از خود مردم سؤال کنید که چرا ما را یا ابن رسول الله خطاب می کنند و به شما نمی گویند. مأمون اصرار کرد که جواب آنرا از شما می خواهم بشنوم. امام رضا در یک کلام فرمودند به دلیل "ابنائنا" که استناد به آیه شریفه مباهله است.

این محقق و استاد دانشگاه افزود: خداوند در آیه مباهله می فرماید: "فَمَنْ حَآجَّکَ فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءکُمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءکُمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَةَ اللّهِ عَلَى الْکَاذِبِینَ: پس هر که در این [باره] پس از دانشى که تو را [حاصل] آمده با تو محاجه کند بگو بیایید پسرانمان و پسرانتان و زنانمان و زنانتان و ما خویشان نزدیک و شما خویشان نزدیک خود را فرا خوانیم سپس مباهله کنیم و لعنت ‏خدا را بر دروغگویان قرار دهیم."(آیه 61 سوره آل عمران) در این آیه خداوند امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را به عنوان فرزندان رسول خدا(ص) معرفی کرده و از این نظر هم مردم ما را فرزندان رسول خدا می دانند ولی آیه مباهله و کلمه "ابناءنا" در شأن شما نازل نشده است.

پهلوان تصریح کرد: مأمون شبهه ای مطرح و در پاسخ امام رضا(ع) گفت: "لولا نساء نا" یعنی این استدلال صحیح است به شرط اینکه در دنباله آیه کلمه "نساء نا" وجود نداشته باشد. نساء نا یعنی زنان ما و پیغمبر اکرم از زنان خودشان کسی را نبردند بلکه تنها بانویی که در داستان مباهله حضور دارند حضرت زهرا(س) هستند. مقصود مأمون این بود که در این آیه مجاز به کار رفته همچنان که مجازا کلمه "نساء نا" وارد شده و حضرت فاطمه زهرا در مباهله حضور دارند. بنابراین امام حسن(ع) و امام حسین(ع) فرزندان رسول خدا نیستند و به صورت مجاز اطلاق ابن و فرزند شده است؛ این نقضی بود بر استدلال امام رضا(ع).

استاد دانشکده الهیات دانشگاه تهران گفت: امام در جواب مأمون فرمودند: "لولاء انفسنا" یعنی این استدلال شما هم صحیح است اگر کلمه "انفسنا" به دنبال آن نبود. کلمه "انفسنا" دلالت بر این دارد که حضرت امیرالمؤمنین(ع) نفس پیامبر(ص) هستند. حضرت فاطمه زهرا(س) هم همسر امیرالمؤمنین(ع) هستند و اطلاق نساءنا به اعتبار حضرت امیرالمؤمنین(ع) صحیح است و چون حضرت امیر(ع) نفس پیامبر هستند. بنابراین کلمه نساء مجاز نیست و حقیقت است و کلمه ابنا هم مجاز نیست و حقیقت است.

وی در پایان یادآور شد: مأمون وقتی این جواب امام رضا(ع) را شنید سر تسلیم فرود آورد و تصدیق کرد  شایسته است که ائمه(ع) را فرزندان رسول خدا(ص) بخوانند. این فرزند خواندن به اعتبار حضرت فاطمه زهراست و بنی عباس گرچه از سادات عباسی هستند ولی به آنها ابنا رسول خدا(ص) نمی گویند.