«بعد از خمینی» مستندی ناظر به خاطرات هاشمی

به گزارش پایگاه 598 به نقل از تسنیم، مدتی است تولید و پخش مستندی با نام «بعد از خمینی» به همت گروهی جوان و صاحب فکر و ایده در فضای مجازی و رسانه‌‌‌ها مطرح شده است. این مستند که با روایتی تاریخی به تشریح و بررسی دهه دوم انقلاب پس از رحلت بنیان‌گذار کبیر انقلاب می‌پردازد روایتی از نسل سومی‌دهای انقلاب برای مردم و به خصوص نسل سومی‌های کشور است.

تاکنون ۴ قسمت این مستند تولید و در اختیار مخاطبان قرار گرفته است. برای آشنایی بیشتر با این مستند در گفت‌وگویی با کارگردان و مدیر ارتباطات مستند بعد از خمینی به تشریح ابعاد مختلف این اثر روایی هنری پرداختیم. آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی ما با نیکی ملکی، کارگردان و فتحی، مدیر ارتباطات این مستند در میزگرد خبرگزاری تسنیم است.

تسنیم: کمی از مستند بعد از خمینی بگویید؟ این مستند چه برهه‌ای از انقلاب را روایت می‌کند؟

نیکی ملکی:برهه‌های مختلفی از تاریخ انقلاب بود که می‌شد، روایت کرد. احساس کردیم در فضای موجود و به جهت شباهت مسائل و موقعیت‌ها روایتی کمتر شنیده شده از بیان تجربیات ۱۰ ساله دوم انقلاب و بازخوانی آن دوران، می‌تواند برای مخاطب جذاب باشد. پس از انتخاب دوره تاریخی به کارهای مطالعاتی این پروژه پرداختیم. پروژه مستند تقریباً از دو سال قبل با تشکیل تیم پژوهشی آغاز شد. مطالعه ده‌ها هزار صفحه مطلب از جمله کتاب‌های خاطرات آقایان هاشمی رفسنجانی، ری‌شهری، ناطق نوری، لاریجانی، رفیق دوست؛‌همچنین تحلیل‌ها و روزنامه‌های بازه تاریخی مورد مطالعه و نیز مصاحبه با شخصیت‌های مختلف باعث شد تیم پژوهش، اطلاعات جامعی نسبت به اتفاقات دهه دوم انقلاب پیدا کند و به یک تحلیل و فراتحلیل مناسبی نسبت به آن دوران دست یابد. پس از این مرحله تولید مستند را آغاز کردیم.

مستند"بعد از خمینی" بر اساس خاطرات امثال هاشمی و لاریجانی روایت شده است

از طرف دیگر بحثی که حضرت آقا درباره لزوم آشنایی جوانان و نسل آینده با وقایع تاریخی انقلاب مطرح کردند، ما را به این نتیجه رساند که روایتی بی‌پرده و شفاف از مسائل و حوادث انقلاب اسلامی را در مستندی گردآوری کنیم و از طریق شبکه‌های اجتماعی در اختیار مخاطبین قرار دهیم.

تسنیم: چرا «بعد از خمینی»؟

نیکی ملکی: اکثر انقلاب‌ها بعد از فقدان بنیانگذارشان دچار تحولات جدی و جدیدی می‌شوند. این دوره دوره ای است که آرمان‌های انقلاب‌ با چالش مواجه می‌شوند و کارآمدی آنها در عمل محک می‌خورد. در دوران حضور بنیانگذار انقلاب به دلیل کاریزمای شخصیت خود آن فرد، خیلی از مسائل خود به خود ایجاد نمی‌شود اما پس از او، انقلاب دچار تشتت و تفسیر  آرمان‌ها و اصول می‌شود. در این گذار است که اغلب انقلاب‌ها به نقطه پایانشان نزدیک می‌شوند. در این مستند قصد داریم بررسی کنیم که آیا انقلاب اسلامی و آرمان‌های آن هم دچار تحول شده یا نه؟ نام مستند نیز به همین دلیل انتخاب شده است. در ضمن در ادبیات، استراتژیست‌ها و تئوریسین‌های غربی هم دوران بعد از فوت امام را برهه خاصی می‌دانند. کتاب‌های متعددی با عنوان "انقلاب اسلامی بعد از خمینی" و یا عناوین مشابه نگاشته شده است. حتی برخی از این کتاب‌ها قدرت گرفتن دولت سازندگی با مشی تکنوکرات را جمهوری دوم بعد ازخمینی نامیده‌اند.

تسنیم: درباره موضوعات قسمت‌های مختلف مستند توضیح دهید؟ در آن دوران کشور مشکلات عمده‌ای داشت؛ چرا با موضوع موسوی مستند را شروع کردید؟

نیکی ملکی: مستند به بیان حوادث دهه دوم انقلاب می‌پردازد، دهه دوم، سال آخر عمر حضرت امام و حذف نخست وزیری بود.این واقعه نقطه مهمی در تاریخ سیاسی انقلاب اسلامی محسوب می‌شود زیرا بعد از حذف نخست وزیری بود که قدرت در ریاست جمهوری متمرکز شد. قسمت اول مستند با نام «پایان نخست وزیر» به ماجرای استعفاهای مکرر آقای موسوی در طی هشت سال نخست وزیری می‌پردازد. استعفاهایی که نتیجه‌اش حذف پست نخست وزیری از قانون اساسی کشور می‌شود. قسمت دوم «آخرین ماموریت» به بیان سوابق آیت الله منتظری و اتفاقاتی که منجر به عزل ایشان شد پرداخته است؛ در قسمت سوم «خمینی» به رحلت امام خمینی و شرح ماجرای انتخاب رهبری از زاویه‌ای بدیع و بیان نشده می‌پردازد.

بازخوانی دهه دوم دوره انقلاب  به شرایط فعلی کشور کمک می‌کند

قسمت چهارم هم «جمهوری دوم»، به چگونگی تشکیل تیم اقتصادی آقای هاشمی رفسنجانی از یک سال پیش از انتخاب وی برای مسند ریاست جمهوری و ارتباط این تیم اقتصادی با دولت میرحسین موسوی را روایت می‌کند. قسمت‌های بعدی هم شکل‌گیری تیم کارگزاران‌ و پرونده‌های سیاست خارجی، فرهنگی-اجتماعی و اقتصادی در دولت آقای هاشمی را بررسی می‌کند. به نظر ما بازخوانی این دوره و چالش‌هایی که وجود داشت می‌‌تواند به شرایط فعلی ما کمک کند.

تسنیم: یکی از مسائلی که فیلم‌های مستند با آن مواجه‌اند نگاه یک طرفه به موضوع است، شما چه تدبیری اندیشیدید که نگاه یک طرفه در مستند شما وجود نداشته باشد؟

نیکی ملکی: تلاش ما این بود که سراغ  افرادی رویم که در اصل ماجرا بودند اینکه چقدر موفق بوده‌ایم یا خیر مسئله‌ای است که مخاطبان در آن نظر خواهند داد. برای تهیه مستند با ۲۰ تن از چهره‌های اصلاح‌طلب برای مصاحبه رایزنی کردیم از این بین تنها چهار نفر مصاحبه را قبول کردند. بنای ما در تهیه مستند این بود که در هر پرونده‌ای  با هرکسی که درگیر قضیه بوده مصاحبه کنیم. اگر هم در پرونده‌ای دو نگاه متفاوت وجود داشته از هر دو نگاه استفاده کنیم. در مواردی که موفق نمی‌شدیم هم سراغ افرادی می‌رفتیم که خیلی جناحی نباشند و آدم‌های منصفی باشند. افرادی امثال آقای احمد توکلی که جامعه او را به عنوان فردی حق‌گرا و در چارچوب اخلاق است می‌شناسد، تلاش کردیم مطلبی گفته نشود که مصداق یک طرفه به قاضی رفتن باشد.

تاکنون با ۲۵ نفر مصاحبه کردیم ولی هنوز مصاحبه‌‌هایمان ادامه دارد، احتمالاً مصاحبه‌ها به ۴۰ نفر می‌رسد. بخشی از مصاحبه‌‌ها در  قسمت‌های داخلی خود مستند استفاده می‌شود و بخشی در کلیپ‌های کوتاه ۵ دقیقه‌ای در کنار مستند به اسم «آنچه نگفته‌اند» استفاده می‌شود.

از ۲۰ چهره اصلاح‌طلب ۴ نفر با مصاحبه در مستند موافقت کردند


تسنیم: مشکلات پیش روی شما در تهیه مستند و مصاحبه با افراد چه بود؟

نیکی ملکی: در تهیه مستند چند معضل مقابل ما قرار داشت؛ مشکل اول و اصلی ما این بود که دسترسی به آرشیو سازمان‌های حاکمیتی نداشتیم. اصولا اغلب سازمان‌های حاکمیتی آرشیو خود را در اختیار مجموعه‌های جوان و مستقل قرار نمی‌دهند. لذا در زمینه آرشیو دستمان بسته و محدود بود؛ تقریبا ۹۹ درصد از اطلاعات و آرشیو را از اینترنت و یک درصد مابقی را از برخی موسسات پژوهشی تاریخی گرفتیم.

مشکل دوم هم این بود که با توجه به این که "بعد از خمینی" در زمره کارهای سیاسی محسوب می‌شود افراد و سازمان‌ها برای همکاری با ما یک محافظه‌کاری خاص و عجیبی را در نظر می‌گرفتند که این مسئله هم از سختی‌های ساخت مستندهای سیاسی مخصوصا معاصر است.

تسنیم: مجموعه‌ای که مستند «بعد از خمینی» را ساخته چه کسانی هستند و چرا به سمت ساخت مستند رفتند؟

نیکی ملکی:در ساخت مستند چند تیم با هم همکاری می‌کنند. شبکه خبری اجتماعی افسران، تلویزیون اینترنتی آرمان و گروه چند رسانه‌ای شفق دست به دست هم دادند و کار تولید، انتشار و توزیع مستند را انجام می‌دهند. در شبکه خبری اجتماعی افسران تهیه‌کنندگی و توزیع مستند پیش می‌رود. کاربران افسران هم همراه ما هستند و گاها محتواهای متناسب با قسمت‌ها را در قالب‌های متفاوت بارگزاری می‌کنند. تلویزیون آرمان هم مصاحبه‌های تولیدی مستند را انجام می‌دهد. کارهای هنری و گرافیکی مستند هم بر عهده گروه چند رسانه‌ای شفق است.

این مستند روایت نسل سومی‌ها برای نسل سومی‌ها است. اکثر تیم مستند متولد سال ۶۸ و نیمه دوم ۶۸ هستند. یعنی این افراد بعد از فوت حضرت امام به دنیا آمدند. حتی دوران امام را هم نچشیده‌اند. تیم مستند در این مستند به واسطه نسل سومی بودن خیلی از چارچوب‌ها که ساخته مصلحت‌هایی است که البته واقعا مصلحت نیست؛ را رد کرده است. این مستند صریح‌تر از بقیه کارهای مشابه است. همچنین تیم مستند غالبا  دانشجویان و دانش آموختگانی دانشگاه‌های شریف، تهران و علامه هستند.

انتخابات به بهتر دیده شدن مستند بعد از خمینی کمک می‌کند

تسنیم: فکر نمی‌کنید توزیع مستند در ایام انتخابات تحت الشعاع فضای انتخاباتی قرار گیرد؟

نیکی ملکی:چون موضوع مستند سیاسی است و شخصیت‌هایی که آن زمان درگیر فضای سیاسی بودند اکنون هم درگیر انتخابات آتی هستند به نظرم این مستند تحت الشعاع انتخابات قرار می‌گیرد البته از سوی دیگر انتخابات ممکن است به دیده شدن بیشتر مستند هم کمک کند. با توجه به اینکه نسل جدید از فعالیت سیاسی و عملکرد بیشتر این افراد اطلاعی ندارد قطعا مستند به انتخاب و شناخت بهتر نسل جوان کمک می‌کند و اینکه بتوانند تصمیم بهتری در انتخابات بگیرند.

تسنیم: فکر می‌کنید واکنش اشخاص و شخصیتهای اصلی مستند به مستند بعد از خمینی چه باشد؟

نیکی ملکی: بالاخره حرف زدن و حقایق را گفتن هزینه هم به دنبال خواهد داشت. ما تصمیم به بیان ناگفته‌ها گرفتیم ولی سعی کردیم سخن‌مان به قدری متقن و مستدل و در عین حال صادقانه و شفاف باشد که مسئله‌ و عواقبی برای ما نداشته باشد. قطعا مخاطب نسل سومی که مخاطب اصلی مستند هم هستند صداقت و شفافیت ما را درک خواهند کرد.

تسنیم: کمی از ساختار و فرم مستند بگوئید.

نیکی ملکی: مدت زمان مستند، به سبب حجم اطلاعات و بازخورد و اشتیاق مخاطب نسبت به دانستن کل ماجرا در یک قسمت، حدودا بین ۲۵ تا ۳۰ دقیقه است. به این سبب قالب مستند را انتخاب کردیم که به جهت تصویری بودن برای قشر کثیری جذابیت دارد و می‌توان در مدت زمان کوتاهی به هنرمندانه‌ترین شکل خیل کثیری از اطلاعات و اتفاقات را روایت کرد. فرم و زیرنویس هم متناسب با نمایشگر موبایل درنظر گرفته شده. این مستند در سه کیفیت ارائه می‌شود که نسخه کم حجم آن ۳۰ تا ۴۰ مگابایت است. نسخه متوسط برای نمایش خانگی و نسخه با کیفیت آن برای اکران سالنی در نظر گرفته شده است.

تسنیم: فکر می‌کنید ساخت و پایان کار مستند در فضای مجازی تا چه زمانی طول کشد؟

نیکی ملکی: هر قسمت مستند مربوط به یک داستان است. در کنار آن پیام و تحلیل هم به مخاطب منتقل می‌شود. فصل اول که انتشارش به پایان رسید. فصل دوم بیشتر پرونده‌ای است و به پرونده مذاکرات ۵۹۸ و رابطه ایران با اروپا در ۴ سال اول دولت می‌پردازد. فصل سوم نگاه‌های اقتصادی اولین دولت بعد از امام(ره) را تشریح می‌کند. فکر می‌کنیم حدود ۱۵ قسمت تولید کنیم و انتشار آن را هر هفته یک‌شنبه‌‌ها خواهیم داشت و تا پایان اسفندماه کار ادامه داشته باشد.

برخی قسمت‌های بعد از خمینی در تلگرام ۴۰۰ هزار بازدید داشت

تسنیم: استقبال مخاطبان از این مستند چگونه بوده است؟

فتحی: تخمین ما این است که تاکنون هر قسمت مستند از طریق سایت رسمی مستند، صفحات مستند در شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های خبری و خبرگزاری‌ها حدود ۲۰۰ هزار دانلود داشته است. مستند بعد از خمینی را نزدیک ۵۰ سایت و خبرگزاری در سایت خود بارگزاری کردند. در تلگرام علاوه بر کانال مستند، برخی کانال‌های تلگرامی خودشان مستند را مجددا بارگذاری کردند. هر چه جلوتر می‌رویم مستند بیشتر مورد استقبال قرار گیرد. برای مثال پست قسمت‌های اول و دوم مستند فقط در تلگرام بعد از گذشت ۲-۳ هفته، ۴۰۰ هزار بازدید داشته است. پست قسمت چهارم مستند در هفته اول به ۵۰۰ هزار بازدید رسید. پست قسمت سوم مستند هم، قسمت برگزیده مخاطبین بود و بازدید آن در تلگرام از یک میلیون نفر عبور کرد. که این میزان بازدید برای مستند اگر نگوییم بی‌سابقه قطعا کم سابقه بوده است. البته موارد معدودی مثل مستند "من روحانی هستم" وجود دارد که بازدیدی در این حد و اندازه داشته است.

طبق اخبار ما مستند در محافل و مکان هایی چون مساجد، مدارس، حوزه های علمیه، دانشگاه‌ها، پایگاه ها و خوابگاه‌ها اکران شده است. تیم انتشار مستند مستقیما با ۱۵ استان برای اکران رسمی لینک شده است و در بعضی از استان‌ها با وجود اینکه لینک برقرار نکردیم اکران‌ها به صورت خودجوش انجام می‌شود و مستند را با هزینه شخصی کپی و توزیع می‌کنند. حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌هایی نظیر صنعتی شریف از مواردی بوده است که در آن مستند اکران شده است.

تسنیم: قصد دارید روند مستند سازی را ادامه دهید؟

نیکی ملکی: فعالیت در حوزه تاریخ انقلاب اقدامی روشنگرانه است و می‌تواند تاریخ ساز باشد. بعد از اتمام این پروژه و پس از بررسی بازخوردها، ارزیابی کار و نیز آسیب‌شناسی نقاط قوت و ضعف این کار، ان شاءالله کار بعدی را هم در این حوزه انجام می‌دهیم. چند پیشنهاد توسط تیم در حال بررسی است. البته شاید قبل از ساخت مستند بعدی پژوهش‌هایی که در کنار مستند بعد از خمینی انجام شده را با خود مستند به عنوان یک کتاب چاپ کنیم.


تسنیم: برنامه‌ای برای پخش این مستند از طریق شبکه‌های تلویزیونی مانند شبکه مستند ندارید؟

فتحی: ما از این مسئله استقبال می‌کنیم اما رایزنی جدی نکردیم. فعلا درگیر کار تولید و توزیع مستند هستیم. البته انتظار داریم صدا و سیما با توجه به رسالتش که بسط آگاهی در جامعه است به این موضوعات هم بپردازد. "بعد از خمینی" نشان داد حرف زدن در مورد پرونده‌هایی که از آنها کم صحبت می‌کنیم نه تنها بحران امنیت ملی ایجاد نمی‌‌کند بلکه مورد توجه جوانان هم قرار می‌گیرد. ما ضعف در روایت تاریخ انقلاب اسلامی داریم. در حال حاضر چند درصد دهه هفتادی‌ها می‌دانند که آقای منتظری چه کسی بوده؟! ما به شخصیت و بیت ایشان پرداختیم یا مثلاً درباره جلسه انتخاب رهبری، با رفتن به سراغ آرشیوها و صحبت‌های افرادی که در جلسه بودند مسائلی را مطرح کردیم که رسانه ملی آنها را مطرح نکرده است و می تواند بستری برای پخش مستند از سوی صدا و سیما باشد.