«سی و سه روز»، احیای سینمای پایداری پس از سالها

سرویس فرهنگی نقد رسانه 598/ وحید حیاتی: امروزه و پس از مقاومت حزب الله لبنان در برابر رژیم صهیونیستی ، دیگر آن رژیم اشغالگر افسانه شکست ناپذیری اش را در میانه های شب و در آواز گرگ­ها نجوا نمی کند بلکه جوانان حزب الله اسطوره های امروزین خاورمیانه هستند که کمر همت بسته و ایستادگی و پایداری را قصه شب­های مادران برای کودکان در فلسطین اشغالی نموده اند.

موضوع جنگ سی و سه روزه با ویژگی های خاصی که همراه داشت یکی از نقاط عطف تاریخ لبنان قلمداد می شود که هر کدام از زوایا و ابعاد آن نگاه ویژه­ای را طلب می کند.  این واقعه از دریچه نگاه فیلمسازان نیز گاه مورد بررسی قرار گرفته است و به جهت استنادی ، ماندگاری وتاثیرگذاری که از ویژگی های فیلم محسوب می شود ، بیشتر دنبال شده است.

مخاطب ایرانی معمولا با مجموعه آثاری درباره مقاومت و پایداری مردم لبنان و فلسطین همچون فیلم سینمایی بازمانده «مرحوم سیف الله داد» و آثار تلویزیونی متعددی همچون زخم زیتون «محمد رضا آهنج » و تله فیلم هایی که موضوع مردم فلسطین را دستمایه قرار داده اند، روبرو شده است که هر کدام در نوع خود حائز نکات مثبت بسیاری بوده اند؛ هرچند از نقاط ضعف این آثار در برخی موارد نیز نمی توان نام نیاورد. در واقع به این خطه از خاورمیانه و این مردم زجر کشیده از دیدگاه فیلم بسیار دوریم و هنوز نتوانسته ایم در این عرصه آثار ماندگارتر و فیلم­های بیشتری عرضه کنیم تا به نحوی در کنار حمایات قلبی و زبانی  از آنها ، روند ایستادگی و پایداری ایشان را به مرز اسطوره نزدیک کنیم و تغذیه فکری جوانان دیگر اقالیم در سراسر جهان را دنبال نماییم. این مساله بدین معنی نیست که ما از مقوله پایداری و مقاومت بهره نبرده باشیم ، چرا که جنگ هشت ساله تحمیلی این کشور خود منبعی غنی در عرصه مقاومت و پایداری است اما هر کدام به جای خود گیرا و آموزنده هستند و از هر دو مقوله می توان بهره ای کافی برد به شرط اینکه آداب استفاده از آن را کمی بیشتر بدانیم.

جنگ سی و سه روزه را وقتی از زاویه دید ژانر و گونه مستند نگاه کنیم ، اقتضائاتی همچون تصاویر خاص از جنگ ، درگیری و ... در کنار روایت مستند­گونه و فضاهای اطراف آن را نمایش خواهد داد که شاید شبکه­های مختلف تلویزیونی بارها آنها را استفاده کرده و به گونه ای بهره برداری­های لازم را از آن نموده اند.

 اما دیدن اتفاقات از دیدگاه و زاویه دید داستانی مقوله­ای مستقل و حائز اهمیت است. ایجاد درام و تلفیق آن با حس کنجکاوی مخاطب و ایجاد تصاویری که استنادات لازم را به همراه داشته باشند ، در کنار صحنه پردازی ، گریم و بازیگر و ... تنها بخشی از مسائل و دغدغه های ساخت فیلم داستانی بر مبنای جنگ سی و سه روزه است. اگر این عناصر به خوبی با هم منسجم و اصطلاحاً چفت نشوند به فیلم بسیار ضربه خواهند زد و نمونه های از این دست که در برخی عناصر قوی ظاهر شده و در برخی عناصر دیگر ضعیف ، کم نیستند.

فیلم «سی و سه روز» بر اساس قصه مقاومت وایستادگی یک روستا«عیت الشعب» و اهالی آن در برابر پیشروی نیروهای اسرائیلی با تجهیزات پیشرفته است ، روستایی که به نوعی مدخل و پل ورود به مناطق مرکزی لبنان قلمداد می شود. قصه دو فرمانده از نیروهای حزب الله که یکی در آستانه ازدواج است و دیگری در آستانه پدر شدن بدون اینکه زندگی شخصی بر آرمان­های آنها برای مقاومت تاثیر بگذارد، اتفاقات بر محور آنها به پیش می رود. مقاومت در این فیلم به تأسی از واقعه کربلا در جای جای آن به چشم می خورد. قصه فیلم به ورطه زیاده گویی قدم نمی گذارد و بیهوده از این حلقه داستانی به حلقه ای دیگر فرو نمی افتد. در واقع ما چون نیازی نداریم که از سرنوشت اسرایی که حزب الله لبنان از اسرائیل به اسارت گرفته اند مطلع شویم در آن قسمت داستان اصلا وارد نمی شویم؛ فیلم به آن سمت و سو حرکت نمی کند و تنها اطلاعاتی را که نیاز است از مکالمات افسران حزب الله درک می کنیم. این مساله در دیگر نقاط قصه هم به چشم می خورد و بیهوده به گذشته افراد بیش از اندازه وارد نمی شویم و درگیری «ام عباس » و کینه میان او و افسر شکنجه گر اسرائیلی  قصه فیلم را وارد فاز جدیدی نمی کند. هر چند از نکات نغز فیلم در انتقام گیری این شیرزن جنوب لبنان ، استغاثه به درگاه الهی است که انتقام مانع عمل به تکلیف این زن نشود و افسر اسرائیلی را بر اساس انگیزه های شخصی از بین نبرد. و یا نکاتی که افسر اسرائیلی  درباره اینکه ایران مسبب نابود تانک های مرکاوای ما است و ما با اشباح می جنگیم که کنایه ای از حضور موثر نیروهای حزب الله در جنوب لبنان دارد و یا استفاده مکرر و بجا از نام سرور و سالار شهیدان «امام حسین (ع)» در مواجهه با کشته شدن عزیزانشان یا برخورد با دشمن از دیگر نکاتی است که در این فیلم بجا استفاده شده است و محور و مفهوم ایثار و مقاومت و پایداری را بیش از هر اثر دیگری در این حوزه درونی می کند .

فیلمنامه این فیلم در چند مرحله مورد بازنویسی قرار گرفته است و در نهایت به دست یک فیلمنامه نویس لبنانی«هادی قبیسی» اصطلاحاً «آدابته» و مطابق با ویژگی­های کلامی ، رفتاری و عینی فضای لبنان ترسیم شده است که داستان این فیلم را به الگویی برای دیگر آثار از این دست و با محتوایی خارج از مرزهای ایران عزیزمان نزدیک می کند . چرا که عمده مشکل فیلم سازان ما در مواجهه با مفاهیم جهانی و غیر بومی معمولا از این مساله ناشی می شود که دیدگاه خود را بر آن تحمیل می کنیم و اصطلاحاً آن را ایرانیزه[ii] می کنیم. لذا اثری که در نهایت به تولید می رسد محصولی کاریکاتوری و بسیار مضحک از دیدگاه مخاطب جهانی تلقی می شود.

این فیلم به جهت نوع تولیدی که در آن  بکار رفته و با توجه به حجم جلوه های ویژه ـ انفجارها ـ و صحنه­های خلق شده در نوع خودش یک محصول عظیم در تولید و در نوع فیلم برداری 35 میلیمتری است و مجموعه تولیدی آن توانسته است به خلق فضای داستانی و فیلم کمک شایانی بکند . با دیدن فیلم مشخص می شود که گروه تولید چقدر انگیزه کافی برای تولیدی دقیق و قابل احترام داشته است.

یکی دیگر از ویژگی های فیلم که اتفاقاً مثبت هم ارزیابی می شود استفاده از بازیگران غیر ایرانی است که به مدیریت یک لبنانی ، آقای منیرکه سابقه بازی در فیلم مصطفی عقاد «محمد رسول الله (ع)»نیز داشته است، انتخاب شدند. این کارعلاوه بر اینکه به ایجاد فضای بومی در این فیلم بسیار کمک کرده است ، در واقع مخاطب جهان عرب را در چشم انداز خود داشته است و با استفاده از بازیگران مصری، سوری و لبنانی نام آشنا برای بینندگان عرب تلاش برای درگیر کردن مخاطبان از دیگر کشورها را در سر می­پرورانده است. هر چند چهره هایی همچون «پیرداغر» بازیگر نقش مفتش در سریال مدار صفر درجه که در این فیلم نقش یک افسر عالی رتبه اسرائیلی را به خوبی ایفا کرده است و همچنین «دارین حمزه» دختر مسیحی مسلمان شده فیلم «کتاب قانون» اثر مازیار میری­، در این فیلم چهره­های آشنا برای مخاطب هستند اما چنان در نقش خود جا افتاده اند که بیننده آن را در جای خود می پذیرد و در ک می کند. از اتفاقاتی که در بخش بازیگری در این فیلم افتاده است حضور حنان ترک بازیگر زن مصری که در سال های اخیر محجبه شده است و با ممانعت مصر برای خروج وی از آن کشور به علت تشخیص مخالفت این فیلم با منافع ملی مصر می­توان نام برد.

فیلم سی و سه روز جایزه ویژه بهترین فیلم ازهیئت داوران  و سیمرغ بلورین بهترین جلوه های ویژه میدانی را در جشنواره بیست و نهم فیلم فجر به خودش اختصاص داد . در جمله پایانی باید به یاد داشته باشیم که تصویرگری ایثار و مقاومت ، ایستادگی بر موازین تولید اثر را دو چندان می کند و اگر با این دیدگاه آثاری از این دست را تولید کنیم نه تنها چیزی را از دست نداده ایم بلکه مفاهیم ارزشمند اسلامی را به زبان هنر در اختیار مخاطبان تشنه حقیقت عصر جدید قرار داده ایم.