خلع سلاح ایران هدف اصلی واشنگتن + تصاویر

لیبی زمان معمر قذافی یکی از کشورهایی بود که بیشترین نگرانی درباره برنامه سلاح های کشتارجمعی این کشور به خصوص در زمینه قابلیت های موشکی و شیمیایی وجود داشت. لیبی تلاش های فراوانی انجام داد تا سلاح هسته ای را خریداری کند و یا خود آن را توسعه دهد، اما در این کار پیشرفت قابل توجهی حاصل ننمود. به هر حال، علاقه رژیم به خرید سلاح اتمی بدین معنا بود که مساله لیبی همچنان در جریان بود و می توانست با دستیابی به این سلاح همه را شگفت زده کند.  یکی از مشتری های مشتاق شبکه عبدالقدیرخان، لیبی بود. این کشور سفارش تعداد زیادی سانتریفیوژ  داده بود که قابلیت غنی سازی اورانیوم برای درصدهای بالا را داشت و برای ساخت ده کلاهک هسته ای کفایت می کرد. این شبکه قصد داشت تا تجهیزات گاز- سانتیریفیوژی جامع و کاملی را فراهم آورد. پیشنهادات شبکه خان همچنین شامل کمک مستقیم برای رفع موانع ساخت کارخانه غنی سازی نیز می شد. علاوه بر این برای تولید مواد شکافت پذیر، شبکه خان اطلاعات لازم را به منظور ساخت بمب اتمی، شامل طراحی قطعات بمب، اطلاعات ساخت قطعات و دستورالعمل مونتاژ سلاح هسته ای را به لیبی ارائه کرده بود.

سانتریفیوژی که برای لیبی در نظر گرفته شده بود از نوع پی 2 بود که قویتر و سریعتر از انواع پی 1 بودند و قابلیت غنی سازی بیشتر اورانیوم را داشت. لیبی به آژانس انرژی اتمی گفته بود که آنها سفارش ده هزار سانتریفیوژ پی 2 را داده بودند. در چهارم اکتبر ۲۰۰۳ کشتى با پرچم آلمان به نام «بی بی سی چاینا » در بندر تورنتو ایتالیا پهلو گرفت.

مقامات ایتالیایى بنا به درخواست سازمان جاسوسى آمریکا و اداره اطلاعات خارجى بریتانیا پنج صندوق چوبى که بر روى آن «Scomi Precision Engineering» حک شده و به مقصد لیبى ارسال شده بود توقیف کردند. صندوق هاى مذکور حاوى تجهیزات سانتریفوژ بودند. این عملیات غیرقانونى و مخفى موجب بدنامى سرهنگ قذافى گشت و براى وى چاره اى دیگر نبود جزء آنکه طى سخنانى در ۱۹ دسامبر ۲۰۰۳ که موجب شگفتى مردم جهان شد اعتراف کرد: «بله لیبى یک برنامه اتمى نظامى داشت و من اکنون از آن صرف نظر مى کنم.» بازرسانى از آژانس بین المللى اتمى به لیبى فرستاده شدند و دریافتند که پرونده هسته اى لیبى بسیار پیچیده است. پس از کشف کشتی حامل قطعات سفارشی در کشتی بی بی سی چاینا و مشخص شدن همکاری لیبی، و اعتراف این کشور به اقداماتش جهت دستیابی به بمب اتمی، شبکه خان کشف شد. 

قذافی به عنوان رهبری آرمان گرا و خیال پرداز از دهه 1970 سعی داشت تا توانایی هسته ای را خریداری کند یا توسعه دهد. به نظر وی قابلیت سلاح هسته ای نه تنها باعث ایجاد بازدارندگی در مقابل مداخله خارجی در امور لیبی می شود بلکه باعث می شود احترام و پرستیژ قذافی در جهان عرب می شود، چیزی که سرهنگ سال ها در آرزوی آن بود. سلاح هسته ای همچنین می توانست ضعف نیروهای متعارف نظامی ارتش لیبی را جبران کند.لیبی از روزهای اولی که تلاش خود را برای دستیابی به بمب اتم شروع کرد با فقر شدید کادر علمی و متخصص مواجه شد. و در نتیجه، از همان ابتدا لیبی شانس خود را در چند زمینه آزمایش کرد، آموزش در زمینه فن آوری هسته ای، دستیابی به ابزارالات هسته ای و حتی خرید مستقیم بمب هسته ای مجموعه ای از تلاش های جهانی این رژیم را تشکیل می داد. از این روی لیبی روابط گسترده ای را با شبکه ها و کشورهای مختلف برقرار کرد این ارتباطات شامل ایالات متحده آمریکا (تا 1981)، پاکستان، چین، شوروی، هند، بلژیک، آرژانتین، اکراین، ژاپن، فرانسه، و کره شمالی می شد.

لیبی در سال 1975 معاهده منع گسترش هسته ای را تصویب کرد و در سال 1980 موافقت نامه ای را با آژانس بین المللی انرژی اتمی به امضا رساند که به موجب آن تمام تاسیسات هسته ای لیبی تحت نظارت آژانس قرار می گرفت. اما تمامی اظهارات قذافی با تلاش رژیم وی برای دستیابی به توانایی سلاح هسته ای زیر سوال رفت.

قذافی اظهارات متضاد زیادی در باره بحث اتمی عنوان می کرد اما اقدامات او گواهی بر قصد وی جهت دستیابی به جنگ افزارهای هسته ای بودند. از تلاشهای این رژیم در طول دهه های 1970 و 1980 نتیجه خاصی حاصل نگشت، اما در دهه 1990 به صورت مخفیانه توانست به هزاران سانتریفیوژ، وسایل مورد نیاز برای تولید بیشتر سانتریفیوژ و طرح های مربوط به ساخت سلاح هسته ای دست یافت. به دنبال کشف محموله های مربوط به تجهیزات هسته ای در کشتی بی بی سی چاینا که عازم لیبی بود. در 19  دسامبر 2003 لیبی قصد خود را برای تخریب و متلاشی کردن تاسیسات مربوط به تسلیحات کشتار جمعی خود و پایبندی به  ان. پی. تی را به طور رسمی اعلام کرد. در ژانویه 2004 نیز هواپیماهای نظامی آمریکا تجهیزات هسته ای لیبی را بارگیری کردند و آنها را به آمریکا منتقل کردند. 

در ژانویه 2005 قذافی اعلام کرد برنامه سلاح های کشتار جمعی کشورش از اوایل انقلاب شروع شد بود: در حال حاضر جهان متفاوت شده است، ما از خودمان این سوال را پرسیدیم با ساخت سلاح اتمی، برعلیه چه کسی باید آنها را استفاده کنیم؟ ... اوضاع جهانی تغییر کرده است. ما دیگر هدفی نداریم... سپس در باره هزینه این کار اندیشیدیم ... اگر کشوری به شما حمله کند و شما از بمب اتمی استفاده کنید، درواقع آن را بر علیه خود به کار برده اید.» 

 اما مسیری که قذافی برای اعلام کردن برنامه نظامی هسته ای خود انتخاب کرد موجب از دست رفتن بسیاری از توانایی های تسلیحات نظامی این رژیم شد و با از دست رفتن توان دفاعی لیبی، زمینه برای مداخله نظامی مستقیم غرب در امور لیبی پس از شورش های داخلی 2011 مهیا شد و قذافی نیز به سرنوشت صدام حسین دچار شد. آمریکا و کشورهای غربی معمر قذافی را هر چند رهبری بی ثبات و غیرقابل پیشبینی ارزیابی کرده بودند، اما لیبی کشوری با منابع نفتی سرشار می بایست در تحت کنترل کامل غرب قرار گیرد و برای همین نیز خلع سلاح کامل لیبی و نابودی زیرساخت های دفاعی آن در دستور کار بود. تعهدات و وعده های آمریکا و غرب به معمر قذافی به هیچ عنوان عملی نشدند و تحریم ها به قوت خود باقی ماندند. قذافی به طرز نامطبوعی توسط مخالفانش کشته شد و لیبی به کشوری تبدیل شده که نام کشور را نمی توان بر آن گذاشت. قذافی تا توانست به آمریکا اعتماد کرد و تمام سایت ها و مراکز نظامی خود را برای آنها گشود و اسناد سری اش را در اختیار بازرسان قرار داد. میزان همکاری لیبی با بازرسان سلاح های کشتار جمعی بی سابقه بود. 

اعتماد به آمریکا مساویست با خودکشی

در چند دهه اخیر کشورهای مختلفی در جهان بوده اند که با آرزوی بهبود اوضاع داخلی خود سعی در تعامل بیشتر با آمریکا را داشته اند اما در نهایت آنچه به ثمر نشسته جز ویرانی و خرابی نبوده است. رژیم های قذافی و صدام حسین، رژیم های خوشنامی نبودند و اکثریت مردم در این کشورها آرزوی سرنگونی آنها را داشتند و مبارزاتی نیز در جریان بود که با سرکوب های شدید روبه رو می شد. اما نسخه ای که آمریکا برای این دو کشور در نظر گرفته بود، آزادی و سرنگونی رژیم های حاکم نبود، بلکه نابودی کامل کشور بود. در حال حاضر عراق علیرغم، سرنگونی صدام حسین و برقرای حکومت مرکزی، از چنان ضعف قدرتی برخوردار است که یک گروه چندهزار نفری مانند داعش می تواند حاکمیت و استقلال آن را به چالش بکشد و استان های این کشور را به اشغال در آورد. لیبی هم همینگونه است. در حال حاضر در لیبی چندین گروه بر سر قدرت در حال نبردند و گروه های تروریستی نیز توانسته اند بخش های از این کشور را به اشغال درآورند. 

اما در آن سوی ماجرا، سوریه با وجود آنکه صدها گروه تروریست و مخالف مسلح در این کشور در حال نبرد هستند، توانسته همچنان مقاومت کند و امید پیروزی و نابودی تروریسم در سوریه باقی است. ارتش سوریه در طول سال های اخیر در حال نبرد در صدها جبهه علیه تروریسم و ائتلافی از کشورهای حامی تروریسم است. در حالیکه اگر سوریه و حکومت آن در سال های قبل از 2011، در دام نقشه های آمریکا گرفتار می شد، هیچ سلاحی و زیرساختی برای مقابله و مقاومت درمقابل موج عظیم تروریست ها در اختیار نداشت. مقاومت امروز سوریه، نتیجه تقویت زیرساخت های دفاعی این کشور است. 

مقایسه ایران و کشورهایی مانند عراق و لیبی از لحاظ ساختاری و ماهیتی، امکان پذیر نیست چون تفاوت های بسیاری میان آنها وجود دارد. موضوعی که در اینجا بررسی شد، اجازه خلع سلاح به غرب و آمریکا توسط رژیم های عراق و لیبی بود که بهای نابودی این دو کشور تمام شد و حتی ضعف زیرساخت های دفاعی آنها پس از سال ها همچنان برای حکومت های بعدی آزار دهنده است. 

خطای استراتژیک زمانی صورت می گیرد که باب مذاکره درباره توان دفاعی کشور گشوده شود و به امید بهبود اوضاع اقتصادی، محدودیت هایی نیز پذیرفته شود. این خطا در زمان های مختلف و در تجربه های گوناگون در جهان، تنها و تنها نابودی کشورها را به صورت ریشه ای به دنبال داشته است. زمانیکه تمامی سلاح های موشکی عراق نابود شدند و  ابزارهای هسته ای لیبی از کشور خارج شدند، دیگر هیچ راه بازگشتی برای این دو رژیم باقی نمانده بود و هر روز ضعیف تر از گذشته، در انتظار ارفاق و توجه غرب به سر می بردند که در نهایت نیز خسارتی به این دو کشور وارد شد که در تاریخ آنها ماندگار خواهد بود. 

آمریکا در حالی توانست محدودیت های هسته ای را بر ایران تحمیل کند که در حال حاضر به شدت به دنبال اجرایی کردن طرح خود در زمینه خلع سلاح موشکی و کاهش بنیه دفاعی است. تحریم ها و تهدید به تحریم ها جدید از سوی واشنگتن نیز در همین راستا قرار دارد و وعدهایی که دولت کنونی آمریکا می دهد با توجه به سیاست های اعمالی این رژیم، از اعتبار و تضمین برخوردار نیستند و با تغییر دولت و جانشینی یک دولت جمهوری خواه و جنگ طلب، سیاست های خصمانه آمریکا علیه ایران با شدت بیشتری پیگیری خواهند شد. تجربه لیبی و عراق و حتی شوروی سابق در اعتماد به آمریکا و سیاستمداران آن، تجارب نو و تازه ای هستند که غفلت از آنها می تواند به بهای از بین رفتن استقلال و حاکمیت ارضی کشور نیز همراه شود. 

قابلیت موشکی ایران، یکی  از نقاط اتکای کشور است و تهران توانسته به عنوان یکی از کشورهای پیشرو در این زمینه در جهان شناخته شود. هرچند برجام و تعهدات هسته ای ایران تحت شرایطی، از سوی کشور پذیرفته شد، اما تسری این تعهدات به توان موشکی و دفاعی کشور، خیانت غیرقابل جبران خواهد بود و نه تنها می بایست در شرایط کنونی در قبال اقدامات خصمانه آمریکا، تجدید نظر اساسی در تعاملات گذشته صورت گیرد بلکه می بایست خطایی را که می توانست به بهای نابودی امنیت و اقتدار کشور تمام شود، جبران کرد. افزایش توان داخلی قدرت و بالا بردن هر چه بیشتر و سریعتر قابلیت های دفاعی بدون توجه به هراس افکنی های پوچ آمریکا، تنها نقطه قابل اتکای خواهد بود که در زمان خطر می تواند نقش بسزایی داشته باشد. 

منابع: 

-  محمود یزدان فام، "سلاح های غیرمتعارف عراق: تجربه گذشته، چشم انداز آینده"، نگاه، سال سوم، شماره 27، مهر 1381، ص 34.

-  "تحلیلی از تسلیحات کشتار جمعی عراق"، روزنامه صدای عدالت، 23 و 25 آبان 1381.

-  استفان بلک، آنسکام و برنامه سلاح های میکروبی عراق و اثرات آن بر نظام کنترل تسلیحات، مجله سیاست خارجی، سال سیزدهم، شماره 4، زمستان 1387.

- علی اکبر جعفری، " اتحاد آمریکا-اسرائیل و مبارزه با سلاح¬های کشتار جمعی در خاورمیانه"، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دروه 39، شماره 3، پاییز 1388. 

-  David Albright; Corey Hinderstein, "Unraveling the A.Q.Khan and Future Proliferation Networks”, The Washington Quarterly, Spring 2005

- . Anthony H. Cordesman, Israel and Syria: The Military Balance and Prospect of war, London: Greenwood Publishing Group, 2008.