تمدن براساس رویکرد علمی رشد می‌کند/قرآن نقطه آغاز حرکت علمی

به گزارش سرویس اندیشه دینی پایگاه 598، به نقل از ستاد خبری نخستین هفته علمی تمدن نوین اسلامی، تحقق تمدن نوین اسلامی مستلزم آن است که بتوانیم علاوه بر توجه به پیشینه پربار فرهنگی و تمدنی گذشته، بر اساس شناخت دقیق از آنچه که در طول تاریخ به آن دست یافتیم، جامعه اسلامی امروز را به سمت تمدن متعالی سوق دهیم. این مساله نیازمند آن است که محققان رشته های مختلف نگاهی دقیق نسبت به مساله تمدن سازی داشته باشند و براساس نگاه اسلام و فرهنگ غنی که در اختیار داریم درراستای تحقق این مهم گام بردارند و با سرلوحه قرار دادن رهنمودهای مقام معظم رهبری(مدظله العالی) در مسیر حرکت به سوی تمدن نوین اسلامی گام بردارند. برای بررسی این مباحث با حجت الاسلام والمسلمین عباس رضوانی نسب، معاون آموزشی بنیاد علمی شهید مطهری گفت وگویی داشته ایم که حاصل آن را می خوانید.

*به عنوان سوال نخست تعریف خودتان را از مولفه تمدن نوین اسلامی بفرمایید؟

بحثهای مختلفی در مورد مساله تمدن مطرح شده است، اما آنچه که نسبت به این مولفه در سطح جامعه اسلامی معاصر به نظر می رسد؛ آن است که پیشرفتی همه جانبه در سطح جامعه اسلامی و در روزگار معارصر رخ دهد. ما می بینیم که بسیاری از بزرگان نسبت به این مساله بحث داشته اند از جمله در مباحث شهید مطهری این تعاریف را می بینیم، منتهی آن چه که اهمیت دارد آن است که ما بدانیم پیشرفت همه جانبه در حوزه های مختلف را چگونه در سطح جامعه بر مبنای آموزه های اسلامی خود بسط، گسترش و نهادینه کنیم.

من اشاره ای می کنم به آنچه که در تعریف استاد مطهری است، آن شهید بزرگوار چند نکته در مورد تعریف تمدن می گوید و البته دیگران هم از مفاهیم ایشان تعاریفی را استخراج کرده اند، تمدن در دیدگاه شهید مطهری از چند جهت قابل بررسی است و شهید مطهری چندین نکته را ذیل مبحث تمدن عنوان کردند که از جمله آنها می توانیم به این مساله اشاره کنیم که تمدن از یک جهت ثمره زندگی اجتماعی و و وابسته به علوم و فنون بشر است، از دیدگاه آن استاد شهید تمدن رشد و پویایی دارد. مثلا رشد بشر در گرو اراده این چنین تمدنی است، دیگر اینکه از دیدگاه آن شهید باید ضرورت تمایز مفهومی بین رشد تمدنی و تعالی انسانی باشد.

همچنین سرفصل ها و نکاتی چون «فطرت انسان، مبنای مشترک تمدن و تکامل»، «جهانگردی مراکز تمدن در طول تاریخ»، «ضرورت تمایز میان فرهنگ و تمدن و عدم یکسان دیدن آنها»، از دیگر مواردی است که شهید مطهری ذیل مساله تمدن به آن اشاره داشته اند. همچنین مساله مفهوم فرهنگ و فرهنگ اصیل و غیر اصییل، فرهنگ مستقل و غیر مستقل، نیز از جمله ایم مباحث است.

*آیا ما به این تناسب از فرهنگ و تمدن که در تفکر شهید مطهری بیان شده است رسیده ایم؟

بعد از انقلاب اسلامی حقیقتا حرکت برای معرفتی وجه واقعی از اسلام و تمدن اسلامی در جامعه ما شکل گرفت، هنوز به نقطه مطلوب نرسیده ایم اما تلاش های قابل توجهی صورت گرفته است. از نظر من برای نیل به این مساله باید تاکیدمان بر علم آموزی و علم ورزی باشد.

*از چه نظر تاکید باید بر دو مولفه علم ورزی و علم آموزی باشد، به هر صورت ایرانیان تمدنی چندهزار ساله دارند در آن علوم حرف اول را می زنند، یعنی ما این پیشینه تمدنی غنی را داریم

درست است اما باید بیش از پیش نسبت به علم اسلامی توجه داشته باشیم. برای پاسخ به این پرسش مقدمه ای را عنوان می کنم. اشاره ای می کنم به کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران نوشته شهید مطهری، در این اثر شهید مطهری اسلام را به عنوان یک دین جامع و خاتم معرفی می کند که نمی تواند نسبت به فرهنگ بی تفاوت باشد.

این چنین دینی با فرهنگهای مختلف ازجمله فرهنگ ایران مواجه می شود. یعنی سابقه آشنایی ایرانیان با دین اسلام به همان زمان پیامبر(ص) برمی گردد، سلمان فارسی که ایرانی بوده و در زمان پیامبر(ص) جزو نزدیک ترین یاران حضرت به شمار می رفت نقش مهمی در وقایع صدر اسلام ایفا کرد. ایرانیان از همان صدر اسلام ارتباط تنگاتنگی را با تمدن اسلامی برقرار کردند.

از سوی دیگر اصلاح فرهنگ از اصلی ترین اهداف اسلام است، همچنین توجه به وحدت فرهنگی و بهره مندی از مواهب آن و این مساله که آرمان و هدفی واحد در میان مسلمین وجود دارد در سیر تمدن سازی اهمیت به سزایی دارد.

حال امروز از نظر من برای تحقق تمدن نوین اسلامی باید تکیه بر علم وعملیاتی کردن نتایج حاصله از علوم مختلف در جامعه لحاظ شود. چرا که هم سابقه تمدنی ایران تکیه بر رشد علوم داشته است، هم سابقه تمدنی اسلام و هم مواجهه ای که این دو فرهنگ با یکدیگر داشتند و منجر به این اتفاق شدند.

به هر حال ما می دانیم که علوم مختلفی در حقیقتِ دین مبین اسلام آمده است و به جامعه ایران که در آن زمان رو به انحطاط می رفت جان دوباره ای بخشید. خدمتی که اسلام به ایران داشت و از طرفی تمدن کهن ایران خدماتی را به اسلام داشت که در حوزه های متعددی قابل ارایه، بحث و پژوهش است. اگر این فضا را در نظر بگیریم و ارتباط متقابلی که میان اسلام و ایران ایجاد شد، حال امروز باید تاکیدمان در بحث تمدن سازی تکیه بر علم آموزی باشد.

 

 *این در حالی است که امروز بسیاری تکیه بر اندیشه غربی دارند، حتی در میان برخی اندیشمندان اصرار بر الگوپذیری از تمدن غربی مطرح است؟

بله برخی این گونه تفکری دارند که ناشی از یک سری تعصبات کور می شود. بدانیم که اتفاقا همین تمدن غربی تلفیقی از ارزش های اسلامی و مادی گرایی بشر در غرب است، آنها اصل را از بحث تمدنی اسلام گرفته اند ولی در عین حال یک سری مسایل مادی را برای خودشان به نام تمدن امروز غربی ارایه می کنند و با توجه به اینکه وجهه مادی این تمدن پررنگ تر است در نتیجه می بینیم که این تمدن از جهات مختلفی دارای اشکال است، بحران معنویت و این همه جرم و جنایت در غرب، همه و همه از مشکلاتی است که تمدن امروز غربی با آن مواجه است.

*این در حالی است که تمدن اسلامی معنویت، عقلانیت و مادیات را در کنار هم می داند!

بله!، تمدن اسلامی نکات مهمی دارد که مهمترین بحث آن دین است، دین اسلام جزو نکات اساسی تمدن الهی و اسلامی است و عامل رشد این تمدن است و از طرفی هم نقش قرآن و ولایت اهل بیت(ع) نکته مهمی است. در این میان قرآن نقطه آغاز حرکت علمی مسملین است و در تمدنی که پیامبر(ص) شکل داد قرآن نقش مهمی داشت.

*چالشهایی که امروزه جامعه اسلامی در نیل به تمدن نوین اسلامی با آن مواجه است چیست؟

از نظر من ما چهار ضعف اساسی داریم؛ یکی ضعف در فهم بحث تمدن و تمدن سازی و مساله دیگر عدم تحلیل واقعی از غرب است. اما ضعف دیگر فقدان تصویر گویا و جامع از تمدن نوین اسلامی است که هنوز بسیاری با آن آشنا نیستند، از نظر من اهل قلم و صاحبان تریبون باید نسبت به این موضوع دقت نظر بیشتری داشته باشند و روی این مساله کار کنند. اما نکته چهارم نیز اینکه راهکارهای تحقق تمدن نوین اسلامی نسبت به آینده تا اندازه ای شفاف نیست و باید به این مساله توجه کرد.

از سوی دیگر باید نسبت به بیانات رهبری در بحث تمدن سازی توجه ویژه ای داشته باشیم، از نظر من ایشان همواره نگاهی جلوتر از دیگران داشته اند، رهبری همواره نسبت به پروش فکر انسان تاکید داشتند، ایشان راه روشنی را پیش رو گذاشته اند، باید همه به این سمت گام بر دارند و با اقتدا به قرآن و ولایت از مسیر منحرف نشوند.