پرده‌ای دیگر از دیپلماسی انفعال

اردوغان با طعنه درباره مواضع مقامات دولت ایران درباره ساقط شدن جنگنده روسی توسط ترکیه و افشاگری رسانه‌های ایران درباره روابط نفتی ترکیه با داعش گفت: «با رئیس‌جمهور ایران صحبت کردم و هشدار دادم شما در برخی اشتباهات [درباره اتهامات روسیه به ترکیه] شرکت دارید. بعد از این بود که چنین افترائاتی از ادبیات مسؤولان ایران و برخی منابع خبری [در ایران] حذف شد».

در حالی که افکار عمومی جهان در بحران جنگنده سوخو24، ارتش و دولت ترکیه را مقصر می‌داند، اظهارات ضدایرانی اردوغان کاملا غیرمنتظره و نامناسب بود بنابراین انتظار می‌رفت واکنش و اقداماتی متناسب علیه ترکیه اتخاذ شود.

«حسین جابرانصاری»، سخنگو و رئیس مرکز دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در واکنش به اظهارات اخیر رئیس‌جمهور ترکیه، در بیانیه‌ای به صورت خنثی و غیرمستقیم به این اظهارات پاسخ داد. در این بیانیه ضمن دعوت از کشورهای همسایه به رعایت نزاکت و احترام متقابل در روابط و پرهیز از ماجراجویی و مسؤولیت‌پذیری در اتخاذ مواضع سیاسی، آمده بود: «ادامه پیگیری سیاست‌ها و اتخاذ مواضعی که خواسته یا ناخواسته منجر به حمایت از تروریسم در سوریه و عراق شده است، تنها به تشدید بحران کنونی در منطقه و افزایش مشکلات کشورهایی منجر می‌شود که به اجرای چنین سیاست‌هایی ادامه می‌دهند».

همین واکنش سرد و غیرمستقیم وزارت امور خارجه، دوباره واکنش تند و تیز ترکیه را در پی داشت. سخنگوی وزارت خارجه ترکیه گفت: «از این اظهارات شگفت‌زده شده‌ایم!»

وی با بیان اینکه رؤسای جمهوری ایران و ترکیه با یکدیگر به صورت تلفنی صحبت کرده‌اند که این مکالمه ضبط شده و موجود است، گفت: «از سخنان اخیر مقامات ایرانی و نیز وزارت امور خارجه ایران تعجب می‌کنیم».

سخنگوی وزارت خارجه ترکیه همچنین گفت: «ما به اندازه و متناسب حرف می‌زنیم و پنهان کردن این حرف‌ها از مردم ایران و نیز تحریف سخنان اردوغان، اخلاقی نیست».

وزارت امور خارجه ایران اگر حرف‌های رئیس‌جمهور ترکیه و هشدار وی به آقای روحانی را نادرست و غیرواقعی می‌داند باید واکنشی به مراتب محکم‌تر و قاطع‌تر را به اظهارات اردوغان نشان می‌داد. در بیانیه سخنگوی وزارت امور خارجه به صورت کلی از همسایگان [بدون نام بردن از ترکیه] خواسته شده نزاکت را رعایت کنند و ادعای مقامات ترکیه درباره هشدار به آقای روحانی رد یا تایید نشده است. همین واکنش سرد و ضعیف وزارت امور خارجه باعث شد مقامات ترکیه دوباره مواضع تندتری علیه ایران اتخاذ کنند.

«مولود چاووش ‌اوغلو»، وزیر خارجه ترکیه با حمله به مواضع ایران گفت: «ما با سیاست ایران در عراق و سوریه اختلاف داریم و این سیاست‌های طایفه‌‌ای ایران بسیار خطرناک است». بعد از وزیر خارجه، «احمد داوود اوغلو»، نخست‌وزیر ترکیه نیز دوباره لفاظی‌های ترکیه علیه ایران را تکرار کرد و گفت: «اگر ایران به رویکرد خصمانه خود در قبال ترکیه ادامه دهد، روابط آنکارا- تهران تا حد زیادی دچار آسیب خواهد شد».

این در حالی است که سیاست خارجی ترکیه طی سال‌های اخیر از جمله نقاط ضعف اصلی حزب عدالت و توسعه ترکیه بود تا جایی که این حزب را تا پای شکست در انتخابات پیش برد اما در انتخابات زودهنگام، دولت ترکیه با سیاستی کثیف همراه با گرفتن جان تعداد زیادی از شهروندان ترک و کُرد خود، با استفاده از حربه ناامنی و بی‌ثبات‌سازی ترکیه موفق شد رای دوباره مردم را کسب کند. برعکس ایران، ترکیه در مسائل منطقه‌ای نظیر بحران سوریه و عراق در موضع ضعف قرار دارد، به همین دلیل این ما هستیم که باید از موضع قدرت با ترکیه رفتار کنیم در حالی که به دلیل ضعف در سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری در دستگاه دیپلماسی دولت یازدهم، عکس این موضوع را شاهد هستیم.

با این حال، در غیاب سیاست مشخص و ضعف وزارت امور خارجه در برابر لفاظی‌های مقامات ترکیه علیه ایران، مشاور مقام معظم رهبری در امور بین‌الملل جور آقای ظریف و دیگر مقامات دولت را کشید و پاسخی مناسب به ترک‌ها داد. «علی‌اکبر ولایتی» در مصاحبه‌ای با اشاره به اظهارات ترک‌ها گفت: «هر کسی باید در حد و اندازه خودش حرف بزند». وی ادامه داد: «ایران کشوری مقتدر و با تاریخ چند هزار ساله است و با این اقتدار در منطقه و تأثیرگذاری در صحنه بین‌الملل با این سخنان که خارج از محاسبات دقیق بیان می‌شود، مواضعش را تغییر نمی‌دهد».

رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام تأکید کرد: «بیان این سخنان باعث ایجاد تنش خواهد شد».

چیزی که مشخص است اینکه وزارت امور خارجه با مبنا قرار دادن «شعار تنش‌زدایی و روابط مسالمت‌آمیز» بسیاری دیگر از اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از جمله اصل «عزت، حکمت و مصلحت» را کنار زده و برای جلوگیری از دلخوری کشورهای منطقه در برابر آنها موضع دست پایین را گرفته و باعث شده منافع ملی و عزت جمهوری اسلامی ایران زیر سوال برود؛ این راهکار در این 2 سال موجب عقب‌نشینی بیشتر کشور و جلو آمدن‌های بی‌پایان کشورهایی شده است که در برابر ایران، قدرتی به حساب نمی‌آیند.

دولت رجب طیب اردوغان غیر از سیاست خارجی در مسائل اقتصادی نیز آسیب‌پذیر و نسبت به آن بسیار حساس است. دولت می‌تواند با استفاده از همین ابزار و دیگر ابزارهای موجود در دیپلماسی نظیر احضار کاردار یا سفیر ترکیه در تهران به دولت آنکارا هشدار بدهد با ایران و ایرانی باید با زبان تکریم و احترام سخن بگوید؛ همان‌طور که رئیس‌جمهور محترم در روز تحلیف گفت ولی در عمل خبری از آن نیست و با این دست‌فرمان دیپلماسی حداقل تا 2 سال آینده هم خبری از آن نخواهد بود!