از هول حلیم در دیگ نیفتیم

به گزارش پایگاه 598، در روزهای گذشته از وزیر نفت گرفته تا وزیر امورخارجه و معاون اول رئیس جمهور همه از لغو کامل تحریم های اقتصادی در چند روز آینده خبر می دهند و اعلام می کنند که در آستانه دوران پساتحریم قرار داریم؛ از طرف دیگر بازار سفرهای هیات های خارجی هم برای مذاکرات اقتصادی هر چه به پیش می رویم داغ تر می شود و بر وسعت هایت های خارجی افزوده؛ اما حالا در این بین چندین سوال مهم وجود دارد؛ آیا شرایط ایران برای سرمایه گذاری خارجی و حضور سرمایه گذاران خارجی مهیا است؟ آیا قوانین و بسترهای لازم برای حضور سرمایه گذاران خارجی در ایران وجود دارد؟ ایران چه پتانسیل ها و مزیت هایی برای حضور سرمایه گذاران خارجی دارد؟ آیا نگاه مسئولان ایرانی به حضور سرمایه گذاران خارجی برد- برد است؟ سرمایه گذاران خارجی در کدام بخش های اقتصاد ایران سرمایه گذاری خواهند کرد؟ آیا این سرمایه گذاری ها محدود به حوزه انرژی به خصوص نفت، گاز و پتروشیی خواهد بود، همچون سال های و دهه های قبل یا شاهد حضور شرکت های خارجی در بخش های دیگر هم خواهیم بود؟ آیا سرمایه گذاران خارجی به دنبال حضور شرکت های خود در ایران و نگاه تولید محور هستند یا این که ایران را بازاری برای فروش کالاهای خود می دانند؟ سوالاتی از این دست این روزها بسیار مطرح است؛ سوالاتی کلیدی که شاید در این روزهای سخت اقتصادی کشور توسعه و پیشرفت آینده اقتصاد ایران به آن ها حتی گره خورده باشد.

برای بررسی این سوالات میزگردی با حضور بهادر احرامیان مدیرعامل فولاد یزد ( لیسانس اقتصاد دانشگاه Westminster لندن و فوق‌لیسانس بانکداری و تامین مالی بین‌المللی دانشگاه John Cass لندن) وعلیرضا کلاهی رئیس هیأت مدیره سندیکای صنعت برق ایران ( لیسانس مهندسی صنایع از King’s College لندن و فوق‌ لیسانس مدیریت از دانشگاه Aalto فنلاند) انجام داده ایم. دو عضو هیات نمایندگان اتاق تهران و ایران که هر دو معتقدند برای جذب سرمایه گذاران خارجی باید زیرساخت ها در کشور مهیا باشد.

به نظر شما در شرایط کنونی آیا اصلا اقتصاد ایران پتانسیل های لازم برای سرمایه گذاران خارجی را دارد؟

کلاهی: اقتصاد ایران الان مثل فنری است که جمع شده و آماده جهش است و پتانسیل بالایی دارد، سرمایه ‌گذاری‌های کلانی در زیرساخت‌ها در طول سال ها انجام شده؛ شبکه انتقال گاز، شبکه برق، ظرفیت نصب شده تولید انرژی در کشور ما در رتبه 14 دنیا است که رتبه کمی نیست، نظام آموزشی ما با همه ایراداتی که به کیفیتش داریم و دارد سالانه 800 هزار فارغ‌ التحصیل دانشگاهی دارد که از بین آن ها 257هزار دانشجو در رشته‌ های مهندسی علوم هستند که معادل آمریکا است. علاوه بر این ها بحث داشتن ژئوپولتیک بسیار مناسب و بازار 600 میلیونی باتوجه به همسایه یگان هم مطرح است. اگر الان به منطقه ما نگاه کنید متوجه می شوید که سرمایه گذاران منطقه ای به ایران به عنوان یک راه فرار نگاه می کنند زیرا ثبات اقتصادی در بسیاری از کشورهای منطقه به هم ریخته و ریسک بالا رفته است، الان شرایط کشورهای عربستان، ترکیه و ... مناسب نیست و در این شرایط به نظرم بخش مهمی از سرمایه گذاران در منطقه به فکر این هستند که حداقل بخشی از ظرفیت هایشان را به داخل ایران بیاورند. به اعتقادم بسیاری از شرکت های بین المللی به دنبال حضور در خاورمیانه هستند و در این بین به ایران جدی فکر و نگاه می کنند و تنها کافی است که ما مسائل داخلی خودمان را حل کنیم تا شاهد حضور سرمایه گذاران خارجی باشیم؛ اتفاقی که می تواند جهش بسیاری در اقتصاد ایران به وجود آورد و اثرات مختلف و متنوعی به همراه داشته باشد.

حضور سرمایه گذاران خارجی چه اثراتی می تواند به دنبال داشته باشد؟

اول این که سرمایه گذار خارجی با خود سرمایه‌ای خواهد آورد و کالایی را تولید می‌ کند و این یک ارزش افزوده برای اقتصاد ما ایجاد خواهد کرد، از طرف دیگر سرمایه گذار زنجیره تامین خود را تقویت می ‌کند، بنابراین کمکی هم به زنجیره تامین شرکت‌ های پایین ‌دستی می کنند و نیروی کار تربیت می ‌کنند که شاید بعدا در سایر شرکت‌ های ایرانی پخش شود و با خود یک فرهنگ جدید کاری، یک فرهنگ بهبود یافته را منتقل کند. علاوه بر این ها این حضور رقابت ایجاد می ‌کند و این اتفاق شرکت‌های بومی را وادار می ‌کند خودشان را بهبود دهند و امکان رقابت‌ پذیری خود را بالا ببرند و این یعنی توسعه و پیشرفت شرکت ها و واحدهای تولید داخلی؛ و همه این ها یعنی رشد اقتصادی بالا که به نظرم می تواند حتی تا 15 درصد هم طی چند سال آینده باشد و باعث هم افزایی شرکت های خارجی شود، یعنی چرخه مثبت ایجاد می‌ شود. اگر 10 شرکت خارجی به ایران بیایند و تجربه موفق داشته باشند، 100 تای دیگر پشت آن ها می‌آیند و به همین ترتیب افزایش پیدا می کند. در واقع همه بحثم این است که ما زمینه های مناسب را داریم و تنها باید جاده را صاف کنیم تا حرکت شروع شود و باید توجه داشته باشیم که سرمایه گذاران خارجی نیاز اقتصاد ایران است.

به نظر شما چالش های اصلی پیش پای سرمایه گذاران خارجی در کشورما چیست؟

کلاهی: به نظرم پیچیدگی ثبت شرکت ها، فساد بانکی، نظام بانکی، قوانین کار، عدم شفافیت بخش های مختلف اقتصاد ایران، قراردادها، نظام مالیاتی و فرار مالیاتی، اقتصاد دولتی، شرکت های خصولتی که بخش مهمی از اقتصاد را در دست دارند و رانت و فساد را در سال های گذشته به همراه داشته است و عدم شفافیت اقتصادی؛ این چالش ها همگی در کنار هم باعث شده است که ریسک سرمایه گذاری در ایران بسیار بالا برود.

آقای کلاهی بسیار خوشبینانه به سرمایه گذاران خارجی و نگاهشان به ایران فکر می کنند، در حالی که بانک جهانی در گزارش خود حداکثر موفقیت ایران برای جذب سرمایه گذار خارجی را 3.5 میلیارد دلار پیش بینی کرده است؛ می خواهم نگاه شما را نسبت به سرمایه گذاران خارجی بدانم، آیا شما هم به این اندازه خوشبین هستید؟

اول از همه باید به این نکته اشاره کنم که اگر ما بتوانیم به 3.5 میلیارد دلار پیش بینی بانک جهانی برسیم به موفقیت بزرگی دست پیدا کرده ایم زیرا کشوری به بزرگ هند با یک میلیارد و 400 میلیون نفر جمعیت در حدود 15 تا 20 میلیارد دلار سرمایه گذار خارجی سالانه جذب می کند که مقایسه این دو به خوبی نشان می دهد دست یابی به 3.5 میلیارد می تواند پیروزی برای ما باشد؛ اما جدای از این پیش بینی باید به چند نکته در جذب سرمایه گذاران خارجی توجه کرد؛ اول اینکه ما در صنایعی مثل نفت و گاز مزیت مطلق را داریم بنابراین حتما در این زمینه ها شاهد جذب سرمایه گذاران خارجی خواهیم بود زیرا در کشورهای دیگر این ظرفیت و پتانسیل وجود ندارد، مثلا کشوری نمی تواند برود در ژاپن روی نفت سرمایه گذاری کند اما جدای از نفت و گاز ما برای جذب سرمایه گذاران مشکل داریم زیرا سرمایه گذاری تابع دو چیز است یکی ریسک و دومی بازگشت است و ما در این دو چالش داریم؛ برای مثال فرض کنید با شرایط پر ریسک داخلی یک سرمایه گذار خارجی می خواهد در پروژه ای با نرخ سود 10 درصد سرمایه گذاری کند در حالی که آن طرف آب در پروژه ای مشابه با نرخ 8 درصدی همان سرمایه گذار را جذب می کنند، به نظرم این جا ما هنری نکرده ایم زیرا با دادن سود بیشتر می خواهیم این کار را بکنیم و در واقع هنری نکرده ایم و کار مهمی انجام نداده ایم، زمان جذب سرمایه گذار باید به این فکر کنیم که با چه قیمت و هزینه ای این کار را انجام می دهیم؛ به همین خاطر می گویم که بحث سرمایه گذار خارجی باید با دقت بیشتر پیش برود و ما باید ببینیم سرمایه‌گذاران را با چه نرخی جذب می‌ کنیم.

یعنی به نظر شما اگر در این شرایط سرمایه گذار خارجی جذب کنیم، شرایط برد- برد نیست؟

احرمیان: دقیقا.

کلاهی: البته فکر می‌کنم منظورشان این نیست که برد-برد نیست؛ می‌ گویند آمدن سرمایه گذاران خوب است اما اگر فضای کسب و کارمان را بهبود دهیم و یک ‌سری ریسک‌ها را پایین بیاوریم، او هم با نرخ ‌ها و انتظارات پایین‌ تری می‌آید.

** این که می گویید هنر نیست یعنی چی؟

احرامیان: این که می گویم هنر نیست، بحث من این است که ما وقتی می ‌توانیم زمانی بگوییم کار خوب و ارزشمندی در جذب سرمایه گذارا خارجی کرده ایم که بگوییم سرمایه‌گذاری را مثلا در بخش معدنی آورده‌ایم که در کانادا فرضا با نرخ سود 8 درصد روی سرمایه‌اش ریسک می‌ کرده و در این کشور سرمایه گذاری کرده ما با نرخ 7 درصد او را به ایران آوردیم چون به هرحال متقاعد شده که شرایط کسب و کار و همه‌چیز ما در ایران آنقدر کم ‌ریسک‌تر و مطلوب‌ تر است که حتی با انتظار نرخ سود کمتر باز هم جذب شده و به کشور ما آمده.

** آقای کلاهی! ‌حالا می ‌خواهم از شما بپرسم چقدر از این کسانی که فکر می کنید به ایران برای سرمایه گذاری می خواهند بیایند از این جنسی هستند که آقای احرامیان می ‌گویند؟

کلاهی: اینهایی که من با آنها صحبت می‌ کنم و می شناسم، به خاطر نوع کار یا صنعت حضورشان برد- برد است، شکی نیست. اگر بشود به ایران آوردشان، مثلا یک گروه لبنانی تولید کننده کیسه های بسته بندی هست که با آنها جلسه داشتم؛ در 14کشور دنیا کارخانه و 11هزار نفر پرسنل دارند. اما به صورت کلی برای جذب سرمایه گذاران خارجی باید یک سری امتیازات بدهیم؛ حالا این امتیاز می تواند مواد اولیه ارزان باشد، معافیت های مالیاتی باشد و...

** شما با چیزی که ایشان می‌ گویند موافقید؟ یعنی امتیازاتی ویژه به سرمایه گذاران خراجی بدهیم.

احرامیان: طبق قانون اساسی ما نمی‌توانیم به سرمایه‌ گذار به صرف خارجی بودن، امتیاز ویژه‌، بهتر یا بیشتری نسبت به سرمایه ‌گذار داخلی بدهیم. یادم نمی‌آید که کدام اصل است اما دقیقا و مشخصا ذکر شده که نمی‌ شود هیچ قرارداد خارجی با امتیازات ویژه‌ای به طرف‌های خارجی بست. از نظر شخصی هم فکر نمی کنم باید به سرمایه گذار خارجی تنها به خاطر خارجی بودن پوئن ویژه داشت نسبت به سرمایه گذار داخلی بلکه باید برای جذب سرمایه گذاران چه داخلی و چه خارجی شرایط ویژه ای در نظر گرفت.

** شما می‌خواهید بگویید نگاه کلیتان به سرمایه‌ گذار این گونه است.

احرامیان: بله، منتها صحبت من این است که ما هنوز در داخل کشور خودمان فرار سرمایه داریم چه رسد به اینکه بخواهیم خارجی‌ها را جذب کنیم، به نظر یکی دو پله جلوتر از این کار فعلا باید داخلی‌ ها را بتوانیم جذب کنیم و نگه داریم و در این صورت کار خیلی بزرگی انجام داده‌ایم تا حالا به مرحله بعدی کار برسیم که جذب خارجی است.

شاهدیم که هیات های بسیاری به ایران وارد می شوند، فکر می کنید چقدر از این ها واقعا برای سرمایه گذاری می آیند؟

ایران کشوری با جمعیت 70، 80 میلیون نفری است که چند سالی از رادار اینها بیرون بوده و کاملا طبیعی است بخواهد به اینجا بیایند و حداقل شرایط را سبک و سنگین کنند. اما به نظرم، این نباید با این اشتباه می ‌شود که ما فکر کنیم آنها عطش زیادی برای سرمایه گذاری درایران دارند؛ نه، هنوز در مقایسه با پتانسیلی که خارج از ایران برای کشورها و شرکت‌هایی که آماده کار هستند،وجود دارد؛ هیات‌هایی که به کشور ما آمده اند درصد بالایی نیست. چیزی که من نگرانم این است که ما به همین زودی از هول حلیم بیفتیم توی دیگ و فکر کنیم چه خبر است. هیچ کدام از این صحبت‌ها، بررسی ‌ها و سفرها شاید منجر به قراردادهای واقعی و عملی روی زمین نشود اما شاهدیم که عده ای کم ‌کم برای سرمایه‌ گذاران خارجی، شرط و شروط هم تعیین می‌کنند!

**فکر می کنید سرمایه گذاران خارجی در صورت ورود در کدام بخش ها سرمایه گذاری کنند و به صورت رسمی از کی وارد ایران می شوند و کارشان را شروع می کنند.

کلاهی: اول این که فکر می‌کنم 100درصد سرمایه گذاران خارجی به ایران می آیند و برای سرمایه گذاری هم اولویت اول نفت و گاز و پتروشیمی خواهد بود و بعد روی صنایع آرایشی، بهداشتی و حوزه غذایی سرمایه گذاری می کنند. همچنین احتمالا در آینده نزدیک در صنعت دارو هم سرمایه گذاران را خواهیم دید و البته خودرو.

فکر می کنید کی وارد می شوند؟

کلاهی: اصلا نمی‌توانم عدد بدهم.

نظر شما چیست؟

احرامیان: ببینید ما دوران اوج جذب سرمایه گذاران خارجیمان در دوران اصلاحات بوده و آن هم در حوزه نفت و گاز، الان هم تصور می کنم شرایط به همین شکل خواهد بود. البته اگر دولت کمی سریع تر عمل کند و بحث کاهش رتبه بندی ریسک سرمایه گذاری را داشته باشیم می توانیم به جذب سرمایه گذاران در حوزه های دیگر مانند حوزه های مالی هم امیدوار باشیم و حتی در بحث اوراق قرضه هم وارد شوند. اما در مورد کالاهای مصرفی که آقای کلاهی گفتند معتقدم در چند سال اول اتفاقی در زمینه سرمایه گذاری و راه اندازی واحد نخواهد افتاد بلکه این ها بیشتر به دنیال بازار ما هستند و مشتریان جدید. همچنین درباره میانگین ارقام سرمایه گذاری هم به نظرم روی 30 تا 40 و حداکثر 50 میلیون دلار خواهد بود ولی به صورت کلی نمی توان عددی از کل سرمایه گذاری و زمان ورود سرمایه گذاران داد.

آقای کلاهی در این بین یکی از نکات مهم این است که بخش مهمی از اقتصاد ایران در دست شرکت هایی است که خصولتی خوانده می شوند خب اگر سرمایه گذاران خارجی بخواهند وارد شوند، عملا باید با آن ها کار شود، فکر می کنید تکلیف چیست و در این بین بخش خصوصی چه می شود؟ آیا از حضور خارجی ها آسیب نمی بیند؟

کلاهی: متاسفانه این قضیه هست. مساله سیاست‌زدگی مدیریت یکی از ترمزهای رشد اقتصادی ایران شده است. بخش عمده‌ای از اقتصاد در دست اینجور واحدها است، وقتی مدیریتشان سیاست‌ زده می‌شود، عملا از کارآمدی می‌افتند، به رانت‌جویی رو می‌آورند و در نتیجه به کل اقتصاد ضربه می‌زنند. از آن طرف هم سعی می‌کنند با رقابت ناسالم، بخش خصوصی را هم عقب نگه دارند. پس منهای سرمایه‌گذاری خارجی باید درباره این مساله فکری جدی شود. به نظرم حضور خارجی‌ها فقط یک جا می‌تواند منفی باشد و آسیب بزند و باید کنترل شود آن هم زمانی است که یک شرکت بخواهد با رقابت ناسالم و دامپینگ وارد شود.