تغییر آرایش تجاری منطقه

بمانجان ندیمی - شادی آذری: مناقشات سیاسی ترکیه و روسیه بر حوزه‌های مختلف روابط اقتصادی این دو کشور تاثیرگذار است. هرچند تنش‌های ایجاد شده میان دو کشور روسیه و ترکیه، کاهش روابط تجاری دو کشور را به دنبال دارد، اما برخی از گمانه زنی‌ها حاکی از فراهم آمدن شرایط جدید برای افزایش تجارت ایران و روسیه است. کارشناسان معتقد هستند بی‌شک‌حوزه‌های مختلف تجاری ترکیه و روسیه در معرض خطر قرار گرفته است. حوزه‌ای که تاکنون توجه بسیاری از تحلیلگران را به خود معطوف داشته است، گردشگری است. در اهمیت صنعت توریسم همین بس که بدانیم سواحل تفریحی ترکیه از محبوب‌ترین مقاصد گردشگران روس بوده و روس‌ها پس از آلمانی‌ها دومین ملتی هستند که به ترکیه سفر می‌کرده‌اند. در سال 2014 بالغ بر 4/ 4 میلیون گردشگر روس به ترکیه رفتند. در مورد آنچه که به حوزه تجارت و بازرگانی بین دو کشور مربوط می‌شود، اما می‌توان پیش‌بینی کرد که روسیه عمده واردات محصولات کشاورزی، سبزیجات و میوه‌ها از ترکیه را متوقف خواهد کرد و مقامات ارشد روسیه نیز اعلام کرده‌اند در صورت لزوم، تحریم‌ها علیه ترکیه را تشدید خواهند کرد. از سوی دیگر، پس از آنکه مسکو واردات بسیاری از مواد غذایی غربی را در سال 2014 ممنوع اعلام کرده بود، عرضه مواد غذایی ترکیه به روسیه از اهمیت خاصی برخوردار شده بود. صادرات ترکیه به روسیه که عمدتا موادغذایی و منسوجات هستند، در سال گذشته میلادی بالغ بر 6 میلیارد دلار بود اما اکنون این احتمال وجود دارد که مسکو برای کاهش فشارهای ناشی از تورم بر اقتصاد خود، محدودیت واردات مواد غذایی ترکیه را چند هفته‌ای به تعویق بیندازد. مقامات اعلام کرده‌اند در حال حاضر مسکو از اعمال تحریم‌ها بر واردات کالاهای صنعتی ترکیه نیز خودداری کرده است.

این در شرایطی است که در بازه زمانی ژانویه تا سپتامبر، صادرات ترکیه به روسیه تا 40 درصد افت داشته و ارزش آن به رقم 7/ 2 میلیارد دلار رسیده است. علت عمده این سقوط صادرات افت ارزش روبل روسیه بوده است. از سوی دیگر و در کنار همه این موانع تجاری، دو کشور بر سر پروژه‌های بزرگی توافق کرده بودند. از جمله ساخت چهار رآکتور 1200 مگاواتی در ترکیه توسط شرکت « روس اتم» روسیه به ارزش 20میلیارد دلار و پروژه خطوط لوله گاز ترک‌استریم که در ماه اکتبر ظرفیت پیش‌بینی شده آن به 32 میلیارد متر مکعب در سال نصف شد. سرنوشت همه این پروژه‌ها هم‌اکنون در هاله‌ای از ابهام است. مقامات روسی در این شرایط نسبت به لغو پروژه‌های مشترک با ترکیه هشدار داده‌اند که این امر می‌تواند شرایط جدیدی را برای رقبای ترکیه در تجارت با روسیه ایجاد کند. در حوزه انرژی تحلیلگران انتظار ندارند روسیه اجازه دهد اختلافات سیاسی‌اش با آنکارا بر صادرات انرژی این کشور تاثیر گذارد چون هسته مرکزی روابط تجاری دو کشور را صادرات انرژی تشکیل می‌دهد. ترکیه پس از آلمان، دومین خریدار بزرگ گاز طبیعی روسیه است و روسیه بزرگ‌ترین تامین‌کننده گاز طبیعی ترکیه است. آنکارا سالانه 20 تا 30 میلیارد متر‌مکعب از کل 50 میلیارد متر مکعب نیاز خود به گاز طبیعی را از روسیه تامین می‌کند. گذشته از بحث انرژی، ترکیه بزرگ‌ترین خریدار گندم و روغن آفتابگردان روسیه است. ترکیه در سال منتهی به 30 ژوئن بالغ بر 1/ 4 میلیون تن گندم از روسیه خریداری کرده است. دلالان این بخش می‌گویند روسیه محدودیت‌هایی غیررسمی را بر صادرات گندم خود به ترکیه اعمال کرده است. ترکیه دومین شریک تجاری روسیه پس از آلمان به شمار می‌رود و به نظر می‌رسد، شرایط جدید تجاری برای دو طرف زیانبار باشد.

ارزش صادرات ترکیه به روسیه در سال 2014 بالغ بر 9/ 5 میلیارد دلار بود و 8/ 3 درصد از کل صادرات ترکیه به کشورهای مختلف جهان را به خود اختصاص داد.

ده قلم صادرات مهم ترکیه به روسیه:

1- خودرو: به ارزش 8/ 646 میلیون دلار

2- میوه و انواع مغز: به ارزش 9/ 622 میلیون دلار

3- ماشین‌آلات، انواع موتور و پمپ: به ارزش 9/ 577 میلیون دلار

4- سبزیجات: به ارزش 385 میلیون دلار

5- تجهیزات الکترونیک: به ارزش 7/ 329 میلیون دلار

6- پلاستیک: به ارزش 4/ 307 میلیون دلار

7- پارچه‌های ماشینی یا دستباف: به ارزش 6/ 230 میلیون دلار

8- الیاف دستباف: به ارزش 7/ 177 میلیون دلار

9- پوشاک بافتنی یا قلاب‌بافی شده: به ارزش 7/ 147 میلیون دلار

10- محصولات آهنی یا فولادی: به ارزش 9/ 136 میلیون دلار

ارزش صادرات روسیه به ترکیه در سال 2014 بالغ بر 8/ 24 میلیارد دلار بود و 5 درصد از کل صادرات روسیه به کشورهای مختلف جهان را به خود اختصاص داد.

ده قلم صادرات مهم روسیه به ترکیه:

1- نفت: به ارزش 7/ 5 میلیارد دلار

2- آهن و فولاد: به ارزش 2/ 3 میلیارد دلار

3- غلات: به ارزش 3/ 1 میلیارد دلار

4- آلومینیوم: 6/ 955 میلیون دلار

5- موادشیمیایی ارگانیک: به ارزش 9/ 650 میلیون دلار

6- چربی و روغن حیوانی و گیاهی: به ارزش 7/ 487 میلیون دلار

7. مس: به ارزش 3/ 381 میلیون دلار

8- اوره، آهن‌گدازه و خاکستر: به ارزش 3/ 238 میلیون دلار

9-پسماند غذا، غذای حیوانات: به ارزش 7/ 277 میلیون دلار

10- کود: به ارزش 222 میلیون دلار

با توجه به اینکه ایران در فصل جدید اقتصادی، بهبود روابط تجاری با سایر کشورها را در دستور کار قرار داده، روسیه نیز به‌عنوان یکی از کشورهای هدف، همواره مد نظر مقامات تجاری و اقتصادی کشور بوده و در این خصوص نیز رایزنی‌های زیادی صورت گرفته است. حال در این شرایط، به نظر می‌رسد مسیر جدیدی برای بهبود روابط ایران با این کشور فراهم شده است. البته برخی از مسوولان در این خصوص اعتقاد دارند که مسیر تجارت به روسیه به راحتی هموار نخواهد شد؛ چراکه تسهیل تجارت با این کشور منوط به مواردی همچون پیوستن ایران به اتحادیه اوراسیا و انعقاد قراردادهایی برای قرنطینه‌های دامی و گیاهی است. از سویی برخی فعالان اقتصادی می‌گویند: نمی‌توان به راحتی ادعا کرد که ایران می‌تواند جایگزین خوبی برای کالاهای ترکیه‌ای در روسیه باشد. چراکه امکان دارد کالاهایی که از ترکیه به روسیه صادر می‌شود، در ایران قابلیت صادرات نداشته باشد. ضمن اینکه باید دید آیا روسیه برای رفع نیاز خود، به جز ایران گزینه دیگری دارد یا خیر؟ با نگاهی به آخرین آمارهای رسمی گمرک ایران، در 6 ماه منتهی به شهریور ماه سال جاری، میزان تجارت دو کشور ایران و ترکیه رقمی حدود 2 میلیارد و 283 میلیون دلار بوده است. بر این اساس صادرات ایران به ترکیه حدود 673 میلیون دلار و واردات ایران از ترکیه حدود یک میلیارد و 610 میلیون دلار ثبت شده است. در حالی که دو کشور ایران و روسیه در مدت زمان مذکور، حجم تجاری حدود 363 میلیون و 597 هزار دلاری را رقم زده که حدود 82 میلیون و 187 هزار دلار از این رقم مربوط به صادرات ایران به روسیه و حدود 281 میلیون و 410 هزار دلار مربوط به واردات ایران از روسیه بوده است.

ولی‌الله افخمی‌راد، رئیس کل سازمان توسعه تجارت درخصوص روابط تجاری آتی ایران و روسیه با توجه به تنش‌های ایجاد شده بین دو کشور روسیه و ترکیه، به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: چنانچه عزم دو کشور برای افزایش همکاری‌های تجاری جزم باشد، شرایط به‌وجود آمده باعث می‌شود، حجم مبادلات دو کشور رو به افزایش برود. اما در کنار این موضوع، باید در نظر داشته باشیم که تجارت با روسیه به سادگی، امکان تسهیل ندارد. وی عنوان می‌کند: برای افزایش حجم تجاری با روسیه باید گام‌های اساسی برداشته شود. شاید بتوان نخستین گام بعد از عزم ملی را پیوستن ایران به اتحادیه اوراسیا دانست. ایران برای الحاق به اتحادیه اوراسیا درخواست خود را تسلیم کرده است. مقدمات الحاق به این اتحادیه، طولانی است. بنابراین چنانچه روسیه علاقه‌مند به افزایش همکاری با ایران است، باید برای کاهش روند پیوستن ایران به اوراسیا تلاش کند. وی اظهار می‌کند: از سویی انعقاد تفاهم‌نامه برای قرنطینه دامی و گیاهی اعم از میوه، سبزیجات و مواد غذایی بین دو کشور و الزام نسبت به اجرای این تفاهم‌نامه می‌تواند در بهبود روابط تجاری موثر باشد.

افخمی‌راد به این نکته نیز اشاره کرد که به‌زودی هیاتی ایرانی برای مذاکرات اقتصادی به روسیه خواهند رفت و تجار توانمند می‌توانند این گروه را همراهی کنند. از سویی سیدرضی میری، رئیس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران اعتقاد دارد روابط آینده دو کشور روسیه و ایران تحت تاثیر روابط ترکیه و روسیه قرار نخواهد گرفت. ایران همیشه می‌تواند به روسیه کالا صادر کند. وی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» اظهار می‌کند: در حال حاضر نیز شرایط روسیه به‌گونه‌ای نیست که ناچار به واردات از ایران باشد. برای اینکه پیش‌بینی درستی در این شرایط داشته باشیم باید ببینیم آیا می‌توانیم جایگزین خوبی برای کالاهای ترکیه در روسیه باشیم؟ آیا ایران امکان تولید و صادرات این کالاها را دارد یا اینکه آیا روسیه به جز ایران گزینه‌های دیگری را مقابل خود دارد؟ به گفته وی، باید ابتدا جایگاه خود را بررسی کنیم و پس از آن روابط آتی را پیش‌بینی کنیم.

همچنین عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی تهران نیز معتقد است: تنش‌های اخیر بین روسیه و ترکیه می‌تواند فرصت مناسبی باشد که ایران بازار‌های جدیدی را در ارتباطات تجاری خود با روسیه تعریف کند. سیده فاطمه مقیمی در گفت‌وگو با «ایسنا»، درباره تنش‌های اخیر بین روسیه و ترکیه و تاثیر آن بر روابط اقتصادی و تجاری ایران با روسیه گفت: همواره استفاده کردن از فرصت‌های مطلوب می‌تواند راهکار مناسبی برای توسعه اقتصادی باشد. در حال حاضر مسائلی که بین روسیه و ترکیه پیش آمده از فرصت‌های بسیار مناسبی است که نصیب کشور ما شده است. وی افزود: با توجه به جمعیت بالای روسیه در فصل سرما و یخبندان تامین میوه و تره‌بار در این کشور با مشکل روبه‌رو است و ایران می‌تواند در این زمینه در بازار روسیه حضور داشته باشد. عضو اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه ادامه داد: بر اساس صحبتی که به تازگی با سفیر روسیه در ایران داشتم، سفیر روسیه تاکید کرد که صدور سهل روادید برای ایرانیان در دستور کار قرار گرفته است.