نظر ۱۰ کارشناس درباره نقاط قوت و ضعف جمع‌بندی مذکرات

*نقوی‌حسینی: محدودیت در تحقیق و توسعه از نقاط منفی جمع‌بندی مذاکرات است

سیدحسین نقوی‌حسینی عضو کمیسیون امنیت‌ملی و سیاست‌خارجی مجلس شورای اسلامی در تشریح نقاط قوت و ضعف جمع‌بندی مذاکرات وین، با بیان اینکه خروج از فصل هفتم و تاکید بر لغو تحریم‌ها و به رسمیت شناختن اصل غنی‌سازی در خاک ایران از نقاط قوت جمع‌بندی مذاکرات هسته‌‌ای‌ است، تاکید کرد: در جمع‌بندی مذاکرات حق مسلم ملت ایران درباره غنی‌سازی در خاک ایران به رسمیت شناخته شده که این از دستاوردهای مهم جمع‌بندی مذاکرات هسته‌‌‌ای است.

نقوی‌حسینی درباره نقاط منفی این مذاکرات تصریح کرده که در جمع‌بندی مذاکرات شاهد زیادخواهی‌های طرف مقابل نیز بوده‌ایم. آنها درباره مسائل هسته‌ای با ایران مذاکره کرده‌اند و حق نداشتند درباره توان دفاعی ما ورودی داشته باشند؛ داشتن موشک‌های بالستیک حق ایران است و ایران این حق را برای خود محفوظ می‌داند، لذا اینکه آنها بخواهند در پی محدود کردن فعالیت‌‌‌های نظامی و دفاعی ایران باشند، قابل قبول نیست.

وی به دیگر نقطه ضعف مذاکرات وین اشاره داشته و با اشاره به اهمیت تحقیق و توسعه در حوزه فعالیت‌های هسته‌ای، خاطرنشان کرده که محدودیت در تحقیق و توسعه از نقاط منفی جمع‌بندی مذاکرات هسته‌ای است، چرا که محدودیت در فعالیت‌های پژوهشی و تحقیق و توسعه با موازین حقوقی سازگار نیست.

عضو کمیسیون امنیت‌ملی و سیاست‌خارجی مجلس خاطرنشان کرده که متاسفانه در برخی موارد شاهد هستیم که طرف مقابل مواردی در جمع‌بندی مذاکرات هسته‌ای گنجانده که می‌توان از آن برداشت‌‌های مختلفی داشت، لذا توافق نهایی با 1+5 باید شفاف و صریح باشد.

*حقیقت‌پور: پذیرفتن محدویت‌های هسته‌ای از نقاط ضعف جمع‌بندی مذاکرات است

منصور حقیقت‌پور نایب رئیس کمیسیون امنیت‌ملی و سیاست‌خارجی مجلس شورای اسلامی نیز با اشاره به نقاط ضعف و قوت جمع‌بندی مذاکرات وین، گفت: براساس جمع‌بندی مذاکرات وین که از سوی وزارت امورخارجه نیز منتشر شده و برای بررسی‌های بیشتر تقدیم مجلس نیز شده، ما محدویت‌هایی را در حوزه هسته‌ای پذیرفته‌ایم.

وی با بیان اینکه پذیرفتن محدویت‌های هسته‌ای در جمع‌بندی مذاکرات وین جزو نقاط ضعف این مذاکرات است که باید در مجلس نیز مورد توجه نمایندگان قرار گیرد، افزود: براساس جمع‌بندی مذاکرات وین، جمهوری اسلامی ایران محدودیت‌هایی را در زمینه حجم غنی‌سازی، استفاده از سانتریفیوژها، تغییر در ساختار آب سنگین اراک پذیرفته که اینها نقاط ضعف این جمع‌بندی است.

نایب رئیس کمیسیون امنیت‌ملی و سیاست‌خارجی مجلس به نقاط قوت جمع‌بندی مذاکرات وین اشاره کرد و گفت: خارج شدن پرونده هسته‌ای از ذیل فصل هفتم قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل، برداشتن تحریم‌‌های اقتصادی، نفتی و پتروشیمی از نقاط قوت جمع‌بندی مذاکرات وین است.

وی جمع‌بندی مذاکرات وین را ایده‌آل جمهوری اسلامی ایران ندانست و افزود: یکی دیگر از نقاط ضعف جمع‌بندی مذاکرات وین محدودیت‌های ایجاد شده در زمینه تحقیق و توسعه است که بهتر بود تیم مذاکره‌کننده به آن توجه بیشتری می‌کرد.

*بخشایش: موضوع تحقیق و توسعه در جمع‌بندی مذاکرات مبهم است

احمد بخشایش عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی درباره نقاط ضعف و قوت توافقات وین و مذاکراتی که میان ایران و کشورهای1+5 انجام شده، گفت: مذاکرات وین و توافقاتی که انجام شد هم دارای نقاط ضعف است و هم دارای نقاط قوت، نه باید برجام را یک فتح الفتوح بدانیم و نه آن را به عنوان ترکمانچای دوم قلمداد کنیم.

وی در ادامه خاطرنشان می‌کند که اگر بخواهیم نقاط قوت این مذاکرات را برشمریم، با مقایسه دستاوردها و امتیازاتی که در این مذاکرات به دست آورده‌ایم در کنار امتیازاتی که از دست دادیم، خواهیم دید که این توافق یک "توافق بینابین" بوده است.

عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس تصریح کرده که دستاوردهای این توافق دستاوردهای خوبی بود که اگر بخواهیم آنها را برشمریم، باید بگویم بیست و سه ماه مذاکره در نهایت به سرانجام رسید و یک آرامش روانی برای جامعه ایران به وجود آمد.

"دولت آقای روحانی اولین شعارش این بود که پرونده هسته‌ای را به سرانجام برساند و این مسئله محقق شد."

بخشایش خاطرنشان کرده که یکی دیگر از وجوه مثبت این توافق این است که برای اولین بار شورای امنیت در تاریخ فعالیتش، غنی‌سازی یک کشور را به رسمیت شناخت. هر چند امروز 19 هزار سانتریفیوژ را به 5 هزار رساندیم، اما این 5 هزار سانتریفیوژ ارزشش بسیار زیاد است، زیرا حق غنی‌سازی ایران امروز در تمام دنیا به رسمیت شناخته می‌شود.

وی در ادامه اظهار داشته که ایران هدفی را که از قبل تعیین کرده بود به دست آورد و غرب را مجبور به پذیرش خواسته‌های خود مبنی بر حجم تولید و رسمیت غنی‌سازی کرد. این توافق در قالب یک قطعنامه به شماره 2231 به تصویب رسیده است؛ این قطعنامه تمامی قطعنامه‌های تحریم را لغو می‌کند و در قالب یک قطعنامه جدید جایگاه ایران را در روابط بین‌الملل ارتقا می‌دهد.

عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس تأکید کرد: اولین بار است که یک کشور ذیل فصل هفتم شورای امنیت از ماده 41 و 42  بدون جنگ و کشتار خارج می‌شود، زیرا معمولا در فصل هفتم کشورهایی که در آن قرار دارند تهدیدگر صلح و جهان بین‌الملل شناخته می‌شوند.

وی با بیان آثار منفی این توافق تصریح کرد: آنچه که مطلوب ما بود را نتوانستیم به طور کامل به دست بیاوریم. توافق یعنی تعامل، یعنی بده بستان یعنی محدودیت‌پذیری که متاسفانه بعضی از اهداف و خطوط قرمز زیر پا گذاشته شد. تحقیق و توسعه در جمع‌بندی وین با کندی بیشتری پیش رفت و حتی آینده آن تا حدودی دچار ابهام است.

بخشایش ادامه داد: مسائلی همچون  بازرسی از مراکز نظامی، مصاحبه با دانشمندان یا همزمانی لغو تحریم‌ها با پذیرش اجرای قطعنامه از نقاط ضعف این مذاکرات به حساب می‌آید.

*بیگدلی: شورای امنیت اولین بار غنی‌سازی را برای یک کشور به رسمیت می‌شناسد

علی بیگدلی استاد دانشگاه و کارشناس حقوق بین‌الملل هم درباره نقاط قوت و ضعف تفاهم وین و قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل، می‌گوید که توافق انجام شده در کل یک اقدام مثبت بود که اگر با همکاری دو طرف ادامه یابد دستاورد‌های خوبی متوجه ایران خواهد بود.

وی تصریح می‌کند که توافقات انجام شده حق غنی‌سازی ایران را تایید می‌کند که این بسیار حائز اهمیت است. باید تاکید کنیم که برای نخستین بار در جهان شورای امنیت سازمان ملل حق غنی‌سازی را برای یک کشور به این روش به رسمیت می‌شناسد.

این کارشناس حقوق بین الملل خاطرنشان می‌کند که بحث تحریم‌ها یکی دیگر از مسائل مهم در این تفاهمات است که اگر طبق گفته آقای ظریف سیر برداشتن تحریم‌ها ادامه یابد، نتایج مطلوبی در انتظار کشور خواهد بود، اما چند نکته وجود دارد که باید از دید حقوقی بررسی شود.

بیگدلی اضافه می‌کند که اگر بحث تحریم‌های تسلیحاتی ذیل ماده 41 آمده باشد، ایران با محدودیت‌های جدی در خصوص خرید و فروش تسلیحات نظامی به مدت 5 سال روبرو خواهد بود، اما آقای ظریف گفته، ما این محدودیت را داوطلبانه پذیرفته‌ایم و این پذیرش برای ایران تعهدآور نیست.

وی تاکید دارد که بحث نظارت‌ها هم دارای ابعاد مبهمی است که باید در عمل روشن شود. بازدید‌های سرزده طبق پروتکل الحاقی پیگری خواهد شد، طبق تفاهمات شورایی در نظر گرفته شده که ایران می‌تواند در صورت مخالفت مرکز دیگری را جایگزین کند. این مسئله ارتباط مستقیم با بازگشت‌پذیری تحریم‌ها دارد که اگر در مدت شش ماه تخلفاتی از ایران سر بزند این تحریم‌ها اتوماتیک بازخواهد گشت.

این کارشناس حقوق بین‌الملل خاطرنشان می‌کند که تفاهمات انجام شده در حوزه مکتوب یک بعد و در حوزه عمل یک بعد دیگر است. باید ببینم که طرف مقابل تا چه اندازه بر سر مسائل توافق شده پایبند خواهد بود، زیرا هر یک از موارد مطرح شده، اعم از بازرسی‌ها، بازگشت تحریم‌ها و تحریم‌های تسلیحاتی در مسیر آتی مشخص خواهد شد.

*فلاحت‌پیشه: جمع‌بندی مذاکرات وین به دنبال تضعیف عمق استراتژیک ایران است

حشمت‌الله فلاحت‌پیشه کارشنان روابط بین‌الملل نیز با اشاره به نقاط قوت و ضعف جمع‌بندی مذاکرات هسته‌ای وین، معتقد است که بررسی نقاط قوت و ضعف مذاکرات هسته‌ای از این جهت مهم است که هنوز کار توافق تمام نشده و به نظر بنده نقاط قوت قابل تحکیم و نقاط ضعف قابل احیا و رفع است.

وی با بیان اینکه در بحث مذاکرات هسته‌ای مقوله "قدرت" مطرح است، نه مقوله "حق"، گفت: اگر قرار بر طرح مقوله حق بود پرونده ایران اصلاً نباید به شورای امنیت سازمان ملل می‌رفت؛ پرونده ایران به شورا رفت، چون بحث حق مطرح نبود و آنها براساس قدرت پرونده ایران را به ناحق به شورای امنیت فرستادند، لذا به نظرم در مرحله اجرا نیز بحث قدرت مطرح خواهد بود.

عضو سابق کمیسیون امنیت‌ملی و سیاست‌خارجی مجلس با بیان اینکه قرار گرفتن ایران به عنوان "طرف" و نه "متهم" در کنار قدرت‌های بزرگ در مذاکرات‌ هسته‌ای از نقاط قوت جمع‌بندی مذاکرات هسته‌ای بود، تصریح کرد: ایران توانست به قرار گرفتن در کنار قدرت‌‌های بزرگ و استفاده از قدرت دیپلماسی در مذاکرات هسته‌ای دیگر نقش متهم را در مذاکرات نداشته باشد و به عنوان طرف مذاکره وارد مذاکرات شود که این از نقاط قوت مذاکرات است.

فلاحت‌پیشه با بیان اینکه ایران از فصل هفتم خارج نشده و محدودیت‌ها و اعمال تنبهی علیه ایران به دلیل قرار گرفتن ذیل فصل هفتم به حالت تعلیق درآمده است، اظهار داشت: اینکه اعمال تنبهی علیه یک کشور عضو ذیل فصل هفتم بدون جنگ و خونریزی تعلیق شده، در عرصه بین‌‌المللی بی‌سابقه است چرا که ایران با قدرت دیپلماسی توانست این معضل را حل کند.

وی گفت: قطعنامه‌های که علیه ایران صادر و اعمال شده بود با قدرت دیپلماسی به حالت تعلیق درآمد و حق غنی‌سازی که ایران به موجب آن به عنوان متهم شناخته شده بود نیز به رسمیت شناخته شد که این نیز از دستاوردها و نقاط قوت جمع‌بندی مذاکرات است.

این کارشناس روابط بین‌الملل درباره نقاط ضعف جمع‌بندی مذاکرات، گفت: متاسفانه هنوز موارد مطرح در بندهای 11 و 12 رفع نشده است؛ قرار است طبق چشم‌انداز 20 ساله ایران افق 1404 به عنوان قدرت اول منطقه مطرح باشد، اما در جمع‌بندی مذاکرات محدودیت‌های علیه عمق استراتژیک ایران که ایران به عنوان قدرت مطرح می‌کند، اعمال شده که متاسفانه باید گفت این محدودیت‌ها، فراهسته‌ای و اصولا هیچ ارتباطی به موضوع هسته‌ای ندارد و تنها عمق استراتژیک ایران را تا 10 سال آینده که برای ایران حیاتی است، هدف قرار داده است.

وی به بحث PMD و مقوله توان دفاعی ایران اشاره کرد و افزود: بحث PMD و توان نظامی ایران در آینده می‌تواند بهانه‌ای برای طرف غربی باشد تا از این طریق عمق استراتژیک ایران را که موجب خشمگینی دشمن شده، تضعیف کند.

فلاحت‌پیشه گفت: از سال 2001 آمریکایی‌ها وارد فاز نظامی در منطقه شدند و علت اصلی اینکه آنها نتوانستند اقدام نظامی علیه ایران کنند، عمق استراتژیک ایران بود که امکان مدیریت بحران را از طرف متجاوز گرفته و اجازه نمی‌دهد به هنگام بحران، متجاوز بتواند شرایط مدیریت کند، لذا آمریکایی‌ها در مذاکرات هسته‌‌‌ای تلاش دارند که نقطه قوت ایران که همان عمق استراتژیک است را به نقطه ضعف تبدیل کنند که در این زمینه لازم است مسئولان حساسیت لازم را داشته باشند.

این کارشناس روابط بین‌الملل تاکید دارد که در مجموع باید گفت آنچه در مذاکرات مطرح است تنها مقوله دیپلماسی نیست و مقوله قدرت موضوعیت دارد، لذا توصیه می‌کنم که مسئولان جمهوری اسلامی ایران قدرتی که بعد از انقلاب اسلامی با مقاومت و ایستادگی کسب کرده را پشتوانه دیپلماسی لبخند کرده و علاوه بر دپیلماسی، قدرت را وارد مذاکره کند.

*قنادباشی: ورود رسمی ایران به جمع دارندگان فناوری هسته‌ای از نقاط مثبت جمع‌بندی وین است

جعفر قنادباشی استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین‌المللی هم با اشاره به نقاط قوت و ضعف جمع‌بندی مذاکرات هسته‌ای وین، می‌گوید که این مذاکرات طولانی و دشوار، هم دارای نتایج مثبت و هم دارای نتایج منفی بوده است.

وی ادامه داد: به رسمیت شناختن فناوری هسته‌ای ایران و ورود ایران به جمع کشورهای دارای فناوری هسته‌ای آن هم به طور رسمی، یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این مذاکرات است، از طرفی بهانه‌های بسیاری که غرب سالیان سال بر اساس آنها دست به دشمنی، خصومت و تبلیغات سوء زده بود از میان رفت.

این کارشناس اظهار داشت: غرب سال‌ها می‌خواست که ایران را کشوری با چهره خشن و تروریستی نشان دهد که مذاکرات این چهره ترسیم شده را از بین برد.

"یکی دیگر از دستاوردهای این مذاکرات اثبات بی‌قانونی و فریبکاری غرب در مذاکرات است، زیرا شاهد هستیم از ابتدای مذاکرات دست به رجز خوانی زده‌اند، لذا فرصت مناسبی برای شناخته شدن و نشان دادن چهره اصلی و واقعی غرب چه به مردم داخل و چه به دولت های منطقه است."

قنادباشی درباره نکات منفی این مذاکرات گفت: این مذاکرات، ما را در معرض آسیب‌های جدیدی قرار می‌دهد، یکی از این آسیب‌ها، ایجاد فضای مطلوب غرب جهت اتهام زنی و بهانه جویی‌های جدید است، متاسفانه در قطعنامه نیز این مسئله وجود دارد که امیدواریم غرب حرف‌های خود را نقض نکند. متاسفانه تحریم‌ها در گرو جاگیری و اشکال تراشی زیر نظرات کارشناسان آژانس قرار گرفته است، آژانس هیچ‌گاه رأی عادلانه و درستی صادر نکرده و این مسئله بسیار نگران کننده است.

وی تاکید کرد: باید بدانیم که ما کشوری هستیم که جزو 20 کشور پرجمعیت جهان قرار داریم، از نظر وسعت نیز ما جزو کشورهای پنهاور جهان هستیم، از نظر توانمندی‌ها هم از کشورهای مطرح جهان هستیم، این‌ها نشان می‌دهد که نباید برای فعالیت‌های هسته‌ای خود از قدرت‌های بزرگ جهان اجازه بگیریم، قدرت‌های بزرگ به نوعی باج خواهی می‌کنند و این یک شرایط ناعادلانه جهانی است.

این کارشناس مسائل بین‌الملل تصریح می‌کند که انقلاب اسلامی باید از این مرحله عبور می‌کرد، یک انقلاب ضد استکباری ناگزیر است که هوشمندانه یک نرمش قهرمانانه داشته باشد، اگر این نرمش همیشگی باشد خطرناک است اما گاهی نرمش سبب رشد و تقویت می‌شود.

*مطهرنیا: عیوب جمع‌بندی مذاکرات وین از منظر واقعیت‌های سیاسی "کم" است

مهدی مطهرنیا کارشناس مسائل سیاسی نیز در ارزیابی خود از کلیات مذاکرات هسته‌ای، معتقد است که وین جدای آنچه که در متن نوشته شده است و مزیت‌های مثبت و نقص‌هایی که ممکن است به عنوان ضعف این متن مدنظر قرار بگیرد، یک پیروزی درخشان در جهت ایجاد فضای مثبت جهت ورود ایران به نظام بین‌الملل با دکترین تعامل سازنده است که در سند چشم انداز 1404 بر آن تأکید شده است.

وی ادامه داد: اگر از این دریچه به وین بنگیریم، باید وین را یک امر شایسته و مثبت در تاریخ دیپلماسی و سیاست خارجی بدانیم که تأثیرات بسزایی را در لایه‌های مختلف سیاسی، منطقه‌ای و بین‌المللی برجای خواهد گذاشت.

این کارشناس مسائل سیاسی در پاسخ به این پرسش که جمع بندی وین به نفع ایران بوده است، گفت: آنچه به نفع می‌خوانیم یک امر مطلق است و باید به صورت نسبی به موضوع نگاه کرد؛ ایران دارای تعریفی در نظم منطقه‌ای و نظام بین‌الملل است که براساس این تعریف وزن می‌پذیرد و براساس وزن خود می‌تواند داشته‌ها و برداشت‌هایی از نظام بین‌الملل و امنیت جهانی برای خود فراهم کند.

مطهرنیا اظهار داشت: آنچه که می‌گوییم به نفع ایران است به این معنی است که بینیم ایران مناسب با قَدَر، منزلت و عیاری که در نظام بین‌الملل دارد آیا توانسته است در وین دستاوردهایی داشته باشد.

وی افزود: ایران توانسته است در چارچوب دیپلماسی به نتایج قابل قبولی برسد، همین یک نکته در برابر وزن سنگین 5 قدرت جهانی و ایالات متحده که ایران بتواند خود را از فصل 7 منشور سازمان ملل متحد خارج و به واسطه یک قطعنامه‌ای که نمی‌توان گفت برای ایران ایده آل است و قرار هم نیست همه چیز برای ایران ایده آل باشد، خارج شود، از منظر واقع گرایی سیاسی موفقیت چشم گیر و درخشانی است. اگر همین پیروزی را دولت دیگری به‌دست آورده بود، آن وقت جشن پیروزی برای آن گرفته نمی‌شد؟

این کارشناس مسائل سیاسی یادآور شد: باید تأکید کنم که باید هر نفعی و منافعی را نسبت به نفع برنده و منافع پذیرنده سنجید؛ ایران در برابر قدرت‌های جهانی و ابرقدرت جهان که 60 درصد قدرت را دارند، به تنهایی ایستاده و با منطق دیپلماسی توانسته است درصدهای بالایی از امتیازهای مورد درخواست خود به‌ویژه دستیابی به انرژی هسته‌ای صلح آمیز معطوف به غنی سازی در داخل ایران را به‌دست آورد؛ این هدفی بود که ایران از همان آغاز در پرونده هسته‌ای خود مشخص کرده بود و اکنون با بیرون آمدن از بند 41 و فصل 7 منشور سازمان ملل متحد با قطعنا‌مه‌ای از سوی شورای امنیت نه تنها توانسته است به انرژی صلح آمیز هسته‌ای دست یابد بلکه غنی سازی را در داخل کشور داشته باشد و در کنار آن بتواند خود را از فصل 7 منشور سازمان ملل با قطعنامه‌ای با 15 رأی اعضای سازمان ملل متحد داد، خود را خارج کند.

مطهرنیا درباره ضعف‌های جمع بندی مذاکرات وین گفت: اگر بخواهیم از منظر مطلق نگری و ایده آلیستی بنگریم، بی تردید می‌توان در متن ضعف‌هایی پیدا کرد؛ اما از منظر واقع نگری باید بگوییم نخستین بار است که دستگاه دیپلماسی ما کاری انجام می‌دهد که عیب‌های آن از نظر واقعیت‌های سیاسی و امر واقع سیاسی بسیار کم است.

وی با بیان اینکه مذاکرات وین مهمترین بخش‌های تاریخ ایران را در عرصه دیپلماسی به نمایش گذاشت، افزود: باید بپذیریم که پرونده هسته‌ای ایران نه یک پرونده مربوط به ایران بلکه پرونده‌ای در ارتباط با نظم و نظام بین‌المللی بود و از این جهت از گستره پُر پهنا برخوردار بود و ژرفا و ارتفاع مشخصی را به خود اختصاص می‌داد که گستره نظم منطقه‌ای و نظام بین‌المللی را تحت تأثیر خود قرار می‌داد.

این کارشناس مسائل سیاسی ادامه داد: چه این مذاکرات با شکست روبه‌رو می‌شد و چه با موفقیتی که هم‌اکنون شاهد آن هستیم، در این امر تفاوتی وجود نداشت و هم اکنون نیز این اهمیت در باب پرونده هسته‌ای ایران به واسطه ژئوپلیتیک ایران و ایالات متحده آمریکا در نظم آینده جهانی وجود دارد و در آینده نزدیک و میان مدت وجود خواهد داشت.

مطهرنیا خاطرنشان کرد: ایران دارای کد ژئوپلیتیک مشخصی است که در قرن 21 میلادی اهمیتی وافرتر از قرن 20 میلادی پیدا خواهد کرد و آمریکا ابرقدرتی است که براساس سناریوهای موجود تنظیم شده در سال 1995 در اندیشکده رند خواهان حفظ قدرت خود در قرن بیست و یکم میلادی و افزایش سطح تأثیرگذاری خود بر امنیت جهانی در این قرن با کنترل آسیا و مرکزیت چین است؛ لذا ایران به عنوان اولویت استراتژیک آمریکا و هم پیمانان غربی و همراهان شرقی‌اش امروز مطرح است و نمی‌توان آن را نادیده انگاشت.

وی افزود: از این منظر باید بپذیریم که آنچه تحت عنوان پرونده هسته‌ای ایران مطرح شد، فقط پرونده هسته‌ای ایران نبود؛ بلکه پرونده‌ای برای نظم منطقه‌ای و نظام آینده بین‌الملل بود. نوهارتلند یعنی خلیج فارس و فلات ایران اولویت استراتژیک برای ایجاد امنیت نسبی بین‌المللی در تعارض‌های آینده جهانی است؛ لذا ایران از یک ژئوپلیتیک قابل توجهی برخوردار است که با وجود فاصله بسیار زیاد سخت افزاری ایران با کشورهای پیشرفته جهان، امروز می‌تواند در کلوپ قدرت‌های جهانی قرار بگیرد.

این کارشناس مسائل سیاسی تصریح می‌کند که این ژئوپلیتیک برخاسته از جغرافیای سیاسی و استراتژیک ایران است و انقلاب اسلامی توانسته به این ژئوپلیتیک تزاید بخشد؛ مدیریت سیاسی بجا، بخردانه و آینده نگرانه می‌تواند آینده نگاری صحیح را در جلوی چشمان ایران ترسیم کند به گونه ای که بتواند براساس این تصویر مطلوب راه عبور خود در جهت دستیابی به اهداف و منافع بیشتر را ترسیم کند.

*صدرا: وجود امکان سوء‌ استفاده از جمع‌بندی وین نقطه ضعف متن نهایی است

علیرضا صدرا عضو هیئت‌علمی دانشکده حقوق و علوم‌سیاسی دانشگاه تهران ضمن بررسی نقاط ضعف و قوت جمع‌بندی مذاکرات وین، می‌گوید که قاعدتا مذاکرات وین نقاط قوت و نقاط ضعفی دارد که باید مدنظر قرار گیرد.

وی با تأکید بر اینکه یکی از نقاط قوت جمع‌بندی مذاکرات وین این است که بهانه‌ای که بیگانگان برای ایجاد تنش و تشنج در منطقه و تهدید و تحریم ایران، تحت عنوان اینکه ایران به دنبال ساخت سلاح کشتار جمعی و اتمی است، از دست‌ دادند، می‌افزاید: این نقطه آسیب و ضعف جمع‌بندی مذاکرات وین است که اگرچه بهانه از دست بهانه‌گیران خارج شده است، اما به هر حال بهانه‌گیری فقط در مسیر اجرای جمع‌بندی مذاکرات وین نیست.

عضو هیئت‌علمی دانشکده حقوق و علوم‌سیاسی دانشگاه تهران معتقد است که آنچه مسلم است این است که در این جمع‌بندی همگی اذعان دارند که اقتدار، علمی، منطقه‌ای و نظامی ایران و پیام انقلاب اسلامی بود که موفق شد مذاکرات را پیش ببرد، البته مذاکره‌کنندگان هم از قدرت فنی بالایی برخوردار بودند که توانستند آن را تحقق بخشیده و اقتدار ایران را بیشتر نشان دهند.

صدرا با تأکید بر اینکه اصل آمدن پای میز مذاکره قدرت‌های جهانی، به ویژه آمریکا رسیدن به این حقیقت بود که ایران اقتدار لازم و کافی را دارد و تهدیدات و تحریم‌ها هم اگر چه ممکن است تأثیراتی در روند اوضاع داشته باشد، اما تأثیرات آن جزئی و ظاهری است و تعیین‌کننده نیست، تصریح کرد: برآیند جمع‌بندی مذاکرات وین این است که ایران می‌تواند با بازیابی شرایط خودش مسیرهای میان‌بر و دیگری را برای تشدید و تقویت اقتدارش پیش‌بینی کند و پیش بگیرد، کما اینکه تا امروز نیز این طور بوده است.

وی در تشریح نقطه ضعف جمع‌بندی مذاکرات وین، گفت: نقطه آسیب آن این است که به هر حال قدرت‌های سلطه‌‌گر، به ویژه آمریکا هیچ وقت پای قراردادی نیامده و اگر هم آمده‌اند، پای قراردادش نمانده‌اند و تعهد عملی به آن نداشته‌اند. همان طور که مقام معظم رهبری فرمودند، اگر وحدت و هوشیاری ملت ایران همچنان حفظ شود، اقتدار جمهوری اسلامی ایران در دنیا و منطقه بیش از گذشته ارتقا پیدا می‌کند.

عضو هیئت‌علمی دانشکده حقوق و علوم‌سیاسی دانشگاه تهران اقتدار ایران در تمامی عرصه‌ها، به خصوص عرصه نظامی و دفاعی را عامل آمدن آمریکا و غرب پای میز مذاکره دانست و گفت: بزرگترین نقطه قوت جمع‌بندی مذاکرات وین بروز اقتدار عملی و منطقه‌‌ای ایران اسلامی است که این اقتدار باید با حفظ وحدت و یکپارچگی آحاد مختلف جامعه حفظ شود.

صدرا یکی از بزرگ‌ترین نقاط ضعف و آسیب جمع‌بندی مذاکرات وین را امکان تخطی، تعلل و یا کارشکنی‌های گوناگون از سوی طرف مقابل و به خصوص آمریکایی‌ها دانست و تصریح کرد: به طور طبیعی و تجربه‌ای که از آمریکایی‌ها برای ما به دست آمده است، اگر نگاهی به محکم‌ترین بندهای متن جمع‌بندی مذاکرات وین داشته باشیم، می‌بینیم که امکان سوء تفسیر و سوء‌ استفاده از آن وجود دارد.

وی تصریح می‌کند که قطعا ما باید قراردادی را تدوین کنیم که کمترین امکان سوء‌استفاده با کمترین ابهامات و ایهامات در آن وجود داشته باشد؛ به اعتقاد بنده در این قرارداد تا حدود زیادی تلاش‌هایی صورت گرفته که از بندهای آن سوء‌استفاده و سوء‌تعبیر نشود، اما به هر حال باب بهانه‌گیری و سوء تفسیر و سوء تعبیر بسته نیست و ما باید مواظبت کنیم که این آسیب‌ها به حداقل ممکن برسد.

عضو هیئت‌علمی دانشکده حقوق و علوم‌سیاسی دانشگاه تهران اظهار داشت: وقتی می‌خواهیم موضوع را بررسی و ارزیابی کنیم باید یک وضعیت پایه را در نظر بگیریم و سپس آن را نقد کنیم؛ باید خط‌کشی وجود داشته باشد که ببینیم نسبت به آن چقدر عقب یا جلو رفته‌ایم؛ آنها مطرح کردند که اساسا می‌خواهند پیچ و مهره‌های فناوری هسته‌ای ما را باز کنند، باید بگویم که در همین اندازه که دانش هسته‌‌ای ما را پذیرفته‌اند، این دستاورد بزرگی است.

صدرا با بیان اینکه محدویت‌هایی که در حوزه تحقیق و توسعه فناوری هسته‌ای برای ما قائل شده‌اند، می‌تواند آثار منفی داشته باشد، گفت: باید توجه کنیم که آنها داشتن هرگونه دانش فنی هسته‌ای را برای ما ممنوع می‌دانستند، اما نقطه مثبت این است که ما باید بتوانیم با تحقیقات بنیادی‌تر، جامع‌تر و مفیدتر در ابعاد مختلف هسته‌ای فعالیت کنیم.

وی تاکید دارد که ارزیابی بنده از جمع‌بندی مذاکرات وین مثبت و رضایت‌بخش است، اما قانع‌کننده نیست؛ ما نباید به این قانع باشیم که این مذاکرات جمع‌بندی شده شده است، ما به هر حال در تولیدات علمی و توسعه کشور خود می‌بایست اهداف و قدم‌های بسیار بلندتری را پیش‌بینی کرده و برداریم.

عضو هیئت‌علمی دانشکده حقوق و علوم‌سیاسی دانشگاه تهران خاطرنشان می‌کند که جمع‌بندی مذاکرات وین نشان می‌دهد که نقطه آسیب دشمن و قوت ما و نیز منبع اقتدار ما کجا می‌تواند باشد. به اعتقاد بنده تولید علم و توسعه ملی و دورن‌زا و اقتصاد مقاومتی نقطه قوت ماست، اگر بخواهیم نگاه بیرونی به جمع‌بندی داشته باشیم، اقتدار ما بود که آنها را پای میز مذاکره آورد و این جمع‌بندی نشان می‌دهد که دشمن نقطه قوت ما و نقطه‌ آسیب خودش را شناسایی کرده است.

صدرا جمع‌بندی مذاکرات وین را نشان‌دهنده اقتدار علمی و اقتدار عمومی ما که شامل اقتدار سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، از جمله دفاعی و نظامی است، گفت: اینها مرهون تلاش‌‌ها و تدابیری است که صورت گرفته که باید آنها را تقویت کنیم و از ابعاد مختلف نیز تولیدات علمی و توسعه ملی را نیز جدی بگیریم و آنها را به عنوان دو منبع اصلی علمی و عملی اقتدار ملی‌مان در نظر گرفته و ارتقا دهیم؛ قطعا این اقدامات آثارش را در عرصه‌های فناوری، از جمله اتمی بر جا خواهد گذاشت.

وی محدودیت در تحقیق و توسعه هسته‌ای را از این نظر که ما در این حوزه آزاد باشیم، کاستی و نقطه ضعف جمع‌بندی مذاکرات وین است، خاطرنشان کرد: همواره می‌بایست نقاط مثبت و منفی را در جمع‌بندی مذاکرات وین با هم و در کنار هم ببینم تا به سیاه‌ انگاری و سفید انگاری و تحلیل‌‌های یک سویه سوق داده نشویم.

*کارخانه‌ای: یکی از ایرادات جمع‌بندی مذاکرت عدم رعایت شأن و حقوق مجلس است

ابراهیم کارخانه‌ای رئیس کمیته هسته‌ای مجلس شورای اسلامی نیز با اشاره به جمع‌بندی مذاکرات هسته‌ای ایران با 5+1، اظهار داشت: مقام معظم رهبری فرمودند که متن جمع‌بندی مذاکرات به دقت مورد بررسی قرار گیرد و مسیر قانونی خود را طی کند، بنابراین باید این روند در مجلس و نهادهای متولی طی شود.

وی معتقد است که براساس قانون الزام دولت به حفظ حقوق هسته‌ای نتیجه مذاکرات زمانی معتبر است که خطوط قرمز و الزامات قید شده در این قانون در متن برجام رعایت شده باشد، لذا پس از تشکیل کمیسیون ویژه در مجلس، متن جمع‌بندی مورد بررسی قرار می‌گیرد و چنانچه مجلس به این نتیجه رسید که خطوط قرمز و الزامات قانونی در جمع بندی رعایت شده، نظر خود را اعلام می‌کند البته قابل پیش بینی نیست که در این زمینه چه اقدامی از سوی مجلس انجام می‌شود.

رئیس کمیته هسته‌ای مجلس با انتقاد از تصویب قطعنامه شورای امنیت، گفت: راهکاری که در جمع بندی مذاکرات برای اعمال نظر مجلس ایران و کنگره آمریکا لحاظ شده، درست نیست چراکه در ابتدا باید حق اظهار نظر به این دو مجلس داده می‌شد تا نظر خود را اعلام کنند و سپس شورای امنیت قطعنامه صادر می‌کرد.

کارخانه‌ای با بیان اینکه جمع‌بندی مذاکرات هسته‌ای مهم‌ترین مسئله در حال حاضر کشور است، تصریح کرد: اگر مجلس شورای اسلامی این متن رد کند باید به دنبال آن راهکاری برای اعمال نظر مجلس وجود داشته باشد لذا سؤال اینجاست که آیا شان و جایگاه مجلس رعایت شده است؟

وی تاکید دارد که این موضوع یکی از ایرادات اساسی جمع‌بندی مذاکرات است و متاسفانه شورای امنیت بسیار عجولانه و سریع قطعنامه را صادر کرد و حالا حقوق مجلس شورای اسلامی در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

*نجابت: در "برجام" نقاط جدل بین دو طرف وجود دارد

حسین نجابت نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در تشریح نقاط ضعف و قوت جمع‌بندی مذاکرات هسته‌ای ایران با 5+1، معتقد است در گزارشی که از جمع‌بندی مذاکرات هسته‌ای به مجلس داده شد با دو مقوله مواجهیم. یکی متن برجام و دیگری قطعنامه؛ در هرکدام از اینها نکاتی وجود دارد که باید در بررسی‌هایی که بین نخبگان صورت می‌گیرد، روشن شود داده‌ها و ستانده‌های ما متناسب است یا خیر.

وی تاکید کرد: در قطعنامه مطالبی قید شده که در برجام نیست، یعنی در قطعنامه مواردی اضافه شده، مثلا در مورد بازرسی‌های امکان گسترده‌‌تری را به آژانس دادند که در برجام محدودتر است یا در مورد موشک‌هایی که قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای دارند. اینها مواردی است که مورد اعتراض است و باید در مذاکرات بین دولتمردان، مجلسی‌ها و نخبگان، این مسائل تبیین شود تا بتوان صریح اعلام موضع کرد.

این عضو کمیسیون انرژی مجلس افزود: هنوز در برجام و به خصوص قطعنامه نکات جدل بین دوطرفین وجود دارد. نکاتی که مبهم است و طرفین می‌توانند آنها را به نفع خود تفسیر کنند، وجود دارد مثل موشک‌هایی که قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای دارند.

"در قطعنامه کلمه طراحی وجود دارد و گفته موشک‌هایی که قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای دارند. نگفته طراحی موشک‌هایی که کلاهک هسته‌ای حمل می‌کنند لذا ممکن است این موضوع به موشک‌های بالستیک یا قاره‌پیما یا بالاتر از آن فرض کنید موشک‌هایی با برد 1000 کیلومتر که ما هم چنینی موشک‌هایی داریم، تفسیر شود".

نجابت یادآور شد: در قطعنامه محدودیت‌های زمانی اضافه شد که برخی از آنها مورد قبول نیست، چون مقام معظم رهبری فرمودند محدودیت‌های طولانی مدت را نمی‌پسندیم و لذا این مسائل باید مورد بحث و بررسی قرار گیرند و ابعاد آن روشن شوند، چون دارای ابهام هستند.

وی ادامه داد: جلسات و گفت‌وگوهای بین دولت و مجلس برای بررسی جمع‌بندی مذاکرات حتما باید ادامه داشته باشد. همچنین پس از اینکه کمیسیون ویژه تشکیل شود وظیفه دارد که جمع‌بندی مذاکرات را بررسی کند و ممکن است در جریان بررسی‌ها نکات مبهم و روشن بیشتری مشخص شود.

نماینده مردم تهران در مجلس با بیان اینکه از نظر زمانی محدودیتی در بررسی برجام نداریم، تاکید کرد: وضع ما با آمریکایی‌ها فرق دارد، چون دولت، مجلس و شورای عالی امنیت ملی روی یک خط و محور حرکت می‌کنند و ادامه روند هم همان‌گونه که تا الان بود با هماهنگی پیش می‌رود.

نجابت خاطرنشان می‌کند که باید متوجه شویم با نقاط ضعف موجود در برجام چه برخوردی کنیم، چون قطعا اجازه دخالت در امور دفاعی و نظامی خود را به کسی نخواهیم داد، لذا باید بررسی شود که با این بند قطعنامه چه کنیم؛ یا باید پیشنهاد اصلاح آن داده شود یا مسیر دیگری را طی کنیم.