حرف‌های عجیب و غریب زیباکلام!

به گزارش خبرنگار علمی «خبرگزاری دانشجو»، برنامه زاویه شب گذشته در حالی میزبان دکتر سعید زیباکلام، استاد فلسفه دانشگاه تهران و دکتر سید علیرضا واسعی، دبیر هیئت حمایت از کرسی های آزاداندیشی و نقد و مناظره بود که زمان اندک این برنامه مجال چندانی به این اساتید نام آشنا برای بیان اندیشه هایشان نداد و همچون بسیاري دیگر از این دست برنامه ها با اعتراض آنها همراه بود.

 

زاویه که دیشب مسئله کرسی آزاداندیشی را موضوع بحث و نظر خود قرار داده بود، در ابتدا با پخش گزارشی از نظرات دانشجویان و اساتید دانشگاه های تهران و شیراز در خصوص کرسی های آزاداندیشی و مروری بر تاریخچه طرح این موضوع از سوی رهبری در جامعه دانشگاهی کشور به طرح سوالات و ابهامات موجود در این زمینه پرداخت.

 

چرا میزان پیشرفت در حوزه کرسی های آزاداندیشی رضایت بخش نیست؟ چطور می توان از آفت های موجود در این زمینه پرهیز کرد؟ آزاداندیشی و نظریه پردازی بزرگان در چه فضایی رخ داده است؟ و سپردن وظیفه رواج کرسی آزاداندیشی و نظریه پردازی به نهادهای بوروکراتیک و اداری به روان شدن این امر و یا کند شدن آن می انجامد؟ از جمله سوالاتی بودند که پیش از ورود به بحث در این حوزه مطرح شدند.

 

 

در ابتدای شروع بحث صادق زیباکلام در پاسخ به این سوال که تصورش در باب کرسی های آزاداندیشی چیست، گفت: من نمی گویم در زمینه کرسی های آزاداندیشی توفیقی نیافته ایم، یا اینکه نیت ما از آن چیست و یا اینکه این بحث بحث ثقیلی است، من این ماجرا را افسانه می دانم و اصلا متعجب نیستم که در این مورد اتفاقی نیفتاده است، من نمی گویم آن طور که باید و شاید به بحث پرداخته نشده است و یا اینکه باید سعه صدر داشت و منتظر رفع موانع بود، اصلا من معتقدم بنیاناً چیزی به نام آزاداندیشی نداریم.

 

وی افزود: در قرن 18 و عصر روشنگری این بحث را داشته ایم، ولی این موضوع بعدها بایگانی شد و به تاریخ سپرده شد؛ من معتقدم قبل از طرح این بحث در فضای همگانی بايد متفکران و اندیشمندان علوم انسانی و اجتماعی فرصتی می یافتند و به بحث در خصوص این امر می پرداختند که آیا می توانیم چیزی به نام آزاداندیشی داشته باشیم یا نه؟

 

استاد علوم سياسي دانشگاه تهران تصریح کرد: لذا یک بحث این است که آزاداندیشی یک افسانه است و امر نشدنی، و بحث دیگر این است که چرا نظریه پردازی و تضارب فکری و اندیشه ای صورت نگرفته؟ این ها دو مسئله جدا از هم و دو حرف متفاوتند.

 

زیباکلام گفت: نظریه پردازی امری ممکن، ضروری و واجب است و من گفت و گو و تعامل بین اندیشمندان حوزوی و دانشگاهی را ضروری می دانم،اما اینکه چرا این امر موفق نبوده و در بین 1000 استاد تنها یک الی دو نفر در این حوزه نظریه پردازی کرده اند،مسئله است، من معتقدم نه در ساحت واقع و نه در ساحت نظر آزاداندیشی ممکن نیست.

 

استاد دانشگاه تهران ادامه داد: ما باید از خودمان بپرسیم برای اندیشیدن به چه احتیاج داریم؟ آیا با یک ذهن خالی می توان اندیشید. من معتقدم ما بنیاناً انسان فارغ از تعلقات، بینش، ارزش و امیال نداریم؛ صرف نظر از اینکه این تعلقات، رحمانی یا نفسانی باشد یا لیبرالی و سوسیالیستی و یا الهی یا الحادی، انسان اندیشنده اگر بخواهد بیندیشد وجود یک مجموعه از باورها در او انکارناپذیر است، هر کسی بخواهد فکر کند راجع به کم ارزش ترین مسائل تا ژرف ترین امور باورمند است، این باورها او را از آزادی منع می کند.

 

وی اشاره کرد: اگر گفته می شود در این زمینه محدودیت هایی وجود دارد و باید فارغ از پیش فرض ها بود، این حدود چقدر است؟ ما باید 50 درصد فارغ باشیم، 80 درصد و یا 10 درصد؟ و یک مسئله دیگر این است که ما باید از کدام باورها و ارزش هایمان فارغ شویم تا آزاداندیشی میسر شود؟

 

زیباکلام افزود: اگر می گوییم آزاداندیشی راه رسیدن به حقیقت است، چطور می شود فهمید دانشگاهیان ما به حقیقت رسیده اند؟ همچنین باید به این سوال پاسخ داد که امکانات آزاداندیشی چیست؟

 

 

حجت الاسلام نجف لک زایی، رئیس انجمن مطالعات سیاسی حوزه نیز در ضمن گفت و گوی تلفنی در این برنامه گفت: موافق صحبت های دکتر زیباکلام نیستم و چون قائل به حکمت متعالیه هستم، جوهر را قبول دارم و معتقدم آزاداندیشی ممکن است.

 

این استاد حوزه افزود: در این مسیر پیش رفته ایم، اما این امر رضایت رهبری را به دنبال نداشته است، من روش و مسیر را قبول ندارم که برای این امر دلایل مختلفی دارم از جمله اینکه سرمایه اجتماعی و اعتماد به جامعه علمی وجود ندارد، ما اینها را متمرکز در جایی کرده ایم و باید اجازه از جایی برای اجرای این کرسی ها گرفته شود مثل اینکه شما بخواهید وام بگیرید و برای آن احتیاج به 50 ضامن دارید؛ در حالی که در جامعه ای که اعتماد وجود دارد این موانع وجود ندارد.

 

 

حجت الاسلام محسن مهاجرنیا، دبیر انجمن های علمی حوزه دیگر شخصیتی بود که در ضمن گفت و گوی تلفنی خود به صحبت های دکتر زیبا کلام واکنش نشان داد.

 

وی با بیان اینکه من اجمالا می گویم با صحبت های دکتر زیباکلام موافق نیستم، گفت: دکتر زیباکلام آزاداندیشی را امری مطلق فرض می کنند، در حالی که آزاداندیشی مطلق نبوده و یک امر نسبی است.

 

جالب است بعد از قطع این تماس زیباکلام به روند برنامه در استفاده از کارشناسان مختلف واکنش نشان داد و نارضایتی خود از این مسئله را اظهار داشت.

 

 

واسعی، دانشیار پزوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه من می پذیرم که برای کرسی های آزاداندیشی بايد بسترهای فراوانی فراهم کرد، گفت: این را هم قبول دارم که پیش از طرح بحث در عرصه عموم بهتر بود که این بحث در جمع اندیشمندان مطرح می شد و این از آن روست که در کشور ما تحریف اصطلاحات امری رایج است؛ اما من در مقام نظر آن را ناممکن نمی دانم و به نظر من همه چیز در مقام نظر ممکن است.

 

وی ادامه داد: در مقام واقع تا حدی با دکتر زیباکلام موافقم، اما با یأس موافق نیستم، موانع فراوانی برای ورود به فعالیت های آزاداندیشی وجود دارد، اما باید بگویم این جریان در جامعه نهادینه می شود؛ چون آزاداندیشی جزئی از پیکره اجتماعی ماست.

 

دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: آنچه با تعریف دکتر زیباکلام عرضه می شود، امکان گفت و گو برای آدمی فراهم نمی شود و با این فرض عملاً امکان کمال بشر را زیر سوال برده ایم، در حالی که ما آدمی را متفاوت از دیگر موجودات می دانیم، از نظر من آزاداندیشی گسست از همه تعلقات نیست.

 

واسعی در پاسخ به حدود فراغت از ارزش ها گفت: آزاداندیشی امری اجتماعی است و در مواجهه با جامعه معنا می یابد؛ مسائل مطروحه در باب درصد و میزان فراغت از ارزش ها و باورها که دکتر زیباکلام به آن توجه دارند، امری فردی است، همه باورها مبتنی بر تعلقات نیست، بلكه مبتنی بر اصول، قواعد و مبنایی است.

 

وی ادامه داد: حدود آزادی، آزادی دیگران است. من معتقدم آزادی در کشور ما فراهم نیست، آزادی در کشور ما در مقام نظر فهم نشده است، چه برسد به مقام عمل که استناد این حرفم هم صحبت های مقام معظم رهبری در باب مظلومیت آزاداندیشی در کشورمان است.

 

دبیر هیئت حمایت از کرسی های نظریه پردازی تصریح کرد: طبق فرمایش دکتر زیباکلام نتیجه امر جبر انسان است، در حالی که کسی که از کفر به ایمان و از ایمان به مرحله کفر می رسد، مگر غیر از این است که باید این توانایی را داشته باشد که از تعلقاتش رهایی یابد!؟

 

واسعی گفت: آزاداندیشی یک راه برای رسیدن به حقیقت است و امکان کشف حقیقت را برای ما فراهم می آورد؛ انسان در مواجهه با دیگران با پرسش هایی مواجه می شود که برای ارزیابی یافته های خود یک راه بیشتر ندارد و آن این است که در معرض گفت و شنود و بحث قرار بگیرد.

 

وی همچنین در پاسخ به این سوال که چطور می توان فهمید دانشگاهیان ما به حقیقت رسیده اند، گفت: باید دائماً در این مسیر رفت و برگشت داشت و باید امکانات لازم برای کرسی های آزاداندیشی فراهم کرد.

 

جالب آن که در حالی که واسعی به صحبت های خود ادامه می داد، مجری برنامه که اصرار زیادی به نتیجه گیری انتهایي از بحث های مدعوین و کارشناسان برنامه را داشت، مجالی برای ادامه صحبت از سوی وی باقی نگذاشت و بحث های این برنامه همچون بسیاري دیگر از برنامه های تلویزیونی با چنین سبکی نیمه تمام باقی ماند.