از پاریس تا وین، از فروغی تا ظریف

به گزارش پایگاه 598 به نقل از نسیم، وزیر امور خارجه که صبح امروز برای ارائه گزارشی از مذاکرات هسته ای به مجلس شورای اسلامی رفته بود در کنار  برخی اسناد و مدارک مربوط به مذاکرات هسته ای، کتاب نام آشنایی با خود همراه داشت که از دید عکاسان حاضر در مجلس پنهان نماند. کتاب یادداشتهای روزانۀ محمدعلی فروغی از سفر کنفرانس صلح پاریس یکی از کتابهای فروغی سیاستمدار دوران قاجار و پهلوی است که در آن خاطرات حضور خود در این کنفرانس را به صورت جزئی به رشته تحریر در آورده است.

بررسی، کسب تجربه مذاکراتی و یا حتی کسب تجربه تحریر یک کتاب خاطرات و یا روایتگری مذاکرات اخیر برای ثبت در تاریخ و یا هر انگیزه دیگری که موجب شد ظریف کتاب محمد علی فروغی را به همراه داشته باشد کنجکاوی هر مخاطبی را بر می انگیزد که بداند فروغی و کتابش چه بود و چه بر سر آنها رفته و چه وجهی از آن باعث شده که صبح امروز در دستان وزیر امور خارجه در کانون دوربین های خبرنگاران رسانه های مختلف قرار بگیرد.

اما محمد علی فروغی که بود:

محمّدعلی فروغی (۱۳۲۱-۱۲۵۴) مشهور به ذکاءالملک، مترجم، روزنامه‌نگار، سیاست‌مدار، نماینده مجلس و نخست‌وزیر ایرانی در دوران قاجار و پهلوی است.

محمّدعلی فروغی تحصیلات خود را در رشته پزشکی در دارالفنون آغاز کرد. سپس به ادبیات رو آورد و در مدتی نه چندان طولانی، خود فرهنگستان ایران را تاسیس کرد و پس از آن مانند بسیاری از تحصیل کرده‌گان آن زمان وارد عرصه سیاست شد.  

او مشاغل دولتی خود را با مترجمی در وزارت انطباعات‌ (وزارت ارشاد) آغازکرد و سپس در سالهای آخر حکومت مظفرالدین شاه مدرس مدرسه عالی علوم سیاسی و رئیس دارالانشاء گردید . او در این سالها کتابهای «ثروت ملل‌« و «تاریخ ملل مشرق زمین‌« را ترجمه کرد. در سال 1286 شمسی و با فوت پدرش - ذکاءالملک - ، لقب و شغل او به فرزندش داده شده و فروغی به ریاست مدرسه عالی علوم سیاسی رسید . پس از صدور فرمان مشروطیت و تشکیل مجلس شورای ملی، به وساطت صنیع الدوله ( اولین رئیس مجلس ) تصدی دبیرخانه مجلس را بر عهده گرفت و تشکیلاتی مطابق با مجالس اروپایی پی‌ریزی کرد و در دوره دوم مجلس شورای ملی وکیل و به ریاست مجلس برگزیده شد.

فروغی در دوره سوم مجلس وکیل شد اما چند ماهی بیشتر در مجلس نماند و در 1290 شمسی در کابینه صمصام السلطنه بختیاری‌ به وزارت مالیه ، در کابینه مشیرالدوله بعنوان وزیر عدلیه‌ ، در کابینه مستوفی وزیر خارجه‌ ، در کابینه مجدد مشیرالدوله نیز وزیر مالیه بود و در نهایت به ریاست دیوان عالی کشور منصوب شد و با همین سمت از طرف آخرین دولت قاجار به عنوان رئیس هیأت نمایندگی ایران راهی کنفرانس صلح ورسای در پاریس شد .

فروغی پس از دوسال اقامت در اروپا به ایران بازگشت و در کابینه مستوفی الممالک وزیر خارجه‌، در کابینه مشیرالدوله وزیر مالیه و در کابینه‌های رضاخان دوبار وزیر خارجه و وزیر مالیه شد. پس از انقراض سلسله قاجار، مدتی کفالت نخست‌وزیری را عهده‌دار شد و در مجلس تاجگذاری رضاخان گرداننده اصلی مراسم بود.

کنفرانس صلح پاریس و در آن چه گذشت؟(Paris Peace Conference)

 کنفرانس صلح پاریس نام کنفرانسی بود که از ۱۸ ژانویه ۱۹۱۹ تا ۲۱ ژانویه۱۹۲۰ به طول انجامید. اما صلح بر سر چه چیزی؟ با شکست آلمان و متحدان آن در جریان جنگ جهانی اول، مقدمات امضای قرارداد پایان جنگ و ترک مخاصمه بین طرف‏های درگیر مهیا گردید.

کارشناسان مالی و اقتصادی که پس از پایان جنگ اول جهانی، به حساب هزینه‏ ها و خسارات وارده بر کشورهای متخاصم رسیدگی کرده بودند، خسارات جنگ را بیش از 330 میلیارد دلار برآورد کردند و برای جبران این خسارت، شرایط سنگینی را بر شکست خوردگان تحمیل نمودند.

در نهایت، شرایط صلح و غرامت جنگی کشورهای مغلوب، در کنفرانس صلح پاریس که از روز 18 ژانویه سال 1919م تا بیستم ژانویه سال 1920م تشکیل شد، تعیین گردید.

اولین و مهم‏ترین قراردادی که در جریان کنفرانس صلح پاریس، تنظیم و امضا شد پیمان صلح وِرسای بود که شرایط صلح با آلمان را تعیین می‏کرد. هنگام تصویب قرارداد ورسای در کنفرانس صلح پاریس، آلمان به یک کشور جمهوری تبدیل شده بود و یک رئیس جمهور سوسیالیست در رأس آن قرار داشت. هم‏چنین صدراعظم آلمان نیز یک سوسیالیست بود و وقتی که او از مضمون آن قرارداد اطلاع یافت از مقام خود استعفا داد و هیچ یک از وزیران ارشد آلمان نیز حاضر به امضای این قرارداد نشدند. در نتیجه دو عضو درجه دوم دولت آلمان در روز 28 ژوئن 1919م، قرارداد صلح را در کاخ ورسای امضا کردند. با امضای این قرارداد در کاخ ورسای در حومه پاریس، جنگ جهانی اول به طور رسمی به پایان رسید و نمایندگان آلمان، تمامی مفاد قرارداد 440 ماده‏ای ورسای را پذیرفتند.

به موجب این قرارداد، آلمان متعهد شد که تعداد افراد ارتش خود را در سقف یک‏صد هزار نفر حفظ کند، تسلیحاتِ خود را کاهش دهد و بخشی از اراضی متصرفاتش را به کشورهای پیروز مانند فرانسه و انگلیس واگذار نماید. هم‏چنین متفقین، آلمان را به پرداخت مبلغ هنگفتی به عنوان غرامت مجبور کردند. از دیگر مفاد پیمان تاریخی ورسای، تأسیس جامعه ملل بود که پس از پایان جنگ جهانی دوم به صورت سازمان ملل متحد درآمد.

با این حال، هیچ یک از این بندهای قرارداد، در سال‏های بعد، مانع از قدرت‏ گیری مجدد آلمان و آغاز جنگ جهانی دوم نگردید و دو دهه بعد، دنیا بار دیگر، جنگ جهانی دوم را به خود دید.

حضور هیات ایرانی در این کنفرانس

ذکاءالملک زمانی که در سمت رئیس دیوان عالی تمیز حضور داشت به عنوان عضو هیئت اعزامی ایران برای شرکت به کنفرانس صلح عازم پاریس شد. او در طول تقریباً دو سال (17 دسامبر 1918 تا 11 اوت 1920/ 25 آذر 1297 تا 20 مرداد 1299) اخبار و وقایع هر روز را یادداشت کرده و چون خود در مسیر جریانها بوده و به جزئیات بسیاری ورود داشته، یادداشتهایش دربرگیرندۀ نکته‌های تازه و ناگفتۀ فراوان دربارۀ علل ناکامی ایران در راهیابی به کنفرانس صلح، داخل شدن ایران در مجمع ملل، روابط انگلیسها با وثوق‌الدوله، قرارداد نهم اوت 1919 و بعضی از رجال سیاسی ایران در آن روزگار است. همچنین یادداشتهای فروغی حاوی فواید فرهنگی و ادبی فراوانی نیز هست.

اما یادداشت ها فروغی در این کنفرانس دو ساله شامل موارد زیر بود که پس از مطالعه توسط بنیاد ایرج افشار به صورت کتاب منتشر شد:

- یک دفترچه، یادداشتهای روزانه از شعبان تا شوال 1329 هجری قمری (1911 میلادی).

- چهار تقویم، یا به اصطلاح آن زمان «وقت‌نامه» از سالهای 1293تا 1295 و 1297 شمسی (برابر با 1914 تا 1918 میلادی)، با یادداشتهای گاه و بی‌گاه و بسیار کوتاه. یادداشتهای تقویم سال 1297، در آذر ماه، که فروغی عازم سفر فرنگستان شده است پایان یافته.

- شش دفترچه، یادداشتهای روزانه از 17 دسامبر 1918 تا 11 اوت 1920 (برابر با 25 آذر 1297 تا 19 مرداد 1299)، که فروغی برای شرکت در کنفرانس صلح پاریس در فرنگ به سر می‌برده است.

- چهار دفتر، یادداشتهای روزانه از 20 مارس 1927 تا 29 دسامبر 1928 (برابر با 28 اسفند 1305 تا 8 دی 1307). از این میان چهار ماهِ پراکنده یادداشت ندارد و ممکن است دو یا سه دفترچه پیدا نشده باشد.

- تقویم سه ماه نخستین سال 1930 میلادی (تقریباً برابر با سه ماه پایانی سال 1308 شمسی)، با یادداشتهای نسبتاً کوتاه.

- هشت جلد تقویم، یادداشتهای روزانۀ سالهای 1309، 1311، 1313، 1314 و 1317 تا 1320 شمسی.

محمّدعلی فروغی نهایتا در سن ۶۵ سالگی در روز جمعه ۶ آذر ۱۳۲۱ ساعت ۱۵ بعد از ظهر بر اثر سکته قلبی در تهران درگذشت و در آرامگاه خانوادگی در آرامگاه ابن بابویه در شهر ری به خاک سپرده شد.