اعمال ماه صفر برای دفع بالایای این ماه

سرویس اندیشه دینی پایگاه 598 / ماه صفر دومین ماه قمری است که برای نامگذارى آن دو دلیل ذکر می‌شود: نخست این که از «صُفْرَة» به معنای «زردى» گرفته شده، زیرا زمان انتخاب نام با فصل پاییز و زرد شدن برگ درختان مقارن بوده است.

دلیل دوم این که از «صِفْر» به معنای «خالى» گرفته شده است، چرا که با پایان یافتن ماه‌هاى حرام (رجب، ذی القعده، ذی الحجه و محرم) قبایل بار دیگر وارد جنگ مى‌شدند و شهرها خالى مى‌شد.

* «صفر» ماهی منحوس

در چرایی منحوس بودن ماه صفر دلایلی از جمله رحلت پیامبر اکرم(ص)، شهادت امام حسن(ع) و امام رضا(ع) در این ماه را ذکر می‌کنند. همچنین ابتدای ماه صفر با ورود کاروان اسرا به شهر شام مصادف است، نیز آغاز جنگ صفین در نخستین روز صفر بوده است.

حجت‌الاسلام سیدعلیمراد کاظمی از کارشناسان مرکز ملی پاسخگویی به سئوالات دینی در این باره می‌گوید: در برخی از روایات اسلامی آمده است که مسلمانان از انجام کارهای مهم در ماه صفر، پرهیز و برای دفع آفات و بلایای این ماه بسیار صدقه دهند.

وی با اشاره به وفات پیامبر اکرم(ص) در ماه صفر گفت: به همین دلیل مسلمانان از این ماه به عنوان ماهی نحس و بدیمن یاد می‌کنند، چرا که در این ماه وحی قطع می‌شود. حضرت علی (ع) در این مورد فرموده است: با رحلت پیامبر (ص) چیزی قطع شد که با فوت هیچ احدی قطع نشد.

حجت‌الاسلام محسن جنتی‌منش از کارشناسان مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی نیز در این باره می‌گوید: در ماه صفر بزرگ‌ترین مصیبت وارده به امت اسلامی یعنی رحلت پیامبر اعظم(ص) رخ داده است؛ از این رو این ماه را ماه مصیبت و عزا می‌خوانند و شیعیان در این بسیار محزون هستند، چرا که امام صادق (ع) فرموده است: «لیفرحون لفرحنا ویحزنون لحزننا» یعنی شیعیان در شادی اهل‌بیت، شاد و در عزای آنها غمگین هستند.

* اعمال مستحبی ماه صفر

درباره اعمال مستحبی که در ماه صفر ذکر شده، اهم آن‌ها خواندن دعا، تلاوت قرآن، اقامه نماز و روزه‌داری است.

چنانچه مرحوم علامه مجلسى در «زاد المعاد» با اشاره به سه روز روزه گرفتن در هر ماه  می‌نویسد: مطابق مشهور، این سه روز، پنجشنبه اول ماه و پنجشنبه آخر ماه و چهارشنبه اول از دهه وسط ماه است.

همچنین درباره خواندن نماز دو رکعتی اول ماه نیز آمده است: در رکعت اول بعد از «حمد» 30 مرتبه سوره «توحید» و در رکعت دوم بعد از «حمد» 30 مرتبه سوره «قدر» بخواند و بعد از نماز صدقه‌اى در راه خدا بدهد.

دعای ویژه‌ ماه صفر نیز از محدث بزرگ مرحوم «فیض کاشانی» نقل شده که مستحب است هر روز 10 مرتبه قرائت شود:

یا شَدیدَ الْقُوى وَیا شَدیدَ الْمِحالِ یا عَزیزُ یا عَزیزُ یا عَزیزُ ذَلَّتْ بِعَظَمَتِکَ جَمیعُ خَلْقِکَ فَاکْفِنى شَرَّ خَلْقِکَ یا مُحْسِنُ یا مُجْمِلُ یا مُنْعِمُ یا مُفْضِلُ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ سُبْحانَکَ اِنّى کُنْتُ مِنَ الظّالِمینَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَنَجَّیْناهُ مِنَ الْغَمِّ وَکَذلِکَ نُنْجِى الْمُؤْمِنینَ وَصَلَّى اللّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِهِ الطَّیِّبینَ الطّاهِرینَ.

(اى سخت‌نیرو و اى سخت‌عقوبت! اى عزیز، ای عزیز، ای عزیز! در برابر عظمت تو همه آفریدگانت خوار شدند، پس کفایت کن از من شر خلقت را. اى نیکو ده،‌ اى زیبایى‌بخش، اى نعمت‌بخش، اى فزون‌بخش، اى که معبودى جز تو نیست! منزهى تو و من از ستمکاران هستم. پس دعای او (یونس) را اجابت کردیم و از اندوه نجاتش دادیم و این چنین نجات دهیم مؤمنان را و درود خدا بر محمد و آل پاک و پاکیزه‌اش)

سید بن طاووس در کتاب «اقبال الاعمال» نیز اعمالی را برای ماه صفر ذکر کرده که به شرح ذیل است:

ـ‌ در روز سوم ماه صفر، دو رکعت نماز بخوان که در رکعت اوّل سوره «حمد» و سوره «انّا فتحنا» (فتح) و در رکعت دوم سوره «حمد» و سوره «توحید» قرائت شود و پس از سلام نماز، 100 بار صلوات بفرست و 100 بار آل ابى سفیان را لعنت کن و صد مرتبه استغفار نما و آنگاه حاجت خویش را از خداوند بخواه. (ان شاء اللّه به هدف اجابت مى رسد).

ـ در روز اربعین (بیستم ماه صفر) زیارت امام حسین(ع) مستحب است و مورد تأکید قرار گرفته. در روایتى که «شیخ طوسى» از امام حسن عسکرى(ع) نقل کرده، چنین آمده است: نشانه‌هاى مؤمن پنج چیز است: به جاى آوردن 51رکعت نماز (17 رکعت نماز واجب و 34 رکعت نافله) و زیارت اربعین (امام حسین علیه السلام) و انگشتر را بر دستِ راست نهادن، و پیشانى را به هنگام سجده بر خاک گذاردن و «بسم الله الرّحمن الرّحیم» را در نماز بلند گفتن. (اهل سنت یا بسم الله را در آغاز سوره‌ها در نماز ترک مى‌کنند یا آهسته می‌گویند)

ـ زیارت اربعین که در این روز مستحب است، در کتب دعا آمده است و این گونه شروع می‌شود: «السلام علی ولی الله و حبیبه، السلام علی خلیل الله و نجیبه‌، السلام علی صفی الله و ابن صفیه‌...» که این متن از طریق «صفوان جمّال» از امام صادق(ع) روایت شده است. (برای مشاهده کامل این دعا به همراه ترجمه آن از اینجا اقدام کنید)

* اعمال خرافی پایان ماه صفر

در برخی منابع آمده است که پیامبر اکرم(ص) درباره ماه صفر فرموده است: «من بشّرنی بخروج صفر فله الجنة» (هر کس خبر تمام شدن این ماه را به من دهد، بشارت بهشت را به او مى‌دهم.)

حجت‌الاسلام جنتی‌منش با اشاره به این روایت می‌گوید: به اعتقاد ما این روایت از سندیت متقنی برخوردار نیست و به احتمال فراوان در مورد ابوذر غفاری بیان شده است، اما عده‌ای این روایت را دال بر این گرفته‌اند که بشارت دادن پیامبر به اتمام ماه صفر، ثواب و پاداش دارد.

وی ادامه می‌دهد: نفس این کار اشکالی ندارد، اما متاسفانه در بسیاری از موارد این اعمال با خرافات مخلوط شده و به مواردی انحرافی در دین تبدیل می‌شوند. یکی از معروف‌ترین رسومی که در حال حاضر نیز از طریق عوام انجام می‌شود، «دق‌الباب کردن 7 مسجد» و خطاب قرار دادن پیامبر مبنی بر اتمام ماه صفر است.

این کارشناس مرکز ملی پاسخگویی به سئوالات دینی با تاکید بر اینکه دق‌الباب کردن مساجد، سند تاریخی ندارد و از سیره بزرگان و علما نبوده است، ادامه داد: اگر عملی در دین وارد نشده باشد و با عنوان دین انجام شود، علاوه بر اینکه ثوابی ندارد، بلکه گناه نیز محسوب می‌شود، چرا که بدعت در دین نهی شده است.

حجت‌الاسلام کاظمی نیز درباره برخی سنت‌های رایج شده در سال‌های اخیر از جمله «دق‌الباب کردن 7 مسجد» و «روشن کردن شمع پشت در 7 مسجد» می‌گوید:

این موارد، پیشینه روایی ندارد و بیشتر آداب و رسومی قومی و بومی است. به عنوان مثال در برخی مناطق استان بوشهر دیده‌ام که مردم به نشانه پایان نحسی ماه صفر، قلیان می‌شکنند!

وی در پاسخ به این سؤال که آیا آداب خاصی برای خروج از ماه صفر و حلول ماه ربیع‌الاول در روایات اسلامی ذکر شده است یا خیر، به خبرنگار فارس چنین پاسخ داد: در «مفاتیح‌الجنان» شیخ عباس قمی آداب خاصی برای این امر ذکر نشده و تنها به ذکر اعمال شب اول ماه بسنده شده است. البته در برخی روایات، اقامه نماز شکر به شکرانه اقامه دو ماه عزاداری و عبادت توصیه شده است.