به گزارش
سرویس نقد رسانه پایگاه 598، اين روزها سريال پايتخت همزمان با ايام ماه مبارك رمضان روي آنتن رفته است؛ سريالي كه براي اولين باردرتاريخ فيلم و سريالسازي كشور پا را حتي از سه گانه شدن فراتر گذاشته و فصل چهارمي كه به جرات ميتوان گفت گوي رقابت را از سريالهاي ماه رمضاني سال های گذشته ربوده و از جمله توليدات موفق اين ماه محسوب ميشود. اين مجموعه نيامده با چنان استقبالي مواجه شد كه حتي پيامكهاي تشويق و تشكر و تعريف از آن به اشكال مختلف مانند ذكر صحنههاي اخلاقي و تربيتي در فضاي مجازي رونق گرفته است.
همين امر سبب شد خبرنگار پایگاه 598 در رابطه با اين سريال و علل موفقيتهاي مستمر آن با خانم دكتر بهجت السادات شهرزاد كارشناس و محقق مسايل اجتماعي به گفتوگو بپردازد. وي كه سالها به همراه همسرش كه از ديپلماتهاي مشهور جمهوري اسلامي است در كشورهاي ايتاليا، استراليا، مكزيك زندگي كرده و به عنوان يك جامعه شناس روابط بين مردم و فرهنگشان را بهخصوص از منظر رسانه رصد نموده است سريال «پايتخت» را نمونه يك سريال موفق و فرهنگ ساز كه برآمده از فرهنگ بومي ايرانيان است ميداند.
نظر شما درباره سريال تلويزيوني « پايتخت» كه درشبهاي ماه مبارك رمضان پخش ميشود چيست؟پايتخت همان طور كه مطلع هستيد یك مجموعه نمايشي است. فرق فيلم با سريال در اين است كه سريال به سبک فيلم سينمايي بهتر ميتواند اهدافش را طي يك دوره خاص اجرا كند و به مخاطب برساند. مجموعه «پايتخت» موفق اش به این دلیل بوده که توانسته انتقال پيام را خيلي روشن در هر قسمت داشته باشد و مسايلي را از ديد هدف گذاري خود محقق كند به نظر من اين مجموعه نمايشي درهدف گذاري بسيار موفق بوده است ما نبايد فكر كنيم سريالي مثل «پايتخت» نقش يك سخنراني موفق فرهنگي يا مذهبي را ايفا ميكند. اين مجموعه تنها نمايش است و نمايش هم ابزار خودش را دارد با اين مشخصههاي نمايشي است كه ميتواند ارزيابي شود كه چقدر در توانايي نقش آفريني فرهنگي موفق بوده است. اين سريال موفقي است از جهت اين كه خيلي نامحسوس ولي د رعين حال موثر فاكتورهاي فرهنگي را تقويت يا تثبيت مي كند و مورد استقبال مخاطبان قرار ميدهد كه اين خيلي اهميت دارد.
يك رسانه بهخصوص رسانه تصويري مثل تلويزيون كه جنبه عام و فراگيري هم دارد چقدر ميتواند در انتقال عناصر فرهنگي و يا تقويت يا تضعيف آنها موثر باشد؟تلويزيون يك رسانه بسيار تاثيرگذاري است حالا چه مثبت و چه منفي به دليل وسعت مخاطبانش و ويژگيهاي خاص مهم سمعي و بصري كه تلويزيون دارد و راحت در اختيار همه قرار ميگيرد خيلي تاثيرگذاراست و همين باعث امتياز و برتري آن بر ساير رسانهها شده است گاهي اوقات نويسندگان و كارگردانان مسايل اجتماعي را ميبينند اما پاسخ درستي به آن نميدهند تنها به بيان مشكلات جامعه مي پردازند صرف تكرار مسايل اجتماعي چارهسازي نميكند حتي شايد يك وقتهايي تكرار ماجرا ان را عميق ترهم كند ولي سريال پايتخت بدون شعارزدگي در قالب يك مجموعه مردمي مخاطب فهم عمل مي كنتد و به ترميم مشكلات خانوادگي مي پردازند؛ يعني همان اصالتهاي روابط خانوادگي كه در خانواده هاي ايراني اصيل بوده است مانند وفاداري محبت و همه اينها خيلي خوب در كنارهم چيده شده و كارگردان به خوبي توانسته است از عهده ارائه بربيايد تا بدون شعارزدگي آموزنده و موثر باشد.
ما قبل از اين هم سريالهاي خانوادگي داشتيم كه به نوعي با نگاه فمينستي به زن يك سري بداخلاقيهاي خانوادگي را در جامعه نشر دادند آيا «پايتخت» هم داراي اين المانهاي منفي درخانواده هست؟آن مجموعهها به ميزاني كه ديد واقع گرايانه داشتند موفق بودهاند، ولي هرجا از واقعيت صادقانه و علاج جويانه ارائه نشده به بن بست خوردند و بازتابهايي هم داشتند، ولي سريال پايتخت بهخاطر اين موفق بوده است كه رويكرد فرهنگ مدارانه ايراني- اسلامي در آن است به نظر من رمز توفيق اين مجموعه نمايشي آن است كه موفق شده ارزشهاي ناب خودي را استفاده كند اين نكته ظريف و ضروري است كه شايد در بيشتر سريالهاي ديگر ايراني استفاده نشده است.
به ندرت شاهد اين بوديم كه ارزشهاي ناب خودي بدون كپي برداري و تقليد از شبكههاي ماهوارهاي در فيلم و سريالهاي پياده شود.خوب اين يك ضعف است فيلمها و سريالها براي جذب مخاطب ويژگيهاي منحصر بفردي دارند همين كه سريال «پايتخت» توانسته است به توليد چهارم خود برسد و همچنان با اقبال خوبي همراه است نشان ميدهد كه درجذب با ارائه ارزشهاي ناب خودي موفق بوده است پس ميتوان فرهنگ اصيل ايراني اسلامي را در نمايشها به كار برود و مخاطبان زيادي هم داشت و در عين حال هم حدود را نگه داشت.
اين رعايت حدود به چه معناست؟ببينيد در اغلب اوقات وقتي يك برنامه نمايشي پرمخاطب ميشود تصميم ميگيرند تا سريهاي بعدي آن را هم توليد كنند اما در سريالهاي بعدي خيلي از مسايل ديگر رعايت نميشود و به نوعي زيرپا ميگذارند درحاليكه عوامل ساخت سريال «پايتخت» اين كار را نكرد و توانسته حتي با مخاطب همزاد پنداري مثبت داشته باشد و همدلي كند كه اين وجه سريال هم خوب است.
تا چه اندازه «پايتخت» در نشان دادن جنبههاي خانواده ايراني موفق بوده است؟اين مجموعه نمايشي توانسته جنبههاي مثبت يك خانواده ايراني مسلمان را جا بيندازد و روي آن تاكيد كند روابط موفق درون خانواده يكي از نيازهاي مهم جامعه امروز ماست كه به خاطر فشل شدن ارتباط سالم، در خانواده اسلامي و ايراني بسيار مهم ضروري است يكي از برتريهاي اين سريال خانوادگي توجه به همين مسئله است به نظر من حداقل كاري كه كرده تقويت كنندههايي بوده كه در قالب نمايش ارائه كرده است. ما آسيبهاي زيادي داريم و داشتيم كه اگر خانمي مشغول تحصيل يا كار بوده روي خودش همسرش و فزندانش تاثير منفي گذاشته است حتي خيلي جاها نظام خانواده به بحران هم كشيده شده است. سريال «پايتخت» روي اين نقش كاركردي زن خانه كار ميكند اينكه چگونه به خوبي توانسته تعدد نقش را به خوبي با هم ايفا كند بدون تاثيرات منفي بر خانواده، در سريهاي قبلي «پايتخت» هم به اين نكته توجه كارشناسانهاي شده بود زيرا كارگردان و نويسنده نيازها را شناسايي كردند و براساس آن پاسخ ميدهند. هيچ قسمتي از مجموعه را خالي از هدف گذاري نمي بينيم درهر قسمت يك دستاورد فرهنگي داريم يا حرف تازهاي است و يا تثبيت مقولههاي فرهنگي وجود دارد كه نكته مثبت و قابل توجهي است.
در«پايتخت» اعضاي خانواده با هم سحري ميخورند و بعد از آن به مسجد ميروند و اقامه نماز نشان داده ميشود و يا اينكه روزه هستي نبايد دروغ بگوي و ساير اعمال و نكات اخلاقي و ديني آيا اينها شعاري نيست؟نه اصلا شعاري نيست، بلكه يك روال عادي و طبيعي از خانواده ايراني است كه بدون گفتن حرفي يا شعاري و يا اجباري كه بيننده متوجه شود اتفاقات جريان دارد كه در لابه لاي بافت طبيعي افراد تنبيده شده بدون اينكه تصنعي باشد همين دلنشين و موثر است. اجراي نماز و امربه معروف و نهي از منكر هم همين طور وقتي پيامي از طريق فيلم با سريالي در كل هنر منتقل مي شود تمايزش با ساير امور در اين است كه ممكن است خيلي زمينهاي كار كند ولي تاثيرش جدي است، زيرا وقتي امربه معروف مستقيم ميشود ارزبابي مي كنيم كه گوينده چطور شخصي است من با او مخالفت كنم يا نه ولي در قالب هنر تاثيرش ماندگارتر و موثرتر است؛ مگر اينكه امر به معروف و نهي از منكر زمينه درستي داشته باشد و در شرايط آداب ديني اجرا شود كه ان هم بلدي و مهارت خودش را ميطلبد ما در معرض یك تبليغ ديني نيستيم امروز دنيا ما را با تبليغات متعدد بمباران ميكند لذا بايد از شيوههاي درست استفاده كنيم و شعائر اسلامي را به تصوير بكشيم تا دروني شود و اين كاري است كه نمايش و يا همان هنر ميتواند انجام دهد و تاثير بالايي هم داشته باشد.
آيا به نظر شما براي توليد يك سريال خانوادگي نياز به مشاركت كارشناسان جامعه شناسي و خانواده است؟داشتن ديد اجتماعي خيلي اهميت دارد ديدي كه شايد ازسوي جامعه شناسان رسمي و كلاسيك به دور باشد و درست هدايت نشود بايد هنرمند خود را ملزم بداند تا به ديدي اجتماعي برسد محال است بدون ديد درست ،اوليد درست ايجاد شود زيرا از يك سو حرفي مي زنند و از سوي ديگر چيز ديگري اتفاق مي افتد هنرمند تكنيكهايي را ميداند كه در حرفهاش تخصصي است و حتما بايد برخوردار از ديد و نگاه اجتماعي باشد تاتاثيرگذاري مطلوب بگذارد اينكه چگونه اهداف فرهنگي و اجتماعي خود را با زبان و ادبيات درست ارائه بدهد و دراين راستا مجموعهاي را درنظر بگيرد تا موضوع را برساند.
پس با اين اوصاف رسالت هنرمند براي اعتلاي فرهنگي و اجتماعي جامعه سنگين است؟بله بسيار مسئوليت خطيري به عهده دارد زيرا هم ميتواند تاثيرگذاري مثبت و سازنده داشته باشد و هم برعكس اثرات منفي بر جامعه بگذارد و كار را بهبيراهه بكشاند و شايد توفيق «پايتخت» هم در اين باشد كه توانسته با نوآوري تاثيرگذاري خوبي به جا بگذارد و فرهنگ اصيل ايراني اسلامي را به تصوير بكشد؛ يعني هنرمندانه در قالب نمايش ارزشهاي مثبت را نشان بدهد.
چيزي كه اين روزها زياد شاهد آن هستيم جابهجايي نقشهاست كه بهخصوص در فيلم و سريالها زياد نشان داده ميشود به نظر شما به عنوان كارشناس اجتماعي درپايتخت اين مسئله چگونه است؟خوشبختانه در اين مجموعه نقشهاي افراد به خوبي نشان داده شده است و نقش آفريني تصنعي ندارد حرف و عمل در تناقض نيست هما در نقش مادر، همسر، عروس و در نقش اجتماعي عضو شوراي شهر به خوبي توانسته تعادل ايجاد كند او با وجودي كه موقعيت اجتماعي دارد با قبل خود هيچ فرقي نكرده همان ديد درست را دارد همه چيز هماهنگ و آنگونه كه بايد باشد است و تحت لواي يك خانواده ميباشد اين امتياز خوب «پايتخت» است، زيرا خانواده خود يك مجموعه فرهنگي كاملي است كه بايد همه چيز سرجاي خودش باشد.
اگر ميخواهيم الگوسازي كنيم بايد از همين جا بهرهبرداري كنيم كه اگر مسئوليت اجتماعي داريم نبايد وضعيتمان در ايفاي نقشها در خانواده فرقي بكند زن مظهر آرامش خانواده است و اين را به خوبي نشان دادهاند.
بعضي معتقدند تلويزيون با شبكههاي ماهواره در رقابت است آيا «پايتخت» ظرفيت اين را دارد تا به عنوان سلاح رقابتي باشد؟همين كه مخاطبان كانالي را انتخاب ميكنند و براي ديدن برنامهاي وقت ميگذارند نشان ميدهد كه آن برنامه توفيق جذب را داشته است كه افرادي را پاي خود بنشاند اين مسئله حتي براي شبكههاي داخلي هم مصداق دارد اگر شبكهاي ميخواهد ديده شود بايد برنامههاي با محتوا توليد و پخش كند. امروز رسانهها متعددند و فضاي رقابتي بسيار جدي است اگر رسانهاي موفق با جذب مخاطبان نباشد خود به خود از گردونه رسانهاي خارج و يا به حاشيه رانده ميشود خوشبختانه «پايتخت» داراي ظرفيت خوبي است كه درعين جذابيت عناصر فرهنگي را به تصوير ميكشد.
آيا اين سريال ارزش تداوم را دارد يا اينكه تا همين چهار سري كافي است و گفتنيهاي خود را گفته است؟ببينيد تا وقتي كه پيام و پيام گيرنده است و ارائه دست انتقال پيام وجود دارد جاي كار و تداوم وجود دارد. من مطمئن هستم فرهنگ ما اينقدر غني و سرشار نكات زيادي است كه «پايتخت» با ارائه درست دچار اشباع و دلزدگي نخواهد شد اگر به محتوا و كيفيت توجه شود موفق خواهند بود هر سري ارزشها و هنجارهاي ايراني اسلامي را در قالب نمايش به مخاطبان انتقال بدهند.