رویای سلطان به کابوس تبدیل شد

مرور عملکرد حزب حاکم که عمدتا متاثر از نگرش های شخصی رجب طیب اردوغان می باشد نشان از فراز و فرودهای گوناگونی دارد، رخدادهایی که بر خلاف یک دهه اول در طول پنج سال اخیر شاهد زوال روزافزون موقعیت ترکیه در سطح منطقه بوده ایم، زوالی که منشا آن را در پافشاری حزب بر مواضعش در قبال تحولات منطقه و سیاست های دیکتاتور مآبانه اردوغان در داخل می توان جستجو کرد.

پیروزی حزب عدالت و توسعه در ابتدای هزاره سوم توانست جایگاه مستحکمی را نصیب ترکیه در سطح جامعه جهانی ایجاد نماید.

انتخابات روز گذشته و نتایج آن را می توان هم چون آب سردی تصور کرد که بر پیکر اردوغان ریخته شده است، نتیجه ای که می توان آن را پایان رویاپردازی های رئیس جمهور دانست، رویایی که در پی افزایش قدرت نقش رئیس جمهور و تغییر قانون اساسی جستجو می شد. بنابر نتایج حاصله از انتخابات حزب حاکم عدالت و توسعه برای اولین بار در 13 سال اخیر اکثریت پارلمان را از دست داده است.

بر خلاف موفقیت های چشمگیری که حزب اردوغان در ابتدا بدان دست یافت، در ادامه با ناکامی های بزرگی مواجه شد.

با شمارش 99 درصد آرا مشخص شده است که این حزب که از رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور حمایت می‌کند، 41 درصد آرا را برده و نتوانسته نیمی از 550 کرسی پارلمان را به دست آورد. حزب چپ گرای دموکراتیک خلق‌ها که در میان کردهای ترکیه هواداران بسیاری دارد، موفق شد با کسب بیش از 12 درصد آرا از حد نصاب لازم برای راه یافتن به پارلمان ترکیه عبور کند (ده درصد آرا) و برای اولین بار با در اختیار گرفتن حدود 80 کرسی وارد پارلمان شود. حزب جمهوری‌خواه خلق با کسب 25 درصد آرا همچنان دومین حزب بزرگ ترکیه خواهد بود. در طرف مقابل، حزب حرکت ملی هم موفقیت چشمگیری کسب کرده و شمار کرسی هایش در مجلس از پنجاه و دو به هشتاد و پنج افزایش یافته است. این حزب، جریان راست گرا و محافظه کار ملی گرای ترک را نمایندگی می کند. بخش هایی از محافظه کاران و مذهبی های ترکیه که پیشتر به حزب عدالت و توسعه رای می دادند، به دلیل عدم رضایت از سیاست های این حزب، در انتخابات یکشنبه رای خود را به نفع حزب حرکت ملی به صندوق ریختند.

کردهای ترکیه بلافاصله پس از شنیدن خبر موفقیت حزب دموکراتیک خلق به خیابان ها ریخته و به پایکوبی پرداختند.

در این نوشتار برآنیم به چرایی ناکامی حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان بپردازیم.

حزب  متکی به یک نفر

از زمان آغاز فعالیت حزب عدالت و توسعه در تحولات سیاسی ترکیه، بی گمان رجب طیب اردوغان بیشترین نقش را در ترسیم اهداف و سیاست گذاری های حزب ایفا نموده است. منع قانونی جهت انتخاب به عنوان نخست وزیر برای شخص اردوغان در ابتدای دهه اول هزاره سوم موجب تعیین عبدالله گل به عنوان نخست وزیر شد. رفع منع قانونی موجب نخست وزیری اردوغان شد روندی که تا به امروز ادامه داشته و در نهایت اردوغان را به پست ریاست جمهوری رساند. فارغ از شخصیت کارآمد سایر اعضای حزب، بدون تردید می توان ادعا کرد که حزب کاملا متکی به شخص اردوغان و اهداف او می باشد. کنار نهادن عبدالله گل در سال های بعد و بر عهده گرفتن نقش نخست وزیر توامان با در اختیار داشتن سمت ریاست جمهوری در دوره صدارت احمد داوود اوغلو مهر تاییدی بر نفوذ بی نظیر اردوغان در حزب می باشد.

کارشناسان ترکیه متفق القولند که حزب عدالت و توسعه و تمامی دستاوردهایش کاملا متکی به شخص اردوغان می باشد.

تلاش برای تغییر قانون اساسی و افزایش اختیارات رئیس جمهور، ترکیه را به سوی پرتگاهی به نام دیکتاتوری سوق می داد، همین امر زمینه نگرانی سایر احزاب و جریان های مخالف و حتی متحدین سابق او هم چون فتح الله گولن شده و عاملی جهت سقوط جایگاه حزب در سطح جامعه شده است. مراد کاریالجین یک مسئول بلندپایه در حزب اپوزیسیون ملت جمهوری خواه ترکیه در همین ارتباط اظهار داشته است: «نتایج انتخابات روز یکشنبه نشان از مخالفت رای دهندگان با تلاش رجب طیب اردوغان برای افزایش اختیارات خود و دست یابی به نظام ریاست جمهوری دارد.» رئیس این حزب در شهر استانبول هم نتایج انتخابات را دست رد آشکار مردم به قدرت‌طلبی اردوغان دانست.

عدم دستیابی به اکثریت کرسی های پارلمان، رجب طیب اردوغان را در دستیابی به رویاهایش جهت قدرت تام در ترکیه ناکام خواهد گذارد.

موفقیت های اقتصادی دولت عدالت و توسعه و اقدامات عوام گرایانه شخص اردوغان همواره جایگاه مناسبی را برای  او نزد طبقات پایین و مذهبی جامعه فراهم نموده بود، با این وجود طبقات متوسط، تحصیل کرده، شهری و دموکرات نسبت به رویه فوق به مرور زمان حساس تر شده و نگران از میان رفتن دموکراسی در سطح جامعه بودند. اقدامات صریح و اقتدار مآبانه اردوغان در مقابله با مخالفین بر دامنه نگرانی های مخالفین افزود. بازداشت مکرر جریان ها و روزنامه نگارهای منتقد، اعمال محدودیت جهت تظاهرات، سنگ اندازی در مسیر اقدامات پلیس و دستگاه قضایی همگی زمینه ایجاد ابهام نسبت به آینده ترکیه را فراهم نمود و همین امر موجب روی گردانی بخش بزرگی از جامعه ترک از اردوغان و حزبش گردید.

مخالفین اردوغان را به عدول و خیانت از اصول لائیسیته که از سوی آتا تورک بنیان نهاده شده است متهم می نمایند.

اردوغان تلاش می کرد حزب عدالت و توسعه بتواند اکثریت مطلق پارلمان را به دست آورد تا اختیارات رئیس جمهوری را افزایش دهد. وی عقیده دارد که ریاست جمهوری هم چون نظام آمریکا، برای استحکام نفوذ منطقه ای و موفقیت های اقتصادی ترکیه که عضو پیمان ناتو است، ضروری است. اردوغان بر خلاف قانون که به رئیس جمهور اجازه مداخله در انتخابات را نمی دهد صراحتا به حمایت از حزبش و انتقاد به سایر احزاب می پرداخت. احزاب مخالف سخنرانی های مستمر اردوغان در مناطق مختلف کشور در روزهای تبلیغات انتخاباتی را نقض بی طرفی قانونی ریاست جمهوری و جانبداری به نفع حزب عدالت و توسعه دانسته اند.

انحصار طلبی اردوغان موجب از دور خارج کردن عبدالله گل رئسی جمهور پیشین ترکیه شد.

چالشی به نام فتح الله گولن

فتح الله گولن را می توان یکی از شخصیت های با نفوذ مذهبی در جامعه ترکیه دانست که سال هاست در تبعیدی خود خواسته در آمریکا به سر می برد. وی سال ها به عنوان متحدی بزرگ برای اردوغان محسوب می شد. اتحاد دو طرف زمینه انزوای احزاب و جریان های سکولار را در طول 15 سال اخیر فراهم نمود، با این حال چالش دو طرف و اتهام های رد و بدل شده آن ها موجب انشعاب در میان این جریان واحد گردید. اردوغان بارها گولن را متهم به اتخاذ رفتارهایی جهت کودتا و یا تضعیف دولت می نمود.

فتح الله گولن رهبر معنوی و در تبعید شمار کثیری از ترک ها و متحد پیشین اردوغان از حامیانش خواسته است که به رقبای حزب عدالت و توسعه رای دهند.

بی گمان عدم حمایت فتح الله گلن از اردوغان و تمایل وی نسبت به سایر جریان ها نقش بی بدیلی در کاهش آرای اردوغان داشته است. گلن با دارا بودن میلیاردها دلار سرمایه و راه اندازی صدها مدرسه، بیمارستان و خیریه در سطح کشور و خارج نفوذ چشمگیری را در سطح جامعه، ارگان های دولتی و خصوصی و همچنین جامعه بین المللی کسب نموده بود.

شیب کند رشد اقتصادی

کلیدی ترین اقدام اردوغان در سال های حکمرانی اش را می توان تحول اقتصادی در جامعه ترکیه دانست. ترکیه در سال های اواخر دهه نود میلادی به عنوان یکی از بزرگترین بدهکاران جامعه جهانی در آستانه ورشکستگی قرار داشت، با این حال سیاست های درست و منظم اردوغان در جذب سرمایه گذاری و رونق اقتصادی موجب پیشرفت کلان کشور در طول یک دهه گردید.

قمار اردوغان بر سر سقوط بشار اسد و عدم تحقق این خواسته تا کنون پیامدهای سنگینی را از آن ترکیه نموده است.

مداخلات نامناسب ترکیه در امور منطقه و پافشاری بر سیاست هایی که بر خلاف منافع ملی این کشور گام بر می داشت نهایتا چرخ رونق و رشد اقتصادی در منطقه آناطولی را کاهش داد تا آن جا که در دو طول دو سال اخیر شاهد رشد بیکاری و فقر در سطح جامعه بوده ایم. منتقدین سیاست نادرست اردوغان در سطح منطقه و در قبال همسایگان را بزرگترین عامل کاهش رشد اقتصادی در جامعه می دانند، امری که می تواند در کاهش رای آور حزب عدالت و توسعه در انتخابات موثر واقع شده باشد.

همچنان که رئیس جمهور حامیان سرسختی در سطح جامعه دارد، مخالفینش نیز شدیدا از او متنفرند.

پیشتازی کردها و دگرگونی معادلات

بنابر قوانین انتخابات هر یک از احزاب جهت ورود به پارلمان می بایست حداقل ده درصد از کل آرای عمومی را کسب نمایند. حزب دموکراتیک خلق به عنوان بزرگترین نماینده کردها در سطح جامعه ترکیه تا کنون موفق به ورود به پارلمان نشده بود. کردها با داشتن جمعیتی قریب به 15 میلیون نفر بزرگترین اقلیت ترکیه می باشند که در طول در طول دهه های اخیر به مبارزه جهت احقاق حقوق خود پرداخته اند. ناکامی مبارزانه مسلحانه از سوی پ ک ک و ایجاد فضایی نسبتا باز در دوره اردوغان زمینه رشد احزاب کرد در جامعه سیاسی ترکیه را در طول ده سال اخیر فراهم نمود.

فیگن یوکسک‌داغ و صلاح‌الدین دمیرتاش، رهبران حزب دموکراتیک خلق‌

پیروزی اخیر حزب دموکراتیک خلق را می توان بزرگترین شگفتی و نقطه عطف انتخابات روز گذشته دانست. پیروزی که موجب افت چشمگیر آرای حزب عدالت و توسعه گردید. در صورتی که این حزب به این حدنصاب دست پیدا نمی گرد، کرسی هایش بین دیگر احزاب تقسیم می شد و با توجه به این که در مناطق کردنشین، حزب عدالت و توسعه دومین حزب پر طرفدار است، بیشتر این کرسی ها در اختیار حزب عدالت و توسعه قرار می گرفت و این موضوع می توانست به حزب اردوغان کمک کند تا از 330 کرسی لازم برای به همه پرسی گذاشتن تغییر قانون اساسی بهره مند شوند.

شادی هواداران حزب دموکراتیک خلق در دیاربکر ترکیه

صلاح الدین دمیرتاش، یکی از دو رهبر این حزب در انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته توانست نزدیک به 10 درصد از آرا را به خود اختصاص دهد. این حزب توانسته بعضی از اعضای اقلیت های اجتماعی، گروه های سیاسی و فعالان مدنی مانند چپ گرایان، فعالان زیست محیطی، فعالان حقوق زنان و همجنس گرایان را به خود جذب کند. گفته می شود که حتی بعضی از هواداران احزاب مخالف مانند حزب جمهوریخواه خلق هم تصمیم گرفته بودند برای کمک به ورود حزب دموکراتیک خلق به پارلمان و کاستن از بخت اردوغان برای تغییر قانون اساسی، به این حزب چپ گرا رای دهند.

پ ک ک موقتا و جهت برقراری صلحی پایدار سلاح های خود را بر زمین گذارده است. گفتگو با پ ک ک یکی از موفقیت های اردوغان محسوب می شود.

سیری ثریا اوندر، معاون حزب دموکراتیک خلق‌ها بلافاصله پس از اعلام نتایج آرا آن را «پیروزی دموکراسی بر فساد سیاسی و غلبه صلح بر جنگ توصیف کرد.»

سیاست ناکام منطقه ای

وقوع بیداری اسلامی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا زمینه دگرگونی سیاسی گسترده ای در سطح منطقه فراهم نمود. ناظرین منطقه در ابتدا به تمجید از سیاست های اردوغان در قبال تحولات منطقه پرداخته و از او به عنوان بزرگترین برنده این رخداد نام بردند. گذر زمان اما ورق را بر علیه اردوغان برگرداند، سقوط محمد مرسی نامزد مورد حمایت اخوان المسلمین در مصر،  تضعیف موقعیت اخوانی ها در لیبی و تونس و پایدار ماندن بشار اسد در برابر بحران پیش آمده در سوریه به شدت بر اعتبار و موقعیت حزب عدالت و توسعه آسیب رساند.

احمد داود اوغلو نخست وزیر و رهبر حزب عدالت و توسعه در کنارش. گفته می شود که تمامی سیاست های پشت پرده از سوی شخص اردوغان تعیین می شود.

قمار اردوغان بر سقوط بشار اسد و پافشاری وی بر این امر در حالی تداوم داشت که حتی شماری از متحدین او در منطقه و جامعه بین المللی با رشد داعش در عراق و سوریه تلویحا از این خواسته دست کشیده و پذیرای ماندگاری اسد شدند. استواری بشار اسد صرفا موجب تضعیف اعتبار جایگاه ترکیه نگردید بلکه مخاطرات اقتصادی فراوانی را به ترکیه تحمیل نمود. تا پیش از وقوع بحران در سوریه، این کشور روابط اقتصادی گسترده ای را با ترکیه داشت، اما ایجاد بحران موجب قطع تمامی مناسبات طرفین گردید.

اردوغان در حین رای گیری بر خلاف قوانین ترکیه مبنی بر عدم حمایت رئیس جمهور از هیچ یک از احزاب، از شهروندان خواست به حزب عدالت و توسعه رای دهند.

تنش در روابط با سوریه موجب تیره شده ارتباطات آنکارا با سایر متحدین بشار اسد در منطقه هم چون جمهوری اسلامی ایران و حزب الله نیز گردید، رخدادی که به منزلت ترکیه اسیب رساند.

کاخ 1150 اتاقی اردوغان در آنکارا بارها مورد نقد مخالفین واقع شده است. اردوغان در آخرین سخنانش اظهار داشت که از دست سوسک های کاخ پیشین به این کاخ را ساخته است.

حزب عدالت و توسعه از زمان روی کار آمدن بر مسئله به حداقل رساندن تنش ها با همسایگان در سیاست خارجی اش تاکید می نمود. با این حال و علی رغم دستاوردهایی که در ابتدا بدان دست یافته بود، اکنون و بیش از هر زمانی روابط غیر حسنه با کشورهای منطقه برقرار نموده است.

کمال قلیچ دار اوغلو رهبر حزب جمهوری خواه خلق بزرگترین حزب مخالف اردوغان

در عراق دولت اردوغان به حمایت از اقلیت سنی و کردها در برابر دولت مرکزی پرداخته و  منجر به تنش بغداد-آنکارا شده است. در قبال ارمنستان، یونان و قبرس هم چنان معضلات لاینحل باقی مانده است. روابط ترکیه با مصر و ایران نیز بر خلاف گذشته نه چندان دور تضعیف شده و ترکیه را به کشوری تنها در منطقه خاورمیانه تبدیل نموده است.

گفته می شود که اردوغان رویای تحقق امپراطوری عثمانی را در ذهن می پروراند.

برآورد روی کرد سیاست خارجی اردوغان حاکی از آن است که دولت وی هم اکنون بیش از همیشه از آرزوی وی مبنی بر احیای پروژه نو عثمانی گرایی دور شده است و شانس تحقق اندکی برای تحقق آن پیش بینی می گردد. عدم موضع گیری صریح در قبال داعش و طرح مباحثی چون حمایت اردوغان از جریان های تکفیری به شدت به وجهه او در سطح جامعه ترکیه و نزد افکار عمومی بین المللی آسیب رساند. ممانعت اردوغان جهت حمایت از کوبانی در مقابل داعش و حمایت از این گروه در سوریه اکنون اردوغان را مظان اتهام حتی در میان حامیانش قرار داده است. جو بایدن معاون رئیس جمهور آمریکا صراحتا از ترکیه، امارات و عربستان سعودی به عنوان حامیان مالی و تسلیحاتی داعش نام برده است.

چ

هواداران صلاح الدین دمیرتاش

افزایش نارضایتی در داخل

متهم نمودن اردوغان به سیاست های تمامیت خواهانه از سوی شمار کثیری از جریان ها و احزاب داخلی بیان می شود. احزاب ملی گرا او را به عدول از سیاست های سکولاریزه و لائیسیسم مصطفی کمال پاشا (آتا تورک) و حرکت به سوی اسلامیزه کردن جامعه متهم می نمایند. تاکید اردوغان بر اجرای برخی احکام شرعی، بستن برخی مشروب فروشی ها، تاکید بر تفاوت زن و مرد و... همگی دستاویزی برای جریان های سکولار قرار گرفته است.

شماری از حامیان حزب عدالت و توسعه در استانبول

علاوه بر سکولارها، فعالین جنبش زنان نیز رئیس جمهور را به تبعیض و تلاش برای خانه نشین کردن زنان متهم می کنند. اظهارات اردوغان مبنی بر وظایف زنان از منظر دین یا دعوت به فرزند آوری و... دلایلی است که فعالان زن و فیمینیست ها در کنار همجنس گرایان به مخالفت صریح با او می پردازند.

نتایج انتخابات به تفکیک استان های ترکیه، حزب زرد رنگ: عدالت و توسعه، قرمز: جمهوری خواه خلق، بنفش: حزب دموکراتیک خلق، آبی: حرکت ملی. نتایج انتخابات حاکی از آن است که حزب اردوغان از جایگاه بالایی در مناطق توعه یافته و شهرنشین برخوردار نیست.

عدم حل معضل کرده با وجود گذشت سال ها از آغاز گفتگو ها و عدم پیوستن به اتحادیه اروپا از دیگر چالش هایی است که موقعیت رجب طیب اردوغان را در سطح داخل تضعیف نموده است.

رویای دست نیافتنی

اوج آمال و آرزوهای اردوغان را در قبال انتخابات برگزار شده می توان در دو خواسته تغییر قانون اساسی و افزایش اختیارات رئیس جمهور خلاصه نمود، خواسته هایی که دیگر قابلیت عملیاتی ندارد. صلاح الدین دمیرتاش رئیس جریان کردها صراحتا در یک کنفرانس خبری در استانبول پس از شنیدن نتایج انتخابات گفت: «با این انتخابات بحث درباره ریاست جمهوری و دیکتاتوری در ترکیه به پایان رسیده.»

نحوه تشریفات ریاست جمهوری ترکیه بیان گر آمال و اندیشه های اردوغان است.

نتیجه انتخابات یکشنبه ترکیه از غلبه گفتمان قومی - ملی و قطبی تر شدن جامعه این کشور حکایت می کند. دو حزبی که آرایشان نسبت به گذشته افزایش چشمگیر نشان داده، دو قطب ملی گرا - قومی گرای ترک و کرد و دو سوی چپ و راست طیف سیاسی را در مجلس قانون گذاری آینده نمایندگی می کنند.

اکنون رئیس جمهور اردوغان بیش از هر زمانی در دستیابی به آرزوهایش ناکام مانده است.

حزب عدالت و توسعه اکنون در موقعیت بغرنجی قرار دارد که نه تنها توان دسترسی به خواسته های اردوغان را ندارد، بلکه به دلیل به حد نصاب نرسیدن نامزدهایش در پارلمان توان تشکیل دولت را به تنهایی نداشته و ناگزیر به ائتلاف با سایر گروه هاست، ائتلافی که به دلیل اختلاف فاحش نظرات طرفین با حزب اردوغان دور از ذهن به نظر می آید.