آيا آمريکا، ترکيه را از ايران دور مي‌کند؟

به گزارش پایگاه 598 به نقل از ديپلماسي ايراني، محمدعلي دستمالي کارشناس مسايل منطقه نوشت: دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه در آستانه برگزاري انتخابات سراسري مجلس، با درپيش گرفتن سياستي عمل‌گرايانه، به قيمت آن که به آمريکا نزديک‌تر شود، رضايت مي‌دهد که اتهامات تندي و واهي عليه ايران بيان شود.
در سال 2003 ميلادي و پس از آغاز حملات گسترده آمريکا براي در هم کوبيدن رژيم بعث صدام، کم نبودند شمار تحليلگران و مفسريني که تصور مي کردند با ايجاد تحولات ساختاري و سياسي بنيادين در عراق، اين کشور، به مهم ترين کانون و پايگاه سياسي آمريکا در خاورميانه بدل شده و ترکيه اهميت خود را از دست مي دهد. اما اين پيش بيني غلط از آب درآمد و ترکيۀ عضو ناتو و متفق قديمي آمريکا، هم در محاسبات و معادلات مرتبط با ناتو و استراتژي مديترانه اي آمريکا و غرب اهميت خود را حفظ کرد و هم اين که در استراتژي بلند مدت آمريکا، ترکيه در يک نظام فکري و سياسي خاصي مورد بازتعريف قرار گرفت که مي توان در آن، تقابل و يا رقابت ترکيه – ايران و نيز موازنه ترکيه – عربستان را همچون يک رويکرد جدي و هوشمندانه براي اثرگذاري بر تحولات منطقه، تحليل و ارزيابي کرد. به همين خاطر، روابط ترکيه و آمريکا به ويژه در دوران زمامداري حزب عدالت و توسعه، همواره در حال رشد و عمق يافتن بوده است. اگرچه گاهي بين ترکيۀ داراي رويکرد شرقي در قبال تحولات فلسطين، عراق و سوريه، اختلاف نظرهايي بين آنکارا و واشنگتن به وجود آمده، اما اين رابطه همچنان اهميت خود را حفظ کرده و در دوران صدارت پست وزارت خارجه دو کشور توسط داوداوغلو و کلينتون، روابط مزبور برجسته تر و مهم تر شد.
روز چهارشنبه هفته گذشته در واشنگتن، مولود چاوش اوغلو وزير امور خارجۀ ترکيه، در حالي با همتاي آمريکايي خود جان کري ديدار کرد که مفسرين و تحليلگران سياسي ترکيه معتقدند اختلافاتي جدي بين واشنگتن و آنکارا وجود دارد. اغلب اين تحليلگران بر اين باورند که با وجود امضاي توافقنامه ارائه آموزش به مخالفين سوري در خاک ترکيه توسط مستشاران نظامي آمريکايي، هنوز هم اختلافاتي جدي در حوزه مبارزه با داعش و مساله سوريه وجود دارد. شايد به منظور خنثي سازي تاثيرات اين تحليل هاست که جان کري در يک کنفرانس مشترک مطبوعاتي پس از پايان ديدار با چاوش اوغلو اعلام کرد: «ترکيه براي ما يک شريک مهم است و معتقديم بدون اين شريک نمي توان جلو رفت».
اما آن چه که در کنفرانس مطبوعاتي کري و چاوش اوغلو، از منظر بررسي و اهميت تحليل مسائل سياسي منطقه اي، شايان اهميت است، سخنان وزير امور خارجه آمريکا عليه ايران بود. او دو نکته و به عبارتي ديگر دو اتهام عليه ايران بر زبان آورد. بر اساس متن ترکي استانبولي قرار داده شده در گزارش ويژه خبرگزاري رسمي آناتولي، کري اعلام کرد:
آمريکا و ترکيه هر دو بر اين باورند که ايران نبايد به سلاح هاي هسته اي دست پيدا کند و قابل قبول نيست که ايران چنين چيزي در اختيار داشته باشد.
هر دو کشور داراي نگراني هاي مشترکي در مورد اقدامات مداخله گرايانه ايران و رويکرد اين کشور در حوزه مبارزه با ترور هستند و نگران آن هستند که اقدامات ايران، منطقه را بي ثبات تر کند.
بيان اين دو نکته عجيب از زبان جان کري در حالي صورت گرفته که طي چند سال اخير، مسئولين و دولتمردان ترکيه، هيچ گاه نکته اي بر زبان نياورده اند که نشان دهنده عدم اعتماد آنان به صلح آميز بودن فعاليت هاي هسته اي ايران باشد. در مورد مسائل و معادلات منطقه اي نيز بايد گفت اگر چه رجب طيب اردوغان رئيس جمهور ترکيه چندي پيش در مورد رويکرد جمهوري اسلامي ايران در مورد يمن، اظهارات جنجال برانگيزي بر زبان آورد اما دست کم پس از سفر به تهران و ديدار با رئيس جمهور و رهبر انقلاب، مواضع منعطفي اتخاذ کرد که نشان دهنده تغيير نسبي رويکرد او به سياست هاي منطقه اي ايران بود. اما در شرايط کنوني و زماني که در گفتگوي چاوش اوغلو و کري، باز هم چنين موضوعي مورد بررسي قرار مي گيرد، مي توان اين رفتار را از دو منظر تحليل کرد. اول اين که دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه در آستانه برگزاري انتخابات سراسري مجلس، با در پيش گرفتن سياستي عملگرايانه، به قيمت آن که به آمريکا نزديک تر شود، رضايت مي دهد که اتهامات تندي و واهي عليه ايران بيان شود. دوم اين که اين اظهارت جان کري، نشان دهنده تلاش ويژه آمريکا، براي دور کردن ترکيه از جمهوري اسلامي ايران است. واشنگتن خوب مي داند که ترکيه با وجود عضويت در ناتو و داشتن منافع استراتژيک مهم با آمريکا، روابط مهمي با ايران دارد. به همين خاطر بر آن است تا در دوره جديدي که پس از احتمال توافق نهايي هسته اي وجود دارد، بر سياست هاي ترکيه به گونه اي اثر بگذارد که مانع از تقويت روابط اين دو همسايه قدرتمند شود.
بنابراين بايد در ماه هاي آتي نيز منتظر سيگنال هاي مشابه ديگري باشيم. سيگنال هايي که نشان دهد، آمريکا در حوزه حساس و مهمي به نام مديريت تحولات خاورميانه و به ويژه عراق، سوريه و تا حدودي مصر، از ظرفيت هاي مهم ترکيه بهره مي گيرد و در موازنه قدرت در منطقه، برجسته سازي توسعه و قدرت ترکيه در تقابل با ايران را به نفع خود مي داند و در اين معادله نه چندان پيچيده، ترکيه مي تواند در آن واحد هم پرچمدار اهل سنت و هم مبلغ لاييسم باشد، بدون آن که چنين رويکردي، پارادوکسيکال يا متناقض خوانده شود.
در پايان لازم است بر اهميت اين نکته تاکيد شود که اين بار و در يکصدمين سالگرد رويدادهاي 1915 ميلادي و در شرايطي که روسيه و بسياري از کشورهاي اروپايي از جمله آلمان، براي توصيف وقايع آن دوران عبارت «نسل کشي ارامنه» توسط سپاهيان عثماني را بر زبان آوردند، اما همچنان که اردوغان و داوداوغلو انتظار داشتند، باراک اوباما رئيس جمهور آمريکا، در اين سالگرد مهم و نمادين، به جاي اصطلاح نسل کشي، از عبارت مصيبت بزرگ استفاده کرد و معني ساده اين اقدام اوباما، آن است که رابطه با آنکارا، براي واشنگتن از اهميت بالايي برخوردار است.