به گزارش
سرویس اقتصادی پایگاه 598، بعد از اينكه بيانيه لوزان بين ايران و كشورهاي 1+5 بسته شد در كشور موجي از ديدگاههاي موافق و مخالف برخاست عمدهترين آن بحث بهبود معيشت زندگي مردم بود كه خيليها را خوشحال كرد و به هيجان آورد و البته تهديدهايي كه با وجود چنين بيانيهاي و توافق احتمالي براي ايران و ايرانيان به وجود ميآيد، دراينباره نظرات معتددي وجود دارد، كه بايد با تامل بيشتري بدان پرداخت اما درهر صورت اين انديشه كلي كه پس از توافق و رفع تحريم وضع اقتصادي و معشيت مردم بهتر ميشود نيز مورد نقد برخي از منتقدان است برهمين اساس و براي بررسي آرا و نظرات مختلف درباره ايران بعد از توافق و رفع تحريم خبرنگار پایگاه 598 با دكتر بهنام ملكي اقتصاددان و استاد دانشگاه به گفتوگو نشسته است.
دكتر ملكي كه از جمله اساتيدي است كه هم درحوزه تئوري و هم در حوزه عملي و اجرايي اقتصاد ايران حضور پررنگي داشته تاليفات و مقالات متعددي دراين باب دارد كه ازآن جمله ميتوان به « موانع و راهكارهاي توسعه اقتصادي ايران» اشاره كرد. به همين دليل بيربط نديديم كه آينده توافق هستهاي را با ايشان مرور كنيم.
با توجه به بيانيه لوزان درباره توافق هستهاي به نظر شما در صورت موافقت مفاد تعهدات هستهاي چه تاثيري در اقتصاد عمومي و معيشت مردم ايجاد خواهد شد؟
البته هنوز هيچ چيز معلوم نيست، زيرا توافقنامه نهایی اجرايي نشده است و سه ماه ديگر توافق نهايي انجام ميشود با اعلام بيانيه آثار رواني ناشي از آن به وجود آمد و بعد هم فروكش كرد، بنايراين بايد منتظر باشيم كه اين بيانيه شكل اجرايي به خود ميگيرد يا نه. اما به فرض اينكه بيانيه هستهاي اجرايي شد و موافقتنامه امضا شد ميتوانيم دقيقتر درباره آن اظهار نظر كنيم و بگوييم چه تاثيرات و پيامدهايي برجامعه و بهخصوص حوزه اقتصاد و معيشت عمومي دارد.
امروز آنچه مشخص است يك سري فعاليتها مشمول تحريمهاي هستهاي است كه عمدتا از طرف آمريكا ارائه و تصويب شده مثل تحريم بانكها، تحريم كشتيراني، تحريم خودرو و امثال اينها لذا به نظر ميرسد دراين حوزهها در صورت عمل به تعهدات طرف غربی فرصتهايی را براي اقتصاد ايران پس از توافق نهايي ايجاد شود؛ يعني اينكه هزينه نقل و انتقال پول پايين ميآيد و ديگر به صورت شفاف اين فرصت پيش ميآيد كه كشور با جهان خارج مبادله داشته باشد.
یعنی در صورت عملی شدن تعهدات طرف غربی دیگر برای نقل و انتقال پول نیاز به استفاده از روش هایی چون ارز چمدانی نخواهیم بود ؟
بله زيرا از اين به بعد از طريق سيستم بانكي پول دريافت ميشود و قاعدتا بايد تجارت چمداني پول حذف شود؛ يعني كالاهايي كه فروخته ميشود از جمله نفت از طريق بانكها رسما پولش دريافت شود چون چون تحريم بود قبل ازاين ظاهرا اشخاص كار را انجام ميدادند و به اسم شخص ميفروختند آنها بعد ازبرداشت درصدي از پول آن مابقي را به كشور برميگرداندند كه خودش موجد فساد اقتصادي ميشود و عوارض خوبي به دنبال نداشت.
در برخي از حوزهها مانند بانك، خودرو و احتمالا اگر اجرايي شود كشتيراني و امثال اينها مي تواند موثر باشد آثارش هم در اين چند روزه ارائه بيانيه محسوس بوده است الان بورس از 64هزارواحد به بالاي 71 هزار ميليارد رسيده كه خوب است طبيعتا افرادي كه به قول معروف نبض اقتصاد را در دست دارند هجوم بردند و اين سهام ها را خريداري كردند و قيمتها را افزايش دادند.
ارزيابي شما اوضاع اقتصادي پس از توافق نامه هستهاي چيست؟
در حوزه اقتصاد ما يك سري انتظارات داريم و يكسري عملكرد اقتصادي. امروز انتظارات اقتصادي خودش را اينطور جهت گيري كرد كه يكسري تورم و يك سري انتظارات تورمي ايجاد شده كه آن انتظارات تابع فضاي رواني و جوي حاكم است كه ايجاد شده است. جو مثبتي كه ابتدا به وجود آمده اين شرايط را رقم زد اگرچه هربار يك خبر مثبت يا منفي منتشر ميشود اين قضيه تقويت پيدا ميكند. من كليات را عرض كردم اينكه ايران بتواند سرمايه گذاري خارجي بيشتر را جذب كند احتمال اينكه بتواند با جهان خارج ارتباطش را افزايش بدهد اين انتظارات وجود دارد كه فرصتهايي را براي ايران ايجاد خواهد كرد .
به نظر شما درفضاي ايجاد شده بخش عمده استفاده مطلوب از فرصتها به عهده دولت است يا توليد كنندگان و يا مردم؟
تاكيد من اين است كه استفاده مطلوب و بهينه از عمده اين فرصتها مربوط به دولت و دولتمردان است تا مراقبت كنند و بدانند چگونه ازاين فرصت ايجاد شده كمال بهره برداري بشود دراين امر دو حالت پيش ميآيد يكي اينكه كشور را دروازه ورود كالاي خارجي كنيم و غرق در مصرفگرايي نماييم كه اين مسلما تنها دركوتاه مدت جواب مي دهد و باعث موفقيت است كما اينكه بعد از قطعنامه 598 و پايان جنگ عراق و ايران هم يك فرايندي شبيه به توافق هستهاي امروز ايجاد شد.
پس ما تجربه تاريخي هم دراين زمينه داريم؟
بله آن زمان بعد از قطعنامه 598هم يك فضاي مثبتي به وجود آمد به طوري كه كشورهاي خارجي گفتند هرچه ميخواهيد از ما جنس و كالاهاي مختلف تهيه كنيد منتهي تعهد گرفته بودند كه به صورت اقساطي باشد و در آينده به آنها بازگردانيم. سازمانها و ارگانهاي ما در جهت واردات بيشتر با هم مسابقه گذاشتند و سيلي از كالاهاي خارجي به كشور وارد شد خيلي زود كشور زيربار استقراض خارجي رفت و بعد هم دچار مشكلات عديدهاي شد درنتيجه رييس جمهور وقت دستور سياستهاي تعديل را داد امروز هم اتفاقي كه در عرصه مذاكرات هستهاي افتاده به نظر ميرسد مانند همان تجربه تاريخي است البته تجارب گذشته تاكنون نشان داده كه ما به جاي عبرت گيري برعكس خطاها را تكرار كرديم الان به نظر من آنچه اهميت وافر دارد اين است كه اگر فرصتهاي ايجاد شده درست و هوشمندانه هدايت نشود مانند آن زمان گرفتار مصرفگرايي شديد ميشويم.
با توجه به اين قضيه از اين فرصتها چطور بايد استفاده كرد؟
دولت ميبايست هوشمندان و با درايت از اين فرصتها استفاده كند و به سمت توليد و صادرات محصولات دانش بنياد برود اگر اين جهت مثبت به وجود بيايد و به قول معروف اين تبديل را به اقتصاد بزند تحولات و تغييرات مثبتي به دنبال خواهد داشت؛ يعني اگر چنين هوشمندي به خرج ندهند؛ خارجيها به دنبال فرصت هستند تا بازارهاي ما را فتح كنند طبيعي است درآن صورت بخشي از توليد كنندگان داخل كه درسالهاي سختي شروع به كار كردند و از اين طريق مهندسي معكوس و تكنولوژي هاي فرسوده يك سري خدماتي را ارائه ميدهند قاعدتا آنها اگر خودشان را به روز نكنند و تكنولوژي خود را به روز نكنند متضرر خواهند شد و ازبين مي روند؛ بنابراين بايد در جهت انتقال تكنولوژي و ارتقاي توان ساخت داخل پيش برويم كه اين خودش يك فرصت محسوب ميشود.
در فضاي اقتصادي يكسري هزينه هايي وجود دارد و يك سري فايدهها دراين رابطه توازن چگونه خواهد بود؟
در ابتداي گفتوگويمان فوايد را عنوان كردم به اين صورت خواهد كه وقتي تجارت آزادتر شد و جنسهاي خارجي در كشور سرازير گردد ما توليد و فروش خودمان را بالا ميبريم يكي از پيامدهاي آن انتظار درآمد بيشتر است خوب اين يك فرصت محسوب ميشود اما اگر همين درآمد را درجهت واردات و مصرفگرايي بهكار ببريم خودش به باتلاق بزرگتري بدل ميشود و هزينهآور است كه به اقتصاد جامعه ضرر ميرساند؛ بنابراين بايد همه جانبهنگر بود فوايد و هزينهها را با هم در نظر گرفت و بخش عمده آن هم به دوش دولتمردان است تا مديريت اين مسئله را به خوبي داشته باشند.
بعد از اين كه بيانيه لوزان مطرح شد در فضاي رسانهاي موجي از اخبار مختلف سياه و سفيدي انتشار يافت به طوريكه عدهاي منتقد شديد و در مقابل عدهاي موافق و خوشحال بودند كه اوضاع اقتصادي مردم روبه بهبود ميرود شما چه تعبيري ازاين اوضاع داريد؟
بله همان طور كه گفتيد برخي فضاي مذاكرات را سياه سياه ميدانند و برخي ديگرسفيد سفيد؛ البته نگاه مثبت به شرط و شروطي ميتواند خوب باشد . من هم موافقم اما موافق مشروط؛ يعني به شرطي كه تمام توان اقتصاد ملي را با فرصتهايي كه ايجاد ميشود درخدمت توليد و توسعه و صادرات محصولات دانش بنياد قرار دهيم؛ درصورتيكه مديريتهاي رابطه سالار را كنار بگذاريم و براساس ضابطه سالاري، حق سالاري و شايسته سالاري عمل كنيم ميتوانيم تهديدات را به فرصت تبديل كرده و موفق شويم اگر ساير اصلاحاتي كه اقتصاد نياز دارد در زمينه ارتقاي بهرهروي و اتخاذ يك استراتژي درست توليدي باشد، در غير اين صورت چنين فضاي مثبت اقتصادي براي ما مانند سراب خواهد بود .
شما ذهنيت هاي مثبت را در اين زمينه مناسب نميدانيد؟
البته اشتباه نشود در كل ذهنيت مثبت خوب است اما اين ذهنيتهاي مثبت اگر جهت دهي صحيح نشود نميتواند تبعات و آثار مثبتي داشته باشد يعني اگر جهت دهي درست و منطقي نداشته باشيم و مردم تصور كنند با توافق نامه هستهاي معيشت و زندگي شان خوب شده و همه مشكلات برطرف گرديده بايد دولت و مردم دنبال اين باشند كه يك رفاه زدگي كاذبي ايجاد نشود و مطمئن باشيد اين رفاه زدگي در دراز مدت نخواهد بود مانند اين است كه شكلاتي در دهان بگذاريم تا دهان شيرين شود بعد از تمام شدنش بلافاصله اثرش هم ميرود و بدتر احساس گرسنگي بيشتر هم ميكنيم؛ بنابراين اگر از فرصتهاي ايجاد شده در جهت توليد شفاف و منطفي و غيرفسادآور و توليدات دانش بنياد بهره بردادري بشود خوب است و ابعاد و نتايج خوبي هم خواهد داشت در غير اين صورت نميتوانيم خيلي مثبت انديش باشيم، زيرا تحت مديريتي ناكار آمد ممكن است همين فرصتها به تهديد عليه اقتصاد جامعه تبديل شود.
چرا سیاست های اقتصادی بعد از پذیرش قطعنامه 598 موجب بهبود وضعیت اقتصادی کشور نشد؟
يكي از تجربيات تاريخي ما قطعنامه 598 بعد از پايان جنگ است كه بايد به دقت مرور شود به نظر من بايد در كتابهاي درسي اين قطعنامه و نتايج اقتصادي آن آموزش داده شود تا بستر فرهنگي و اقتصادي مناسب به وجود بيايد ولي متاسفانه دراينباره خيلي كوتاهي صورت گرفته است برخوردهاي ما بعد از قطعنامه 598 جدي نبود. خوب است شما كه سايت خبريتان به همين نام است و ساير رسانههاي مستقل و متعهد دراينباره روشنگري كنيد تا دوباره اشتباه گذشته نه چندان دورمان تكرار نشود بلكه ازآن براي امروز تجربه و عبرت بگيريم مطمئن باشيم دراين صورت جلوي خيلي از خسارتهاي اقتصادي كشور گرفته ميشود و به نفع جامعه و اقتصاد عمومي مردم هم خواهد بود.