شيطان جنّ بود يا فرشته؟

متن پرسش مطرح شده وپاسخ این مرجع تقلید شیعیان بدین شرح است:

شيطان جنّ بود يا فرشته؟ اگر جن بود چگونه در جريان سجده ملائكه ‏بر آدم حاضر بود‎؟

قرآن كريم‎ ‎مي‌فرمايد: ما به فرشتگان امر كرديم بر آدم سجده كنيد و همگان ‏سجده كردند مگر ابليس ”وَإذ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لآدَمَ فَسَجَدُوا إلاّ اِبْليسَ كانَ مِنَ ‏الجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ اَمْرِ رَبّهِ"(١) ظاهر آيه اين است كه ابليس از فرشتگان است اما به چند ‏دليل معلوم مي‌شود كه فرشته نبود‎.‎ ‎١

‎‏ ـ قرآن كريم به صراحت مي‌فرمايد: شيطان از نوع جن بود و از راه و رسم بندگي ‏خدا خارج شد. فِسْقْ يعني خروج از طريق. در جاي ديگر خدا مي‌فرمايد: ”وَالْجانّ خَلَقْناهُ ‏مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السّمُومِ"(٢) ما جن را از آتش آفريديم ”اَنَا خَيرٌ مِنْهُ خَلَقْتَني مِنْ نارٍ ‏وَخَلقْتَهُ مِنْ طينٍ"(٣)

شيطان گفت من بهتر از انسانم، چون مرا از آتش خلق كردي و او ‏را از گِل، همه اين‌ها نشان مي‌دهد كه شيطان جن است و از آتش آفريده شده است.‏

‎٢‎‏ ـ قرآن درباره فرشتگان فرمود: ”لا يَعْصُونَ اللّه ما اَمَرَهُمْ"(٤) فرشتگاني كه حريم ‏جهنم را حفظ مي‌كنند اهل نافرماني نيستند چه رسد به فرشتگاني كه حريم بهشت را ‏پاسباني مي‌كنند يا فرشتگان عرش الهي. پس فرشته گناه نمي‌كند و شيطان فرشته ‏نبود، ‎اين پاسخ بخش نخست سؤال‎.‎ اما در مورد قسمت دوم سؤال كه چگونه شيطان كه از جنس جن بود در جريان ‏سجده ملائك بر آدم حاضر بود، بايد گفت اين‌كه قرآن فرمود: ”قُلْنا لِلْملائِكَةِ اسْجُدُوا لآدَمَ ‏فَسَجدُوا إلاّ اِبليسَ" اين علامت تغليب است يعني اگر صد نفر از يك گروه در جايي ‏باشند ولي در جمع آنها يك نفر غريبه باشد مثلاً نود و نه نفر دانشجو داشته باشيم و ‏يك نفر غير دانشجو، موقعي كه صدا مي‌زنيم مي‌گوييم دانشجويان بيايند، آن يك نفر هم ‏جزء اين‌ها صدا زده مي‌شود. در فرهنگ محاوره اين غلبه كثير بر قليل رايج است. ‏شيطان به قدري عبادت كرده بود كه در جرگه فرشتگان و همراه آنان بود نه اين‌كه ‏فرشته باشد.‏ ‏


 

‏(١) سوره‎ ‎كهف، آيه‎ ٥٠

‎ ‏(٢) سوره‎ ‎حجر، آيه‎ ٢٧‎‏

‏(٣) سوره اعراف، آيه‎ ١٢‎‏

‏ ‏(٤) سوره‎ ‎تحريم، آيه‎ ٦.‎
 

شفقنا