عملیات انتحاری علیه پیمان "شنگن"

 

از سال 2012 میلادی تا کنون، "تضعیف  پیمان شنگن در اروپا" مصادیق ویژه ای یافته است. چندی پیش کشورهای اتحادیه اروپا که با اجرای طرح شنگن کنترل های مرزی و گمرکی را برعهده داشته اند، نسبت به اقدام یک جانبه دانمارک در اعمال مجدد نظارت های گمرکی و مرزی انتقاد کردند.دولت سابق دانمارک اعلام کرده بود که اعمال نظارت های گمرکی و مرزی را از سر گرفته و تردد ها را کنترل می کند. آنان دلیل اجرای مجدد این طرح را جلوگیری از ورود پناهندگان غیرقانونی عنوان کردند. این مسئله اعتراض شدید کشورهای عضو منطقه شنگن را به شدت برانگیخت.

 

برخی اظهارات مقامات دولت فرانسه (به خصوص در دوران ریاست جمهوری سارکوزی) در تضعیف پیمان شنگن و همچنین رویکرد سلبی کشورهایی مانند انگلیس نسبت به این پیمان جمعی سبب شد تا این پیمان بیش از پیش در معرض آسیب قرار گیرد. با این وجود اکثر تحلیلگران معتقد بودند که بحرانهای صورت گرفته، در حد و اندازه ای نبوده است که منجر به زایش خطرهای جدی و عینی برای این پیمان جمعی شود. حتی زمانی که موضوع ممنوعیت مهاجرت جوانان اروپای شرقی و جنوبی (کشورهای بحران زده به لحاظ اقتصادی) به کشورهای مرفه عضو پیمان شنگن از سوی برخی جریانهای افراطی و ملی‌گرا طرح شد، اکثریت مطلق در اروپای واحد با استناد به پیمان شنگن با آن به مخالفت پرداختند.

 

اما وقوع حادثه تروریستی اخیر در فرانسه، پیمان شنگن را به طور مستقیم هدف قرار داده است. امکان رفت و آمد آسان اتباع اروپایی عضو داعش به کشورهای مختلف عضو پیمان شنگن، به طور طبیعی قدرت ماور عملیاتی آنها را در کشورهای مختلف افزایش می دهد.

 

به عنوان مثال فردی که تابعیتی لهستانی دارد، به راحتی می تواند در کشوری مانند فرانسه یا آلمان عملیات تروریستی صورت داده و به کشور خود باز گردد. در این میان امکان کنترل مرزها نیز برای مقامات امنیتی کشورهای عضو پیمان شنگن دشوار خواهد بود. در چنین وضعیتی، امکان تجدید نظر در پیمان شنگن و لغو موقت این پیمان جمعی بیش از هر زمان دیگری متصور است.

 

در این میان احزاب و گروههای مختلف اروپایی نسبت به اعمال کنترل امنیتی بر مرزها عقاید متفاوتی دارند. برخی از این احزاب معتقدند که هرگونه تغییر و انحراف در پیمان شنگن به معنای مرگ این پیمان جمعی خواهد بود. اما برخی دیگر معتقدند که پیمان شنگن جهت بقا نیاز به تغییراتی ساختاری و حتی در مواردی بنیادین دارد.

 

آنچه مسلم است اینکه خارج شدن پیمان شنگن از وضعیت فعلی، به معنای تغییر این پیمان و در نتیجه دفرمه شدن آن خواهد بود. نباید فراموش کرد که شنگن دومین نماد مشترک اروپای واحدمحسوب می شود. حتی کشورهایی مانند نروژ و سوئیس که به عضویت در منطقه یورو و حتی اتحادیه اروپا در نیامده اند عضویت در پیمان شنگن را پذیرفته اند. با این وجود شاهد تضعیف این پیمان مرزی و راهبردی اروپا همزمان با تضعیف واحد پول یورو هستیم.

 

وقوع عملیات اخیر در داخل خاک فرانسه یا عملیات تروریستی سال 2012 میلادی در کشور نروژ (توسط آندرس برویک عضو جریان راست افراطی) سطح هشدار امنیتی در اروپا را تا حدود زیادی نسبت به سالهای گذشته افزایش داده است. در برخی کشورها مانند فرانسه، سطح هشدارهای امنیتی به نقطه اوج خود رسیده است. در چنین شرایطی " اعمال کنترل بر مرزها" می تواند اجتناب ناپذیر باشد.

 

تا کنون رسم بوده است که در رفت و آمد بین مرزی میان کشورهای عضو منطقه شنگن بازرسی گذرنامه صورت نگیرد.اما آیا این روند می تواند از سوی کشورهای اروپایی ادامه پیدا کند؟ تا قبل از وقوع عملیات تروریستی در پاریس، منتقدان محدود کردن رفت و آمد شهروندان اروپایی در حوزه شنگن، معتقد بودند که با وجود تهدیدهای امنیتی بالقوه نمی توان یک پیمان جمعی را از بین برد. با این حال هم اکنون دیگر کسی سخن از تهدیدات بالقوه نمی گوید. در حال حاضر فرانسه و دیگر کشورهای اروپایی از جمله آلمان ،اسپانیا و حتی کشورهای اسکاندیناوی با خطرات ناشی از حضور اتباع اروپایی-تکفیری و همچنین افراد وابسته به جریان ملی گرا و افراطی مواجه هستند. رفت و آمد آزادانه افراد در منطقه شنگن ضریب این تهدید امنیتی گسترده را تا دهها برابر افزایش خواهد داد.

 

در برهه فعلی سوالات زیادی به ذهن متبادر می شود. مهم ترین سوال اینکه آیا با استناد به وضعیت امنیتی سخت اروپا (که معلول رویکرد سیاسی و امنیتی خود کشورهای غربی بوده است)، امکان حفظ پیمان شنگن به صورت کنونی وجود دارد؟ در غیر این صورت، آیا لغو پیمان شنگن یا حتی ایجاد مقررات سخت تر رفت و امد در این حوزه معنایی به جز تضعیف شدید اروپای واحد خواهد داشت؟