گناهانی که خدا را خشمگین می‌کند

همه گناهان زمینه‌ساز خشم خداوند متعال است اما آنچه باعث شده پروردگار جهانیان در قرآن به برخی از گناهان تأکید داشته باشد و آنها را سزاوار عذاب بداند، چیست؟

جلسه درس تفسیر قرآن آیت‌الله «محمدی ری‌شهری» پنج‌شنبه هر هفته پس از فریضه نماز مغرب و عشا در مصلای بزرگ ری برگزار می‌شود که در جلسه هفته گذشته(۱۸ دی‌ماه ۱۳۹۳)، این مفسر قرآن کریم با تبریک میلاد باسعادت پیامبر(ص) و امام صادق(ع) به تفسیر آخرین آیه سوره مبارکه «حمد» و مواردی که موجب می‌شود افراد مورد غضب الهی قرار گیرند، پرداخت که بخشی از آن در ادامه می‌آید:

بحث جلسات گذشته درباره تفسیر جمله «غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ» بود. ما در نمازهای ۵گانه از خدا می‌خواهیم ما را به راه راست که راه رسیدن به سعادت دنیا و آخرت است، هدایت کند. بعد می‌گوییم راه سعادت راه کسانی است که به خداوند به آنها نعمت داده نه راه کسانی که مورد غضب و خشم خدا هستند.

خشم الهی به معنای مجازات خداوند است یعنی کیفر گناهان. همه گناهان نیز زمینه‌ساز غضب الهی است. حال این سؤال پیش می‌آید که اگر همه گناهان زمینه‌ساز غضب الهی و خشم خدا است چرا قرآن افراد خاصی را مورد غضب معرفی می‌کند؟

پاسخ این است که مجازات اقوامی که قرآن آنها را به عنوان «المَغضُوبِ عَلَیهِمْ» معرفی می‌کند، سنگین است یعنی آنها آدم‌هایی بدتر از دیگران بودند که باید از سرنوشت آنها عبرت گرفت.

 یکی از اقوامی که قرآن آنها مورد غضب الهی معرفی شده کرده قوم عاد است. «وَإِلَى عَادٍ أَخَاهُمْ هُودًا قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ أَفَلاَ تَتَّقُونَ» (اعراف/۶۵) ما به قوم عاد برادرشان هود را فرستادیم که پیغمبر قوم عاد همان هود بود.

قوم عاد جامعه‌ای بود که بعد از قوم نوح در سرزمین یمن زندگی می‌کردند آنها از نظر وضعیت جسمی قوی بودند و از نظر مادی نیز امکانات بالایی داشتند اما گرفتار انواع انحرافات اعتقادی و اخلاقی بودند. خداوند حضرت هود را برای اینکه آنها را به توحید و عمل صالح دعوت کند، فرستاد که این داستان در چند سوره قرآن آمده است که بخشی از آن در سوره مبارکه «اعراف» است که خدا می‌فرماید: «أَوَعَجِبْتُمْ أَن جَاءکُمْ ذِکْرٌ مِّن رَّبِّکُمْ عَلَى رَجُلٍ مِّنکُمْ لِیُنذِرَکُمْ وَاذکُرُواْ إِذْ جَعَلَکُمْ خُلَفَاء مِن بَعْدِ قَوْمِ نُوحٍ وَزَادَکُمْ فِی الْخَلْقِ بَسْطَهً فَاذْکُرُواْ آلاء اللّهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛ آیا تعجب کرده‌‏اید که دستور آگاه کننده پروردگارتان به وسیله مردی از میان شما به شما برسد تا (از مجازات الهی) بیم‌تان دهد و به یاد آورید هنگامی شما را جانشینان قوم نوح قرار داد، و شما را از جهت خلقت گسترش داد (و به نیروی بدنی قوی مجهز ساخت) پس نعمت‌های خدا را به یاد آورید شاید رستگار شوید». (اعراف/۶۹) بعد خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَأَمَّا عَادٌ فَأُهْلِکُوا بِرِیحٍ صَرْصَرٍ عَاتِیَهٍ* سَخَّرَهَا عَلَیْهِمْ سَبْعَ لَیَالٍ وَثَمَانِیَهَ أَیَّامٍ حُسُومًا فَتَرَى الْقَوْمَ فِیهَا صَرْعَى کَأَنَّهُمْ أَعْجَازُ نَخْلٍ خَاوِیَهٍ؛ و اما عاد به [وسیله] تندبادى توفنده سرکش هلاک شدند؛ [که خدا] آن را هفت‏ شب و هشت روز پیاپى بر آنان بگماشت در آن [مدت] مردم را فرو افتاده مى‌‏دیدى گویى آنها تنه‏‌هاى نخل‌هاى میان تهى‏‌اند» (الحاقه/ ۷ و ۸)

گناه قوم عاد چه بود؟

پیامبرشان به آنها گفت نعمت و قدرت بدنی که خدا به شما داده بود را در مسیر خود استفاده کنید اما آنها لجاجت کردند و  گفتند: «قَالُواْ أَجِئْتَنَا لِنَعْبُدَ اللّهَ وَحْدَهُ وَنَذَرَ مَا کَانَ یَعْبُدُ آبَاؤُنَا فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِن کُنتَ مِنَ الصَّادِقِینَ؛ گفتند آیا به سراغ ما آمده‌‏ای که تنها خدای یگانه را بپرستیم و آنچه را پدران ما می‌‏پرستیدند رها کنیم، حال که چنین است آنچه (از بلا و عذاب الهی) به ما وعده می‌دهی بیاور اگر راست می‌گویی»(اعراف/ ۷۰) اما حضرت هود(ع) جواب داد: «قَالَ قَدْ وَقَعَ عَلَیْکُم مِّن رَّبِّکُمْ رِجْسٌ وَغَضَبٌ أَتُجَادِلُونَنِی فِی أَسْمَاء سَمَّیْتُمُوهَا أَنتُمْ وَآبَآؤکُم مَّا نَزَّلَ اللّهُ بِهَا مِن سُلْطَانٍ فَانتَظِرُواْ إِنِّی مَعَکُم مِّنَ الْمُنتَظِرِینَ؛ گفت: پلیدی و غضب پروردگار شما را فرا گرفته، آیا با من در مورد نام‌ه‏ایی مجادله می‌کنید (که به عنوان معبود و خدا) شما و پدرانتان (بر بت‌ها) گذارده‏‌اید، در حالی که خداوند هیچ فرمانی درباره آن نازل نکرده است، بنابراین شما منتظر باشید من هم با شما انتظار می‌کشم». (اعراف/ ۷۱)
بنابراین یکی از مصادیق «المَغضُوبِ عَلَیهِمْ» همین قوم عاد است. قرآن کتاب قصه نیست خداوند این داستان‌ها را برای عبرت گرفتن مطرح کرده است.

از این داستان ۲ درس می‌توان گرفت؛ گناه قوم عاد چه بود؟ هر کس گناه قوم عاد را کند به همان میزان گرفتار می‌شود. گناه قوم عاد ناشکری و ناسپاسی بود.

اگر خداوند نعمتی به کسی داد اما قدر آن را ندانست باید منتظر مجازات الهی باشد. امام علی(ع) می‌فرمایند: مردم بدانید خداوند هر نعمتی به شما می‌دهد حقی برگردن دارید اگر حق آن را با شکر ادا کردید خدا آن را افزون می‌کند اما اگر ناسپاسی کردید بدانید نعمت از شما گرفته می‌شود و چه بسا عقوبت آن در همین دنیا هم شما را گرفتار کند. خداوند به شما نعمت داده بترسید که مبادا این نعمت در راه درست مصرف نشود.

دومین مشکل قوم عاد لجاجت در برابر حق بود. حضرت هود(ع) برای قومش استدلال داشت که در راه خدا حرکت کنند اما آنها قبول نکردند. اگر کسی در برابر حق لجبازی کرد مورد غضب الهی قرار می‌گیرد. وقتی انسان تشخیص می‌دهد چیزی حق است باید گردنش در برابر آن خم باشد.

لجاجت یکی از خصوصیاتی است که باعث غضب الهی می‌شود. اگر حق را تشخیص دادی ولی باز زیر بار نمی‌روی بدان که مشکل پیدا میکنی. یکی از گناهانی که سبب غضب الهی می‌شود و «غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ» درباره او مستجاب نمی‌شود، لجبازی است.