گزیده سرمقاله روزنامه های دوشنبه

دورهای تاریخی از تلاش همه جانبه، در جهت: جعل - تحریف و بدعت در اسلام ناب محمدی، با کمک دشمنان قسم خورده اسلام، گشوده شد و در سال جاری از نتیجه سالها تفکر و پژوهش و تحقیق و برنامهریزی، رونمایی شد و گروه افراطی داعش با نام جعلی دولت اسلامی، چهره واقعی خود را با خشونتهای غیرقابل تصور و غیرمنطبق با هر اندیشه انسانی، نقاب از چهره خویش بر گرفت و به نام اسلام، نه تنها به شیعه و سنی رحم نکرد بلکه کودکان را نیز به مسلخ جنایات خویش برد و اسنادی هولناک از جدیدترین حرکات غیرانسانی و البته برخاسته از بطئیترین و پستترین خوی حیوان صفتی را به معرض نمایش جهانیان گذارد و به نمادی از وحشت و ترس و وحشیگری بیانتها و قدرت طلبی غاصبانه، تبدیل شد.

در پاسخ به این عملکرد مفتضحانه و متحجرانه کفر، دنیای اسلام نیز به پا خاست و دست به حرکتی مدبرانه و آگاهانه و مبتنی بر آموزههای ناب و اصیل اسلامی زد و با تشکل و حضور بیست میلیونی مسلمانان از سراسر جهان در روز اربعین، علیرغم تهدیدها و خطرات بزرگ احتمالی، خود نمادی شد تا به مبارزه جهانی خود علیه کفر معنا و مفهوم جدیدی ببخشد.خیل بیست میلیونی زائران کربلا در اربعین حسینی نمادی از حضور واقعی اسلام در گفتوگوی تمدنهاست و پاسخی سترگ و دندان شکن، به تمامی کفر است که داعش نه تنها اولین فرزند نامشروع اتحاد فکری آنان است بلکه آخرین آنان نیز نخواهد بود و در آیندهای نه چندان دور، نطفه دیگری از یک گروهک افراطی با چهرهای خشنتر و هولناکتر از چهرههای پیشین، در اتاقهای فکر دشمنان انسانیت، منعقد خواهد شد.

مسلمانان معتقد به راه امام حسین(ع) و واقعه کربلا، اعم از شیعه و سنی امسال به میدان آمدند و باب گفتوگوی تمدنها را با تمام جهانیان در روز معطر و مقدس اربعین و در کنار مرقد این امام بزرگوار و این انسان آزاده گشودند و کربلا را به بزرگترین میقات مسلمانان پس از میقات کنگره بزرگ جهان اسلام: یعنی حج، تبدیل نمودند.اربعین حسینی در امسال به گفتوگویی تبدیل شد که محور آن پیام امام حسین(ع) و شهادت مظلومانه آن حضرت به عنوان یک انسان آزاده است که برای عدالت خواهی و استقرار صلح و آرامش و برادری و برابری در سراسر جهان حتی از ریخته شدن خون خود و نزدیکان وفادار و خانوادهاش نیز دریغ و ابایی ندارد.گر چه خیل این عزیزان از سراسر جهان و بدون هیچ گونه فراخوان و زد و بندهای سیاسی، به طور خودجوش در کربلا تجمع یافتند، سلاح آنها نیز سلاحی نبود که توسط سردمداران و مخالفان انسانیت و بشریت به آنها مهیا گردیده باشد. سلاح آنها، سلاحی متفاوت با همه سلاحهای مخرب جهان و جان پناه انسان در عصر حاضر بود. سلاح آنها: زبان گویا - شعار آتشین - دستهای بر سینه نقش بسته و سینههای مالامال از عطش و عشق به اسلام و اشکهای جاری از چشم، به پاس آزادگی امام و رهبر خویش و سوگ ناشی از اوج مظلومیت او و یاران وفادارش بود.این جمعیت بیشمار، پرچمی را برافراشتند که بیشک تمایل دارند تمامی منادیان آزادی و آزادگی و آرامش و صلح در سراسر جهان در زیر آن تجمع یابند و امید است که در سالهای آینده نیز این حرکت انسانی برخاسته از شعور و خرد انسانی جهان اسلام، پرشورتر و گستردهتر و در میقاتگاه کربلا و در اربعین حسینی، گفتوگوی دیگری از اسلام ناب را در معرض مناظره با جهانیان علاقهمند به بشریت ارائه نمایند.

دورهای تاریخی از تلاش همه جانبه، در جهت: جعل - تحریف و بدعت در اسلام ناب محمدی، با کمک دشمنان قسم خورده اسلام، گشوده شد و در سال جاری از نتیجه سالها تفکر و پژوهش و تحقیق و برنامهریزی، رونمایی شد و گروه افراطی داعش با نام جعلی دولت اسلامی، چهره واقعی خود را با خشونتهای غیرقابل تصور و غیرمنطبق با هر اندیشه انسانی، نقاب از چهره خویش بر گرفت و به نام اسلام، نه تنها به شیعه و سنی رحم نکرد بلکه کودکان را نیز به مسلخ جنایات خویش برد و اسنادی هولناک از جدیدترین حرکات غیرانسانی و البته برخاسته از بطئیترین و پستترین خوی حیوان صفتی را به معرض نمایش جهانیان گذارد و به نمادی از وحشت و ترس و وحشیگری بیانتها و قدرت طلبی غاصبانه، تبدیل شد.

در پاسخ به این عملکرد مفتضحانه و متحجرانه کفر، دنیای اسلام نیز به پا خاست و دست به حرکتی مدبرانه و آگاهانه و مبتنی بر آموزههای ناب و اصیل اسلامی زد و با تشکل و حضور بیست میلیونی مسلمانان از سراسر جهان در روز اربعین، علیرغم تهدیدها و خطرات بزرگ احتمالی، خود نمادی شد تا به مبارزه جهانی خود علیه کفر معنا و مفهوم جدیدی ببخشد.خیل بیست میلیونی زائران کربلا در اربعین حسینی نمادی از حضور واقعی اسلام در گفتوگوی تمدنهاست و پاسخی سترگ و دندان شکن، به تمامی کفر است که داعش نه تنها اولین فرزند نامشروع اتحاد فکری آنان است بلکه آخرین آنان نیز نخواهد بود و در آیندهای نه چندان دور، نطفه دیگری از یک گروهک افراطی با چهرهای خشنتر و هولناکتر از چهرههای پیشین، در اتاقهای فکر دشمنان انسانیت، منعقد خواهد شد.

مسلمانان معتقد به راه امام حسین(ع) و واقعه کربلا، اعم از شیعه و سنی امسال به میدان آمدند و باب گفتوگوی تمدنها را با تمام جهانیان در روز معطر و مقدس اربعین و در کنار مرقد این امام بزرگوار و این انسان آزاده گشودند و کربلا را به بزرگترین میقات مسلمانان پس از میقات کنگره بزرگ جهان اسلام: یعنی حج، تبدیل نمودند.اربعین حسینی در امسال به گفتوگویی تبدیل شد که محور آن پیام امام حسین(ع) و شهادت مظلومانه آن حضرت به عنوان یک انسان آزاده است که برای عدالت خواهی و استقرار صلح و آرامش و برادری و برابری در سراسر جهان حتی از ریخته شدن خون خود و نزدیکان وفادار و خانوادهاش نیز دریغ و ابایی ندارد.گر چه خیل این عزیزان از سراسر جهان و بدون هیچ گونه فراخوان و زد و بندهای سیاسی، به طور خودجوش در کربلا تجمع یافتند، سلاح آنها نیز سلاحی نبود که توسط سردمداران و مخالفان انسانیت و بشریت به آنها مهیا گردیده باشد. سلاح آنها، سلاحی متفاوت با همه سلاحهای مخرب جهان و جان پناه انسان در عصر حاضر بود. سلاح آنها: زبان گویا - شعار آتشین - دستهای بر سینه نقش بسته و سینههای مالامال از عطش و عشق به اسلام و اشکهای جاری از چشم، به پاس آزادگی امام و رهبر خویش و سوگ ناشی از اوج مظلومیت او و یاران وفادارش بود.این جمعیت بیشمار، پرچمی را برافراشتند که بیشک تمایل دارند تمامی منادیان آزادی و آزادگی و آرامش و صلح در سراسر جهان در زیر آن تجمع یابند و امید است که در سالهای آینده نیز این حرکت انسانی برخاسته از شعور و خرد انسانی جهان اسلام، پرشورتر و گستردهتر و در میقاتگاه کربلا و در اربعین حسینی، گفتوگوی دیگری از اسلام ناب را در معرض مناظره با جهانیان علاقهمند به بشریت ارائه نمایند.

عصر روز سه شنبه، هجده آذر نود و سه، تالار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، صحنه تهاجم کوبنده دکتر یوسف علی اباذری به پدیده «مرتضی پاشایی» بود. او این پدیده را «مسخره» و «دروغ گو» و موسیقی او را «مبتذل‌ترین موسیقی جهان» و آواز وی را «فالش» توصیف کرد، و مردم و دولت روحانی را هم پیمان در مسیر ابتذال + «فاشیسم» دانست. ایشان از ابتدا تا انتها عصبانی و خروشان بود. جلسه به گفتگوی خشمگین و هولناک برخی شرکت کنندگان معترض و دکتر یوسف علی اباذری منتهی شد. در انتها دکتر یوسف علی اباذری گفت: «بسیار خوشحالم که دارم توهین می‌کنم. برای این که این ملت نشان داده که باید به او توهین شود تا بفهمد»؛ و سپس،... تشویق حضار.

ابتدا خبرگزاری «شفقنا»، یک روز بعد، چهارشنبه، 19 آذر، ساعت 18:28، طی خبر شماره 23072، موضوع را پوشش داد. سپس، خبرگزاری «دانشگاه آزاد اسلامی (آنا)»، در روز پنج‌شنبه، 20 آذر، ساعت 13:52، طی خبر شماره 127597، به جنجالی که در شبکه‌های اجتماعی نیز افروخته شده بود پیوست. و بالاخره، و نهایتاً، «ایرنا» هم خود را به موضوع رساند، و ساعت 4:17 بامداد روز شنبه 22 آذر 1393، در خبر شماره 81424280 (4391181) خود، بحث را به اطلاع عموم رساند.حالا، و بویژه با پرداخت «ایرنا» به موضوع، بحث از آکادمی خارج شده است، و نظر به توجه گفتارها و اهانت ها به مردم، باید اعضای آکادمی در مورد آن اعلام موضع کنند. تبصره پیش از پرداختن به اصل موضوع این که یکی از دلایلی که کرسی‌های آزاداندیشی در دانشگاه‌ها افروخته نمی‌شود، همین است که مباحث درون آکادمی به بیرون و نزد عموم درز می‌کنند. خب؛ این بحث ها، مشق فکری است، و چندان قابل انتشار نیست. هر چند که در همین مشق‌های فکری هم رعایت ادب ضروری است، ولی اگر در مواردی مانند مورد اخیر، رعایت ادب نشد، آن وقت، این جامعه است که جریحه دار می‌شود.

صورت‌بندی قضیه؛ مبادی آداب بودن

25 دقیقه و 25 ثانیه پر اضطراب و پر التهاب در دانشکده علوم اجتماعی.غیر از تعارف اول که «با کمال میل و علاقه به این صحبت ها گوش کردم، خیلی هم لذت بردم»، بلا فاصله و از جمله بعد، همه، خشونت و اهانت و انکار و مالامال از منفی نگری بود، و به سرعت و در عرض چند ثانیه، معلوم شد که نه «کمالی» بود، نه «میلی»، نه «علاقه‌ای»، و نه «لذتی». او پاشایی را «دروغ گو» خطاب کرد، اما در واقع، خودش مکنون قلبی خود، یعنی «با کمال نفرت و خشم به این صحبت‌های گوش کردم، و خیلی هم رنج بردم» را وارونه و به صورت «با کمال میل و علاقه به این صحبت ها گوش کردم، خیلی هم لذت بردم» بیان کرد.دکتر یوسف علی اباذری، به سرعت، حمله خود را به سمت یکی از سخنرانان پیش از خود و جمعی از حضار معطوف کرد و سیزده دقیقه طوفانی را رقم زد. البته طبعاً برخی مخاطبان معترض هم نمی‌توانستند از تنش بر کنار باشند، و آنان هم به مدت دوازده دقیقه و بیست و پنج ثانیه، دکتر یوسف علی اباذری را با تعابیری مانند «آدم نیستی» نواختند.

دست آخر هم، کار به جمله‌ای موهن از سوی دکتر اباذری خاتمه یافت: «بسیار خوشحالم که دارم توهین می‌کنم. برای اینکه این ملت نشان داده که باید به او توهین شود تا بفهمد».اگر چنین آمد و شد لفظی در خارج از دانشگاه روی می‌داد، هر چند که «قطعاً جرم بود و عقوبت داشت، اما چندان وقیح نبود»، چرا که این روزها با نقش آفرینی این روشنفکران، سطح توقع از مردم کف بازار و خط مترو، برای «مبادی آداب بودن» مشخص است. اما در دانشگاه، آن هم دانشگاه تهران، آن هم یک دانشکده از مجموعه علوم انسانی، و آن هم دانشکده علوم اجتماعی، حکایت «نمک» و «ماهی» و «گندیدن» و «وای به روزی» است. هر چند که «جرم هم بود، اما قطعاً بسیار قبیح هم بود»؛ مسئله، «مبادی آداب بودن» است.

واقع آن است که آنچه اکنون، مایه‌ نگرانی است و باید گفت که کم و بیش یکی از مسائل محوری جامعه ماست، گسیختگی فاحش در اخلاق عمومی و «مبادی آداب بودن» است؛ از اهانت‌های مکرر و لاینقطع رئیس جمهور به منتقدان، تا درگیری‌های لفظی در پارلمان، و تا این درگیری در دانشگاه که ابداً اولین آن نبوده است. درست روشن نیست که مبانی اخلاقی جامعه ما روی چه سنگی بند است، و نهایتاً به کدام سو می‌رود.این تزلزل اخلاقی که از کودتای دکتر عبد الکریم سروش علیه آداب و شریعت در حمایت از نسبیت گرایی و اصول گریزی اصلاح طلب آغاز شد، بعدها توسط علی میرسپاسی و همین دکتر یوسف علی اباذری در حمایت از «آیرونی» و برخورد غیر جدی، مطایبه گون، و پراگماتیک با رویدادها تقویت شد، و با آهنگی روز افزون در گفتمان اصول گریزی اصلاح طلب ادامه داشته، تا آنکه اکنون، به یک مرحله‌ی انفجاری رسیده است. منظور آن است که خارج از استثناها، یک نحو بریدگی از «اصول» آداب، حاکم گردیده است. خشمی سراسری در قشر روشنفکر، علیه «مبادی آداب بودن». پرسش این است که دکتر یوسف علی اباذری که هم در منش شخصی و هم در منش نظری، پایبند به قواعد و آداب نیست، نه کلاس‌های او تابع درس نامه و طرح مشخص است، نه رساله‌های پایان نامه او مقید به قاعده‌ای است، و نه...، چطور اکنون، یک خواننده و هوادارانش را به ابتذال محکوم می‌کند، و به «سبک» تأکید می‌ورزد؟ منظور گفتار من، طرح این تناقض‌های رفتاری نیست، بلکه می‌خواهم بکاوم که چرا در آن 25 دقیقه و 25 ثانیه، تمام ضوابط «مبادی آداب بودن» زیر پا گذاشته شد؟ کاربرد الفاظ رکیک متقابل، قطع کردن حرف یکدیگر، سخن گفتن از ماتحت مهوش، فاشیست خواندن «دولت»، نفهم شمردن همه ملت و شایسته اهانت دانستن آنها،.... همه اینها در یک تالار دانشگاه رخ داده است!

رگ و ریشه قضیه

من گمان می‌کنم که نشانه‌ خوبی نیست که در یک جامعه، حرکت بر سبیل آداب برای بیان منظورها و راه‌های مستقیم و صواب، نامرغوب و ناکارساز شناخته شود، و هر کسی تمایل داشته باشد، یا ناگریز گردد که راه‌های اعوجاجی و عجیب برای بیان منظور خود در پیش گیردنتیجه این می‌شود که ذهن، رفته رفته به این عادت بیفتد که در خط مستقیم و بی تنش حرکت نکند، و نوعی حرکت یک دستی زدن، دور زدن، دست پیش گرفتن، در گوشی، چشم و ابرو، مواضعه‌ مشکوک، بده بستان نا مشکوک، درازگوش خویش را از پل گذراندن... و نظایر آن در میان مردم رایج گردد؛ زیرا، بشر فارغ از آداب، خواستار این است که حوائج خود را به هر طریق برطرف کند، وقتی از راه راست نشد آن راهی که می‌شود در پیش می‌گیردآداب اجتماعی، به طور کلی، یا از وجدان بر می‌خیزد، یا از شناخت و برهان و معرفت اکتسابی، یا از معتقدات دینی، یا از عرف و سنت و پیشینه تمدّنی؛ و البته، در جهت دیگرش قانون و شریعت، ضامن اِعمال آن است؛ زیرا، ترس از مجازات، انسان را به فکر و ملاحظه و احتیاط وا می‌دارد. ما اکنون، وقتی از خود می‌پرسیم، کدام یک از این ها رفتار طبقه متوسط شهری روشنفکر زده ما را هدایت می‌کند، در جواب لنگ می‌مانیم. «آزادی منفی» که در روحیه روشنفکران راهبر طبقه متوسط شهری پیداست، «مبادی آداب بودن» را نحوی استعداد استبداد قلمداد می‌کند. آن ها وجدان، برهان، دین، سنت و قانون و شریعت را قبض و بسط می‌دانند و انکار می‌کنند.

مصائب امروز طبقه متوسط شهری به رهبری روشنفکران، از همین جا آب می‌خورد؛ شکاف نسل ها (که گردد پدر بر پسر چاره گر)، افزایش طلاق و گسیختگی خانوادگی، جدایی میان اعضاء خانواده، سرد شدن نگاه‌ها و خفقان عاطفی در راهروهای مترو، و این که هر کس چنان غرق در مشکلات خود باشد که به هر یک از همنوعان خود به عنوان حریف و رقیب بالقوّه نگاه کند و «سود» خود را در زیان دیگران ببیند. همه‌ی این ها در تزلزل اخلاقی است که می‌تواند جامعه‌ای را تا پای انفجار یا اضمحلال برساند.

کاوش عمیق تر در قضیه

وقتی وجدان و برهان و دین و سنت و قانون و شریعت قبض و بسط تلقی شد، وقتی «آیرونی» و مطایبه و به مضحکه گرفتن قواعد و ضوابط آکادمی، روش معهود یک استاد و دانشجویان محب او گردید، از قضا آن وقت است که باید از فاشیسم نیچه‌ای شدیداً آشکار در رفتار آن ها ترسید. در اوج نهیلیسم پسامدرنیستی و پراگماتیستی این جماعت، تنها چیزی که به عنوان معیار عمل می‌ماند، «انگیزش پیشرفت» و سری در سرها در آوردن است. این طرز فکر در یک جمع، لشکر موریانه‌ای است که هر کنده‌ تنومندی را پوک می‌کند.در میان این جمع، وجدان و برهان و دین و سنت و قانون و شریعت، یعنی، ملاط همگانی و تفاهم اجتماعی به حدّاقل رسیده، و به ناگزیر، راهی که در برابرشان باز می‌ماند، به فکر خود بودن یا خود را خالی کردن است. نیز، چون در چنین فضای روانی، به اسم رویارویی با «محافظه کاری»، مجالی برای ملاحظه «فردا» و «دیروز» باقی نمی‌ماند، همه چیز در حس و حال «امروز» متمرکز می‌گردد و همه‌ همّ شخص مصروف گذراندن کار روز و خلاصی از مخمصه‌ای می‌شود که هم اکنون، در آن است. روشن است که با مسائلی که بشر این زمان دارد، غفلت از «آینده»، نسل را در ابهام فاجعه آمیزی غرق خواهد کرد. هر نسل می‌تواند برای آیندگانش ناقل آبادی باشد یا ویرانی، بسته به آن که چه روشی در پیش گرفته، و تا چه اندازه خود را مسئول امانتی شناخته که گذشتگان به او تحویل داده‌اند؛ و این امانت همان زمینه‌ زندگی بخش حیات است.

در جمعی که وجدان و برهان و دین و سنت و قانون و شریعت، خریدار ندارد، هیچ کار درستی انجام نمی‌گیرد، و همه کار در آن شدنی به نظر می‌رسد؛ این که یک استاد دانشگاه در مورد مردم خود بگوید: «بسیار خوشحالم که دارم توهین می‌کنم. برای این که این ملت نشان داده که باید به او توهین شود تا بفهمد»، و در جواب هم، یک شاگرد او بگوید: «آدم نیستی». در چنین بازار شلوغی، همه چیز، از شیر مرغ تا جان آدم، یافت می‌شود، و در عین حال، هیچ چیز به دست نمی‌آید. ممکن و ناممکن مانند دو خواهر کنار هم زندگی می‌کنند. این باور شیطانی در بخشی از افراد تحمیل شده و مرکوذ ذهن آن ها گردیده که راه راست به مقصد نمی‌رسد و تجربه‌ هر روزه آن را تأیید می‌کند. ادب مانند لولایی است که اگر کار نکند، زنگ می‌زند، و به خش خش می‌افتد، کار نکردن به جای خود، وای به وقتی که ادب کالای نامرغوب قلمداد گردد، و در میان این جماعت نهیلیست، مبادی آداب بودن، واقعاً کالای نامرغوبی محسوب می‌شود.

تعاون اجتماعی تنها آن نیست که یکی استاد باشد دیگری دانشجو و یکی هم خواننده به مثابه سوم شخص غایب؛ خلاصه، هر کسی به شغلی و اینان محصول کار خود را مبادله کنند و چرخ اجتماع بچرخد. اگر نحوی همبستگی روانی، اشتراک آرمان و هدف و فکر در تعاون اجتماعی نباشد، جماعت به یک بازار داد و ستد و رقابت خشک تبدیل می‌گردد که در آن ارضاء حس خودنمایی غایت مقصود منحصر شناخته خواهد شد.

فرجام

ما در فرهنگ خود، در وجدان و برهان و دین و سنت و قانون و شریعت خود، مایه‌های کافی برای یک بسیج اخلاقی داریم، باید راه کارساز کردن آن ها را بیابیم و قبل از هر چیز، راه برطرف کردن موانع را.تجربه‌های ناکام این صد و ده ساله‌ مشروطه باید اکنون، دیگر چشم‌های ما را باز کرده باشد اگر الآن نیاموزیم، پس، دیگر کی؟تا کی روشنفکر با انکار داشته‌های مردم خود، به آن ها توهین می‌کند، و بدون آن که راه تضمین شده‌ای برای آینده ارائه دهد، آن ها را قال می‌گذارد؟

ستون سرمقاله روزنامه دنیای اقتصاد را میخوانید که به مطلبی با عنوان«فسادزدایی با اصلاح ساختارها»نوشته شده توسط مهدی حیدری اختصاص یافت:

صحبت‌های رئیس‌جمهور محترم در مورد ریشه فساد در کشور نویدبخش نگاهی متفاوت‌تر از قبل در مبارزه با فساد است؛ نگاهی که مستقل از افراد، به مکانیزم‌ها توجه دارد. با نگاهی به جامعه ایران شاهد تناقضی آشکار بین اخلاق در سطح فردی و آنچه در بوروکراسی کشور رخ می‌دهد هستیم. از طرفی رتبه جهانی شاخص فساد کشور متاسفانه 136 از 175 است که فارغ از میزان دقت این شاخص و منابع اطلاعاتی آن، با آنچه مردم در زندگی روزمره شاهد هستند، کم و بیش همخوانی دارد. از طرف دیگر فضای جامعه ایران سرشار از پیام‌های اخلاقی است و فرهنگ دینی و ملی کشور اهمیت و ارزش والایی برای اخلاق‌مداری قائل است. شاید اگر مقایسه‌ای در مورد اخلاق در سطح فردی بین کشورهای مختلف انجام می‌پذیرفت (مثلا با معیار حساسیت به پولی که فرد پیدا می‌کند) شاخص کشور ما بسیار متفاوت ‌بود.

اخلاق در جامعه ایران است؟ پاسخ به این سوال چندان ساده نیست، اما می‌توان گفت که آنچه فضای اداری و کسب‌و‌کار کشور را از کشورهای دیگر متمایز می‌کند ساز و کارها و مکانیزم‌های غلط است که منجر به فساد می‌شود و چه بسا اگر همین سازوکارها در کشور‌های دیگر وجود داشت، وضعیت فساد اداری در آنها بدتر هم ‌بود. مثلا یکی از بارزترین منابع فساد در کشور، دسترسی به وام‌های بانکی است؛ اما چرا امکان دریافت وام در ایران موجب فساد می‌شود؟ مگر بانک‌های سایر کشورهای دنیا به مشتریانشان وام نمی‌دهند؟ مشکل در فاصله سود وام بانکی با نرخ‌های متعارف در بازار، مثلا بازار رهن املاک در کشور است. فرض کنید نرخ سود وام بانکی 20 درصد و نرخ سود در بازار آزاد 30 درصد باشد، در این صورت فردی که 10 میلیون تومان وام از بانک دریافت می‌کند، به اندازه یک میلیون تومان یا 10 درصد مبلغ وام (مابه التفاوت نرخ سود در بازار و وام بانکی) جایزه، رانت، یارانه یا هر عنوان دیگر دریافت کرده است.

البته در بسیاری از موارد مشتری همانی است که مد نظر سیاست‌گذار بوده و این کار موجب تسهیل در تولید یا مثلا تسهیل در امر ازدواج و ... می‌گردد، اما بدیهی است کسر بزرگی از این جایزه یا رانت راه به جایی غیر از آنچه سیاست‌گذار می‌خواسته می‌برد. توجه داشته باشید که اندازه این رانت یا کیک آنقدر بزرگ هست که باعث ایجاد سازوکار برای تقسیم آن بین افراد مختلف یا «شبکه فساد» شود. حال اگر مبارزه با فساد همانند آنچه در این سال‌ها انجام شده منجر به تغییر یک یا چند مدیر و معاون شود یا نهاد نظارتی دیگری اضافه شود، اصل بازی تغییری نکرده و تنها نحوه بازی و بازیگران اندکی عوض شده یا در سرعت آن اختلال ایجاد شده است. مثال دیگر تفاوت نرخ ارز رسمی و نرخ بازار است. همانند نرخ وام بانکی، به ازای هر دلاری که به‌صورت رسمی به فروش می‌رسد مثلا مبلغ 500 تومان جایزه یا رانت نهفته است و مطمئن باشید وقتی این حجم از «ناهار مجانی» در اقتصاد وجود داشته باشد، افرادی خواهند آمد و از آن استفاده خواهند کرد، خواه این اقتصاد، اقتصاد ایران باشد یا اقتصاد سوئد. از این دست مثال‌ها در اقتصاد کشور فراوان یافت می‌شود که تا منشا فساد در آنها خشکانده نشود، نمی‌توان انتظار بهبود چندانی در سلامت اداری کشور داشت.

جمع بندی آنکه اگر عزم و اراده جدی مبارزه با فساد وجود دارد - که به نظر می‌رسد این چنین باشد - این کار باید از طریق اصلاح مکانیزم‌ها و ساختارهای غلط و فسادانگیز انجام پذیرد نه تمرکز بر افراد و افزودن بر نظارت‌های غیرموثر. در نهایت باید گفت مردم کشور ما نه آنقدر اخلاق مدارند که از تمام منافع و رانت‌های موجود صرف‌نظر کنند و نه آنقدر غیراخلاقی که رتبه 136 را داشته باشند؛ کافی است ساختارها اصلاح شوند.

مطلبی که روزنامه ابتکار با عنوان«ديپلماسی به سبک ايرانی در کربلا»در ستون سرمقاله روزنامه و به قلم مهدی روزبهانی به چاپ رسید به شرح زیر است:

گردهمايي شيعيان جهان امسال در کربلا شکل جديدي به خود گرفت. هرچند کربلا همانند سال هاي پيش ميزبان ميليون ها نفر از سراسر جهان بود ولي حضور گسترده مردم و مسئولين سطوح مختلف کشورمان در اين مراسم آييني، اهميت سياسي آن را عيان کرد. براي درک اهميت سياسي اين گردهمايي توجه به چند فاکتور ضروري است. مسئولين و مردم ايران درحالي عازم کربلا شدند که شمال و بخش هاي مهم عراق در تصرف تروريست هاي داعش است. تروريست هايي که در دنيا به شقاوت، بي رحمي و همچنين تهديدات جدي امنيتي شهرت پيدا کرده اند و البته که هر روزه تهديدات گسترده اي را براي بخش هاي جنوبي اين کشور تدارک مي‌بينند. اما بر خلاف اين تهديدات، مراسم اربعين در کربلا با امنيت کامل برگزار شد. نکته اين جاست که تأمين امنيت ميليون ها نفر در اين کشور ناامن، خود نشان از تمرکز براي افزايش ثبات در بخش جنوبي عراق است.

بخشي که با توجه به وجود مضجع شريف امام حسين(ع) براي جهان تشيع از اهميت و تقدس خاصي برخوردار است. با توجه به اخبار و گزارشي هايي که حاکي از حضور مشاوران نظامي ايران در عراق است و همچنين نقشي که برخي از مسئولين در اجراي مراسم اربعين به عهده داشتند؛ اين تمرکز براي افزايش ضريب امنيت، به نام ايراني ها رقم خورد.اما از سوي ديگر وقتي حضور مسئولين کشورمان در عراق را در کنار حضور نظاميان و رفت و آمد سياسيون غربي به اين کشور مي‌گذاريم؛ اربعين امسال اهميت دو چنداني مي‌يابد. با پيدايش پديده تروريستي داعش در عراق برخي از کشورهاي قدرتمند از جمله آمريکا به بهانه تأمين امنيت شهروندان خود دوباره به اين کشور بازگشتند. اين در حالي است که شهروندان ايراني همواره به خاطر مسائل فرهنگي و مذهبي به مناطق جنوبي و غربي عراق رفت و آمد داشته اند. از اين رو ضروري بود که ايران براي مقابله با آنچه که شهروندانش را تهديد مي‌کرد دست به کار شود.

ولي در عين حال بر خلاف آگاهي به نقش برجسته ايران، رقباي منطقه اي از جمله عربستان سعي کردند که مانع نقش آفريني ايران در ائتلاف جهاني مبارزه با داعش شوند. از طرف ديگر گسترش نفوذ ايران براي همين رقبا غير قابل تحمل است. ولي بهر حال مسئولين ايران هر چند لباس رسمي بر تن نداشتند و دستار بر سر ميان خيل عظيم عزاداران بودند اما توانستند پيام سياسي خود را به رياض و ديگر کشورهاي منطقه مخابره کنند.نکته ديگر اوضاع منطقه است که با طولاني شدن جنگ داخلي سوريه و موضع گيري هاي خاص ترکيه وارد مرحله نويني شده و ضروري است که ايران براي حفظ منافع منطقه اي ابتکار عمل را در دست بگيرد. قبل از آنکه عربستان با دلارهاي نفتي خود طرحي براي منطقه به ويژه عراق، سوريه و لبنان در نظر بگيرد؛ بهتر است ايران تدبيري براي توازن بينديشد. از اين رو بايد گفت که جداي از مشکلات عمومي در اجراي مراسم اربعين امسال به خاطر ازدياد جمعيت، هماهنگي ميان تهران و بغداد براي تسهيل تردد زائران تدبيري سياسي بود که حضور معنوي ايران را در عراق به رخ جهانيان کشيد.

ديپلماسي به سبک ايراني مهمترين برداشتي بود که حضور گسترده مردم و مسئولين در مراسم امسال اربعين کربلا پديد آمد.اما اين کميت حضور براي ثبات، نيازمند سازوکار گسترده تري است که بايد در چشم انداز بلند مدت برنامه ريزي شود. برنامه اي که به دور از يک جانبه نگري و بر پايه واقعيت هاي منطقه باشد. چرا که مسلم است ديگر بازيگران موثر منطقه از جمله عربستان و ترکيه نسبت به اين سبک ديپلماسي بي تفاوت نخواهند بود و بي شک برنامه هايي براي جلوگيري از گسترش نفوذ ايران دارند و احتمالا در مناسبات منطقه اي و جهاني، از جمله مذاکرات هسته اي، سنگ اندازي خواهند کرد.بنابراين لازم است که تهران با طرح ريزي مناسبات خاص با بغداد به اين حرکت ديپلماسي امتداد داده و از اين رهگذر به منويات سياسي، فرهنگي و اجتماعي مورد نظر دو کشور شيعه، جامعه عمل بپوشاند.