نماز چگونه مانع از ارتکاب به گناه می‌شود؟

یکی از آثار نماز که در قرآن صراحتاً به آن اشاره شده است، بازداری نمازگزار از فحشاء و منکر است، که به تعبیری فحشاء، گناهان مخفی و منکر، گناهان آشکار است، اما چگونه یک عمل عبادی به این سادگی، چنین آثاری دارد؟

نماز به تعبیر پیامبر (صلی الله علیه و آله) همانند رودخانه ای جاری بر در خانه است که انسان در هر شبانه روز پنج بار خود را در آن شستشو می دهد غسل می کند و هیچ آلودگی و چرکی بر بدن او باقی نمی ماند و این چنین نماز هم انسان را از گناه نگه می دارد و هم اثر گناهان را با خود می برد.(۱)

آیت الله مکارم شیرازی (حفظه الله) در تفسیر آیه «إنَّ الصلوةَ تنهی عنِ الفحشاء و المنکرِ» (۲)، با اشاره به اعمال مختلف در مجموعه نماز می نویسد: طبيعت نماز از آنجا كه انسان را به ياد نيرومندترين عامل بازدارنده يعنى اعتقاد به مبدأ و معاد مى ‏اندازد، داراى اثر بازدارندگى از فحشاء و منكر است.

انسانى كه به نماز مى ‏ايستد، تكبير مى ‏گويد، خدا را از همه چيز برتر و بالاتر مى ‏شمرد، به ياد نعمت هاى او مى ‏افتد، حمد و سپاس او مى ‏گويد، او را به رحمانيت و رحيميت مى ‏ستايد، به ياد روز جزاى او مى‏ افتد، اعتراف به بندگى او مى‏ كند، از او يارى مى ‏جويد صراط مستقيم از او مى‏ طلبد، و از راه كسانى كه غضب بر آنها شده و گمراهان به خدا پناه مى ‏برد (مضمون سوره حمد).

بدون شك در قلب و روح چنين انسانى جنبشى به سوى حق و حركتى به سوى پاكى و جهشى به سوى تقوا پيدا مى ‏شود.براى خدا «ركوع» مى‏ كند، و در پيشگاه او پيشانى بر خاك مى ‏نهد، غرق در عظمت او مى ‏شود و خودخواهى ‏ها و خود برتربينى ‏ها را فراموش مى ‏كند.

شهادت به يگانگى او و گواهى به رسالت پيامبر (صلی الله علیه و آله) مى ‏دهد. بر پيامبرش درود مى‏ فرستد و دست به درگاه خداى بر مى ‏دارد كه در زمره بندگان صالح او قرار گيرد (تشهد و سلام).همه اين امور موجى از معنويت در وجود او ايجاد مى ‏كند، موجى كه سد نيرومندى در برابر گناه محسوب مى ‏شود.

اين عمل چند بار در شبانه روز تكرار مى‏ گردد، هنگامى كه صبح از خواب بر مى ‏خيزد، در ياد او غرق مى‏ شود. در وسط روز هنگامى كه غرق زندگى مادى شده، ناگهان صداى تكبير مؤذن را مى ‏شنود، برنامه خود را قطع كرده، به درگاه او مى ‏شتابد، و حتى در پايان روز و آغاز شب پيش از آن كه به بستر استراحت رود با او راز و نياز مى ‏كند و دل را مركز انوار او مى ‏سازد.

از اين گذشته به هنگامى كه آماده مقدمات نماز مى ‏شود خود را شستشو مى‏ دهد پاك مى ‏كند، حرام و غصب را از خود دور مى ‏سازد و به بارگاه دوست مى ‏رود. همه اين امور تأثیر بازدارنده در برابر خط فحشاء و منكرات دارد.

منتهی هر نمازى به همان اندازه كه از شرايط كمال و روح عبادت برخوردار است، نهى از فحشاء و منكر مى‏ كند، گاه نهى كلى و جامع و گاه نهى جزئى و محدود. ممكن نيست كسى نماز بخواند و هيچ گونه اثرى در او نبخشد، هر چند نمازش صورى باشد، هر چند آلوده گناه باشد، البته اين گونه نماز تأثیرش كم است، اين گونه افراد اگر همان نماز را نمى ‏خواندند، از اين هم آلوده‏ تر بودند.

به عبارت دقیق روشن تر: نهى از فحشاء و منكر سلسله مراتب و درجات زيادى دارد و هر نمازى به نسبت رعايت شرايط داراى بعضى از اين درجات است. (۳)

پی نوشت:

من لایحضرالفقیه جلد ۱ صفحه ۳۱۶
عنکبوت، ۴۵
تفسیر نمونه، جلد۱۶