به جای نود ورزشی نود اجتماعی ببینید

این برنامه هفتگی که به مدت زمان دو ساعت روی آنتن می رود ترکیبی از گزارش های مردمی، مستندهای مرتبط و گفتگوی زنده است. اولین موضوع بررسی شده در برنامه مصیر پیرامون کارایی در ادارات دولتی و آخرین موضوع بررسی شده در برنامه مصیر با محوریت بلای خانمان سوز اعتیاد بود. به همین فرهنگ نیوز گفتگویی با تهیه کننده این برنامه تلویزیونی انجام داده است که به شرح ذیل می باشد.

موضوعات اجتماعی زندگی مردم با تبیین نادرست و جهت گیری سیاسی، به یک آدرس غلط تبدیل می‌شوند

فرهنگ نیوز: به‌عنوان سؤال نخست بفرمایید؛ برنامه "مصیر" چه هدفی را دنبال می‌کند و ایده آن از کجا شکل‌گرفته؟ چرا از آن به‌عنوان برنامه نود فرهنگی یاد می‌شود؟

عنوان نود اجتماعی یا فرهنگی که کار رسانه‌هاست و ما هم در مصاحبه‎ای گفتیم این عنوان را قبول نداریم و اقتضائات هر حوزه مخصوصاً حوزه پیچیده موضوعات اجتماعی با مباحث ورزشی قابل قیاس نیست.

اما طرح اصلی "مصیر" تقریباً با یک کار پژوهشی در رابطه با موضوعات روز اجتماعی شروع شد. با این نگاه که جامعه ما بیش‌ازحد دچار سیاست‌بازی شده و خیلی از موضوعاتی که در زندگی مردم نقش دارند به‌واسطه تبیین نادرست سیاسی عملاً به یک آدرس غلط تبدیل می‌شوند. و مابعد از دو سال و نیم کار پژوهشی به این جمع‌بندی رسیدیم که آن را به یک برنامه تلویزیونی تبدیل کنیم و در آن به تبیین علمی موضوعات اجتماعی و ارائه راهکار بپردازیم.

فرهنگ نیوز: یعنی به دنبال ریشه‌یابی موضوعات اجتماعی هستید؟

ببینید ما در مباحث اجتماعی با دو مشکل مواجهیم؛

یکی برمی‌گردد به تبیین آن موضوع که ممکن است با عینک سیاسی توضیح داده شود. مثلاً ماجرای سوژه این هفته برنامه مربوط بود به بحث سرطان‌ها و سقط‌جنین و پارازیت و... درست است که ما در کشورمان مشکل سلامتی را داریم اما رسانه‌هایی که اغراض سیاسی دارند این بحث را محدود می‌کنند به موضوع پارازیت و عملاً نسبت به این تعبیر که زندگی‌ای که زاده تفکر غربی است و متأسفانه در جامعه ما در حال رسوخ است بی توجه‌اند، در مورد هجوم فست فودها، مواد الکلی، سیگار و قلیان و... سکوت می‌کنند اما بحث سرطان را به پارازیت ربط می‌دهند. پس یک بحث تبیین موضوع است، چون وقتی تبیین درستی نداشته باشیم راهکار درستی هم نمی‌توانیم ارائه دهیم.

موضوع دوم مدنظر ما این است که بالاخره معضلات اجتماعی زمینه سیاه نمایی دارد، اگر در فضای رسانه ای به معضلات بپردازی و کار را به‌درستی انجام ندهی یعنی فقط درد را بیان کنی، ایجاد ناامیدی می‌کند و نه‌تنها راهگشا نیست بلکه باعث یاس و رخوت در جامعه می‌شود. متأسفانه خیلی از رسانه‌ها در حوزه اجتماعی با این مشکل مواجه‌اند. مثلاً ما هفته گذشته به معضل اعتیاد پرداختیم. درست است که موضوع تلخی است اما اگر شیوه بیانش همراه با ارائه راهکار باشد و امید در پردازش برنامه وجود داشته باشد نه‌تنها بیان آن ایرادی ندارد بلکه باعث می‌شود مردم و مسئولین نسبت به این موضوع جدی‌تر شوند.

بنابراین احساس کردیم برنامه "مصیر" باید در زمینه تبیین علمی و بیان راهکار حرکت کند و تلاش می‌کنیم حرف‌هایمان در این زمینه را عملی سازیم.

به جای پرداختن به اصل سخنان مقام معظم رهبری، صرفا به عنوان آن اکتفا می‌کنیم و آنرا به واژه‌ای کلیشه ای و خسته‌کننده تبدیل می‎کنیم

فرهنگ نیوز: با توجه به وجود برنامه‌های بعضاً تخصصی در حوزه مسائل فرهنگی - اجتماعی در شبکه‌های مختلف سیما، چرا این موضوع را به‌عنوان محور کارتان انتخاب کردید؟ آیا حرف یا سبک جدید و متفاوتی مدنظر دارید؟

اولاً این موضوعات آن‌قدر مهم هستند که هرچه بدان‌ها پرداخته شود بازهم کم است. اما تفاوتی که برای کار خودمان قائل هستیم بحث ترویج نگاه دینی در این حوزه است، الگوی اسلامی و ایرانی باید در سبک زندگی مردم تسری پیدا کند. فرمایشاتی که مقام معظم رهبری در باب الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و سبک زندگی داشتند یک منظومه فکری مشخصی است که متأسفانه به‌واسطه اینکه فهم درستی از آن‌ها نشده شعار سبک زندگی تبدیل به یک شعار کلیشه ای خسته‌کننده شده و این‌قدر نا به‌جا به کار گرفته‌شده که صرفاً شعارگونه است و کمترین توجهی به مفهوم آن نمی‌شود مثل خیلی دیگر از فرمایشات این بزرگوار که روح را از آن کلام می‌گیریم و فقط از عنوان آن استفاده می‌کنیم.

ما در این کارگروه به‌واسطه وجود اساتیدی مثل آقای دکتر رفیعی اتانی که دبیر همایش الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت بودند بهره می‌بریم و بنا داریم مبانی عمیق اسلامی را به‌طور ملموس در زندگی مردم نشان دهیم.

همان‌طور که از اسم برنامه مشخص است "مصیر" به معنای تحول و حرکت کردن به سمت تعالی است، خود ما هم داریم این متعالی شدن را در این برنامه تجربه می‌کنیم. ان‌شاءالله این اتفاق بیافتد.

الآن در رسانه‌ها برای مباحث دینی و معارفی یک فیلد جدا تعریف‌شده و برای موضوعات اجتماعی هم یک باکس جداگانه، در حالی که ما چنین چیزی نداریم و دین درواقع یک دستورالعمل زندگی است و  شاید این امر به‌این‌علت است که بسیاری از برنامه‌سازان ما توجه و یا اشراف کافی به مبانی اسلامی ندارند.

فرهنگ نیوز: جدا از بحث مدعوین و مهمانان برنامه، آیا از وجود اساتیدی به‌عنوان مشاور هم استفاده می‌کنید؟

بله مسئول گروه پژوهشی ما آقای دکتر رفیعی اتانی هستند که استاد حوزه و دانشگاه‌اند و دبیر علمی همایش الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت و مسئول و مدیرعامل این بنیاد هستند. اساتید دیگری هم هستند که ما به فراخور ضرورت و موضوع برنامه در خدمتشان هستیم.

در موضوعات اجتماعی با تبیین وظایف فرد، خانواده و جامعه نتیجه منطقی تری حاصل می‌شود

فرهنگ نیوز: با توجه به اینکه در موضوعات اجتماعی و فرهنگی علاوه بر قوانین، عرف نیز تاثیر بسزایی دارد، سنگ محک شما برای به چالش کشیدن این موضوعات چیست؟ و بر چه اساس موضوعات اجتماعی را مورد تبیین و ارائه راهکار قرار می‌دهید؟

ما سه نقطه کانونی داریم که در نقد و تبیین و ارائه راهکار به این موارد توجه می‌کنیم. یکی خود فرد است و اینکه در هر ماجرایی چه وظیفه‌ای دارد؟ جدا از اینکه جامعه و قانون چه می‌گوید. بالاخره ما در زندگی یک هدفی داریم پس نسبت به پدیده‌های مختلف این وظیفه را تبیین می‌کنیم. بعد نوبت به خانواده به‌عنوان مهم‌ترین نهاد فرهنگی و اجتماعی می‌رسد. و بعدازآن بحث جامعه اعم از دولت و حکومت و آموزش‌وپرورش و رسانه و... می‌رسد. 

سعی می‌کنیم در برنامه تا جای ممکن به هر سه این موارد بپردازیم و وظایف هرکدام را تبیین نماییم. اصل نگاه ما این است که جامعه فضایی برای رشد انسان‌هاست. همان طور که امام می‌فرمایند به‌عنوان مثال صداوسیما و رسانه باید دانشگاه باشد یا می‌فرمایند زندان باید بتواند مانند مدرسه باشد، سایر فضاهای جامعه هم باید این نقش پروشی را داشته باشند و اینکه انسان به‌واسطه وظیفه ای که بر عهده دارد باید خود و اطرافیانش را رشد بدهد، پس باید نقش خودش را هم به‌عنوان یک فرد و هم به‌عنوان یک عضو از خانواده و اجتماع بفهمد. اگر توجه جدی به این امر داشته باشیم و نواقص را صرفاً از مسئولین و دولتمردان نبینیم خیلی از مشکلات ما حل می‌شود. البته به این معنا نیست که نقش مسئولین را نادیده بگیریم یا به کم‌کاری‌های آن‌ها نپردازیم اما وقتی این سه وجه را باهم ببینیم شاید خروجی منطقی‌تری داشته باشیم.

فرهنگ نیوز: سوژه‌های برنامه را بیشتر بر چه اساس انتخاب و اولویت‌بندی می‌کنید؟

سعی می‌کنیم متناسب با فضای خبری جامعه و اینکه توجه مردم در هم‌زمان متوجه چه موضوعی است در آن رابطه برنامه داشته باشیم. مثلاً دو هفته پیش در مورد امنیت روانی و رسانه برنامه داشتیم درزمانی که بحث اسیدپاشی خیلی طرفدار داشت ما آمدیم نقش اخبار را بر امنیت روانی مردم بررسی کردیم. پس یک بخش از کار ما به رویدادهای روز برمی‌گردد. بخش دیگر موارد کلیدی و بنیادی است که هم در نظرسنجی‌ها از مخاطبین گرفتیم و هم سوژه‌هایی که قبل از شروع برنامه به‌عنوان پژوهش احصا شده است. موضوعاتی مثل نقد سبک زندگی غربی و معضلات اعتیاد و طلاق و بحث ازدواج و اشتغال و ...

گفتمان ما، گفتمان انقلاب و اسلام است/ به‌دنبال این نیستیم که با تبلیغ و تکرار سبک زندگی مردم را تغییر دهیم

فرهنگ نیوز: موضوع‌هایی هم هستند که خیلی متمایز باشند و بخواهید به‌عنوان یک گفتمان جدید مطرح نمایید؟

ببینید گفتمان ما گفتمان انقلاب و اسلام است و ما چیز جدیدی خلق نکردیم، استنباطمان این است که به دو دلیل کمتر به این موارد توجه شده یکی ذائقه برنامه‌سازان و دیگری فقر پژوهشی و تحقیقاتی برنامه‎سازان است. اخیراً صرفاً بحث جذابیت برای خیلی از برنامه سازان ما موضوعیت دارد در حالی که ما فکر می‌کنیم جذابیت پلی است بین محتوا و مخاطب. اصالت جذابیت نیست، اصالت محتوای جذاب است که داریم در این فضا حرکت می‌کنیم.

فرهنگ نیوز: موضوعاتی هستند که کمتر در رسانه ای مثل صداوسیما مورد بررسی قرار می‌گیرند، مثل موضوع القاء آزادی‌های جدید، سبک‌های جدید ازدواج و عدم ازدواج، انواع مدل‌های پوشش، رواج ورزش‌هایی خاص که ازنظر دینی و در فرهنگ جامعه ما قبح خاصی دارند مخصوصاً برای بانوان و... آیا در این زمینه‌ها هم کاری انجام داده‌اید؟

بله در مورد موضوعات سبک زندگی غربی، پوشش و آرایش و حجاب چندین برنامه مفصل داریم. البته این‌ها موضوعاتی هستند که اقتضائات زمانی دارند و باید ببینیم آیا در زمان اجرای برنامه، موقعیت پرداختن به این موارد وجود دارد؟ البته به دنبال این هستیم که قدرت تفکر را در مخاطب بالا ببریم و مخاطب صرفاً مصرف‌کننده نباشد و رسانه مثل بوق نباشد که با پروپاگاندا فقط بخواهد یک سبک زندگی را از طریق تکرار و تبلیغ پرشمار تغییر بدهد. بلکه باید بتواند نگاه و فکر مخاطب را تغییر بدهد. همان‌طور که در قرآن ۶۰ تا ۷۰ آیه در مورد لزوم تفکر و تعقل بیان‌شده است. اینکه بتوانیم قدرت تجزیه‌وتحلیل مخاطبمان را بالا ببریم برای ما موضوعیت دارد. حالا اینکه چه سوژه‌هایی انتخاب می‌کنیم همان‌طور که عرض کردم یکی از روش‌ها مبتلابه بودن آن موضوع در جامعه است.

استقبال مردم دلگرم کننده بوده/ خیلی از مسئولین به دنبال تعریف و تمجیدند تا انتقاد

فرهنگ نیوز: در مدت یک ماهی که از پخش برنامه می‌گذرد چه بازخوردهایی از سوی مردم به‌عنوان مخاطبین و از سوی مسئولین به‌عنوان کسانی که از ایشان مطالبه نموده‌اید، دریافت کردید؟ خروجی و تأثیرگذاری برنامه به چه نحوی بوده است؟

با توجه به وجود برنامه‌های مشابه، استقبال مردم واقعاً دلگرم‌کننده بوده و این مطلب بارها در ارتباطات پیامکی و نظرات سایت عنوان‌شده که برنامه ای این‌طور صریح که مبتنی بر یک روش علمی به موضوعات اجتماعی می‌پردازد چرا این‌قدر دیر شروع‌شده.

اما در مورد مسئولین جامعه ما هنوز جای کار دارد و در جامعه ای زندگی می‌کنیم که متأسفانه فرهنگ نقد در آن جا نیفتاده و باید در این زمینه رشد کند. و البته نقد و انتقادپذیری یکی از موضوعات آتی برنامه هم هست.

فرهنگ نیوز: مسئولین نمی‌پذیرند یا در عملکردشان تأثیرگذار نیست؟

تأثیر که یقیناً دارد. بالاخره برنامه ما نوپاست و آن‌طور که بایدوشاید معرفی نشده و تا جای خودش را باز کند و ما هم نواقص و ناهماهنگی‌های برنامه‌های اول مان را حل کنیم زمان می‌برد. طبیعتاً هر چه برنامه شناخته‌تر شود به‌واسطه قدرتی که رسانه دارد تأثیر گذاریش بر مردم و مسئولین بیشتر می‌شود.

البته ما در همین چند برنامه ای که داشتیم با مسئولینی مواجه بودیم که موضوع برنامه به حوزه مسئولیت آن‌ها مرتبط بود و واکنش‌های خوبی از طرف آن‌ها نداشتیم و احساس کردیم فضای رسانه را آن‌طور دوست دارند که بیشتر تعریف و تمجید بشنوند.

چالشی که در آن صراحت بیان باشد را می‌پذیریم اما به دنبال دعوا راه انداختن برای جذب مخاطب نیستیم

فرهنگ نیوز: آیا در انتخاب موضوع برنامه و نحوه بررسی آن، به دنبال یک برنامه جنجالی هستید؟

ابتدا لازم است توضیحی در موردبحث جنجالی شدن و چالشی شدن که خیلی از رسانه‌ها به دنبالش هستند بدهم، چالش اگر به معنای صراحت بیان است بله این درست است و ما به دنبال صراحتیم. اما اگر به معنای دعوای الکی راه انداختن بین دو نفر باشد که بدین‌وسیله بخواهیم توجه مخاطب را جلب نماییم، این کار واقعاً عبث و بیهوده است. چالش و جنجال یکی از عوامل جذابیت برنامه است و خیلی از اهالی رسانه این ساده‌ترین راه جذابیت برنامه را یاد گرفتند و از آن استفاده می‌کنند، اما ما به دنبال این‌طور جنجال نیستیم.

برای ما مهم است که با شیوه هنرمندانه ان‌شاءالله  بتوانیم تفکر و عقلانیت مدنظر برنامه را منتقل نماییم. البته ممکن است یک جاهایی با چالش هم مواجه شویم که از آن پرهیزی نداریم ولی اینکه هدفمان چالش باشد مطلقاً نمی‌پذیریم.

"مصیر" یعنی حرکت به سمت تعالی/ به دنبال امید بخشی هستیم حتی در تلخ‎ترین معضلات اجتماعی

فرهنگ نیوز: قسمت‌هایی از برنامه "مصیر" به‌عنوان گزارش پخش می‌شود. مثلاً در برنامه‌ای که در مورد اعتیاد داشتید گزارش برنامه شبیه مستنداتی بود که مثلاً در برنامه شوک بدان پرداخته‌شده بود. آیا به دنبال یک کار جدید و متفاوت نیستید؟

ممکن است شباهت‌هایی وجود داشته باشد اما من فکر می‌کنم تفاوت که ما در برنامه "مصیر" به دنبال آن هستیم، این است که گزارش‌ها و اجرای مجری‌های برنامه و... به این سمت نرود که مردم را دچار یاس و وحشت کند. لذا در تلخ‌ترین موضوعات مثل اعتیاد هم به دنبال امیدبخشی هستیم و از این حیث یک تفاوت جدی با سایر برنامه‌ها داریم. ما در برنامه برای لحظه‌لحظه گزارش‌ها -مخصوصاً- کار کارشناسی انجام دادیم.

فرهنگ نیوز: در قسمت طرح سؤال مسابقه و نظرسنجی، از شرکتی نام‌برده می‌شود که جوایز مسابقه را پرداخت می‌نماید. باوجود سازمان‌های فرهنگی - هنری و صداوسیما چه نیازی به حمایت مالی این شرکت و تبلیغ آن در برنامه است؟

شرکت فن آوا درواقع پشتیبانی‌های فنی و زیرساخت‌های ارتباطی برنامه ما مثل سایت و...  را انجام می‌دهد. مشکلات مالی هم که در برنامه‌های تلویزیونی وجود دارد از طرفی ما نمی‌خواستیم این برنامه مشارکتی باشد که با مشارکت برخی سازمان‌ها اجرا شود  و دستمان برای بیان خیلی از موارد بسته باشد. و چون می‌خواستیم مستقل عمل کنیم طبیعتاً با توجه به امکانات کم صداوسیما نیاز به حمایت‌هایی این‌گونه است که تأثیری روی محتوای برنامه هم ندارد.

فرهنگ نیوز: چرا سازمان‌هایی مثل وزارت ارشاد و مؤسسات فرهنگی که رویکرد اصلی‌شان در زمینه فرهنگ است پای‌کار نیستند؟

با برخی از این مؤسسات ارتباط گرفتیم، جالب است مثلاً یک سازمانی که ما از آن‌ها توقع کار حمایت پژوهشی و اطلاعاتی داشتیم و برنامه‌مان را برایشان فرستادیم، کارشناس سازمان از عنوان برنامه غلط املایی گرفته بود و گفته بود "مصیر" با "س" است. وقتی برخی از سازمان‌های ما این‌قدر فقر فرهنگی دارند و خیلی از معضلات ما هم به نظر من از همین ناشی می‌شود که ممکن است افراد درجاهایی باشند که وظیفه‌شان را به‌درستی درک نکنند و ضعف فردی‌شان بر جایگاهشان هم تأثیر بگذارد، طبیعی است اگر همکاری هم محقق شود ممکن است در وسط کار دچار کج‌سلیقگی‌ها قرار بگیرد و ما را از اهداف اولیه که داریم دور بکند.

فرهنگ نیوز: چه سازمان‌ها و مؤسساتی را پیگیری کردید که به دلایل مختلف حمایت نکردند؟

ما با توجه به نوع کارمان که آسیب‌های اجتماعی است، ارتباط با پلیس خیلی برای مان مهم بود. اما دیدیم آن‌ها اصلاً در این فضاها نیستند!

فرهنگ نیوز: سازمان‌های فرهنگی و وزارت ارشاد چطور؟

واقعیت این است که نه به خیلی از این‌ها مراجعه نکردیم. چون خط قرمز ما این بود که برنامه وامدار مجموعه ای که ممکن است اهداف دیگری داشته باشد نشود.

البته در ادامه که کمی جلوتر برویم و سبک و سیاق برنامه مشخص شود هم ما به سازمان‌هایی که ما هم هدف هستند کمک می‌کنیم هم از آن‌ها کمک می‌گیریم.

فرهنگ نیوز: با توجه به اینکه یک قسمت طنز در برنامه را به آقای احسان پور اختصاص دادید، چه نیازی بود که خبرها را به‌صورت طنز مطرح کنید؟

به دلایل مختلف، اما یکی از آن‌ها این است که خیلی از موضوعاتی که اگر به‌صورت جدی مطرح شود ممکن است به خیلی‌ها بربخورد اما ظرفیت طنز کمک می‌کند که هم خیلی از انتقادات را بیان کنیم و هم طرفی که موردنقد قرار می‌گیرد خیلی برآشفته نشود. فضای طنز خیلی به درد موضوعات اجتماعی ما می‌خورد.

آرشیو و محتوا برنامه "مصیر" از این هفته بر روی سایت برنامه به نشانی www.masirtv.ir قرار می‌گیرد.