رازهای سقوط برنامه 90

به گزارش پایگاه 598؛ «عادل فردوسی‌پور دوره‌اش تمام شده»، «امپراتوری 90 به پایان کارش رسیده»، «دیگر نمی شود تماشایش کرد، سقوط او ادامه دارد.» این جملات و امثال آن البته تازه نیستند و سال‌هاست که آنها را می‌شنویم، اما شاید این حجم انتقاد از عادل فردوسی‌پور و برنامه‌اش کم‌سابقه باشد.

به همین بهانه پرونده کوچکی برای عادل و برنامه‌اش تهیه کردیم. نگاهی کمی فنی‌تر و تحلیلی‌تر به پربیننده‌ترین برنامه تولیدی سیما در دو دهه اخیر. همان چیزی که می‌گویند برنامه او فاقد آن است.

بررسی مشکلاتی که احتمالا عادل و نودش را به حاشیه برده. همان حاشیه‌ای که خودش به شدت از آن استقبال می‌کند و گویا حالا شده پاشنه آشیل‌اش.

برنامه اش را کمی آسیب‌شناسی کرده‌ایم، با این اطمینان که او در رسانه ملی همچنان موفق‌ترین و موثرترین است. باهوش، سالم، مطلع و پرانگیزه برای دیده شدن و پیش رفتن. برنامه‌ و چهره‌ای که به این زودی‌ها برایش بدیل یا رقیبی پیدا نخواهد شد.

* سهم متن و حاشیه از برنامه عادل چقدر است؟

نتایج آنالیز تماشاگران از برنامه 90: 56 دقیقه مصاحبه تلفنی، 17 دقیقه خلاصه بازی‌های لیگ برتر، 16:30 مسابقه پیامکی، 14 دقیقه طنازی و ...

خودش که علاقه‌ای به آنالیز ندارد وگرنه میان این‌همه آیتم رنگ به رنگ برنامه‌اش، میان این کنداکتور شلوغ، جایی را هم به آن اختصاص می‌داد. برای قضاوت عملکرد او و برنامه‌اش اما شاید همین آنالیز بهترین ابزار باشد.

به سیاق آنالیزورهای فوتبال که جایی در دنیای فوتبال "نودی" ندارند، آیتم‌های برنامه 90 دوشنبه گذشته (19 آبان) را ریخته‌ایم روی کاغذ. اعدادی به دست آمد که نشان می‌دهد عادل و برنامه‌اش چگونه به فوتبال نگاه می‌کنند و چه مضامینی برای آنها اهمیت بیشتری دارد؟

* کمترین سهم؛ بررسی فنی بازی‌ها

برنامه 90 به همه چیز لیگ کار دارد به غیر از کیفیت آن! در میان بخش‌های یازده‌گانه برنامه 90، کمترین سهم به خوراک فنی و تحلیلی که قرار است از بازی‌ها به دست مخاطب برسد، اختصاص دارد.

برخلاف الگوی عادل در ساخت برنامه 90، یعنی برنامه تلویزیونی match of the day که عمده زمان خود را به نمایش خلاصه بازی‌ها و کلیپ‌های آنالیز این بازی‌ها اختصاص داد، در برنامه 90 رسما خبری از تحلیل کیفیت بازی‌ها و نمایش بازیکنان نیست.

شاید شنیدن بعضی از آمار و ارقام ارائه‌شده در بخش‌ نکته‌های نودی، مخاطب کیفیت‌گرا برنامه 90 را راضی کند. بخشی که در برنامه دوشنبه گذشته کمتر از 3.4 درصد از زمان برنامه را شامل می‌شد. 7 دقیقه برای 8 بازی. یعنی هر بازی کمتر از یک دقیقه! کمتر از آیتم فانتزی تقویم 90؛ کمتر از مصاحبه تلفنی با مازیار ناظمی و کمتر از گزارش حواشی بازی تراکتورسازی-استقلال.

90 با این بی‌توجهی به مباحث فنی، به‌عنوان تاثیرگذارترین و جریان‌سازترین رسانه پیرامون لیگ برتر، عملا هیچ تاثیری بر بالا بردن سطح سلیقه مخاطبان مشترک و به تبعیت از آن، بالا رفتن کیفیت فنی بازی‌های لیگ ندارد.‌

* 90 دقیقه مصاحبه!

عادل برای پر کردن زمان برنامه راحت‌ترین کار را انتخاب کرده. فرمولی که در ایران به خوبی جواب می‌دهد: «جای گزارش و تحلیل، مصاحبه بگیر». فرمولی که بسیاری از روزنامه‌های ورزشی هم از آن تبعیت می‌کنند.

مخاطبان عادل در برنامه دوشنبه گذشته، تقریبا به اندازه زمان یک بازی فوتبال، مصاحبه‌های جورواجور شنیدند. 54:00 دقیقه مصاحبه تلفنی، 17:20 دقیقه مصاحبه با میهمانان حاضر در استودیو و 16:10 دقیقه مصاحبه‌های ویدئویی ضبط شده؛ مجموعا 2:30 دقیقه کمتر از یک 90 دقیقه کامل!

بی‌دلیل نیست که در برنامه‌های طنز، وقتی نوبت به هجو عادل می‌رسد او را در حالی نشان می‌دهند که یک یا چند میهمان را روی خط آورد و در حالی که به گوشه‌ای از سقف نگاه می‌کند، آنها را به چالش می‌کشد.

26 درصد از برنامه آخر او به مصاحبه با میهمان‌های تلفنی اختصاص داشت. 54 دقیقه بدون هیچ‌گونه زیبایی تصویری. با چند شات نه‌چندان متنوع از استودیو و عادل به‌علاوه زیرنویسی که نام میهمان تلفنی را اعلام می‌کند.

طولانی‌ترین مصاحبه تلفنی این هفته مربوط به علی دایی بود. دایی ابتدا قرار بود به گفته عادل «در 5 دقیقه بحث را مدیریت» کند اما بعد از آن که 13 دقیقه یک‌بند حرف زد، پشت خط ماند تا مازیار ناظمی روی خط بیاید و در دو نوبت دیگر (3:20 و 1:45 دقیقه) پاسخ او را بدهد.

در این میان، مدیر رسانه‌ای استقلال هم به کمک تلفن 4 دقیقه از برنامه 90 را به خود اختصاص داد اما خلاصه بازی استقلال (برابر تراکتور که بزرگترین بازی هفته و شاید هم نیم‌فصل بود) در 2:30 پخش شد!

مصاحبه حضوری با دو نفر، مصاحبه تلفنی با 9 نفر، کنفرانس و میکسدزون 20 نفر و مصاحبه ضبط‌شده بلند و کوتاه با نزدیک به 10 نفر دیگر. این تعدد، برنامه 90 را به محلی تبدیل کرده که مخاطبان فوتبال با مراجعه به آن می‌توانند بفهمند «فلانی چی گفت؟»

* تفاوت از آن گابی تا این گابی

یکی دیگر از مضامینی که در رده‌بندی اولویت‌ها برنامه 90 بالاتر از کیفیت فنی بازی‌ها قرار گرفته، "بامزه‌‌بازی" است. مرور همه بازی‌های هفته چهاردهم برای عادل 17:10 دقیقه زمان برد اما محمدحسین میثاقی در آیتم تقویم نودی 10:20 دقیقه وقت داشت تا بگوید: «این دفعه که ما به کریستف کلمب کاری نداشتیم، خودش گیر داده به ما!»

اگر برنامه‌های مشابه در تلویزیون اسپانیا می‌نشینند حساب می‌کنند، گابی (کاپیتان آتلتیکو مادرید) در فلان بازی چند تا تکل زده و از ان کلیپ می‌سازند و نمایش می‌دهند، اینجا تعداد جلدهای کتاب‌های ویل دورانت که گابی (رفیق کلاه‌قرمزی) نشخوار کرده، محاسبه می‌شود!

* آیتمی که سیزده بار پخش شد!

مسابقه پیامکی برنامه 90 اهمیت ویژه‌ای برای عادل فردوسی‌پور دارد. به‌گونه‌ای که او در این برنامه 13 بار آیتم مربوط به سوال و گزینه‌های این مسابقه را پخش کرد.

به‌غیر از این، 3 بار هم فردوسی‌پور شخصا درباره سوال این مسابقه صحبت کرد، 3 بار نمودار رای شرکت‌کنندگان در مسابقه پخش شد، یک بار نظر دایی درباره آن پرسیده شد، 3 دقیقه صرف انجام قرعه‌کشی مسابقه پیامکی برنامه قبلی شد و 40 ثانیه هم صرف اعلام برندگان آن مسابقه.

مجموعا 16 دقیقه و 30 ثانیه از زمان برنامه نود به پای مسابقه پیامکی ریخته شد. این زمان را مقایسه کنید با 17 دقیقه و 10 ثانیه، خلاصه 8 بازی لیگ تا ببینید مسابقه پیامکی چقدر برای عادل اهمیت دارد.

عادل همچنین در دو نوبت مجموعا 3 دقیقه و 20 ثانیه خبرهای سایت برنامه را خواند و آن را تبلیغ کرد.

* 15 درصد متن، 85 درصد حاشیه

بینندگان برنامه 90 در دوشنبه شب گذشته، مجموعا 20:20 دقیقه فوتبال دیدند (خلاصه بازی‌های لیگ برتر و لیگ یک) و 7 دقیقه نکات فنی و آماری، جدول تیم‌ها و گلزنان و تقویم لیگ. 4 دقیقه کنفرانس مربیان را هم اگر اضافه کنیم، می‌شود 31:20 دقیقه. این تمام سهم آنها از متن فوتبال بود.15 درصد از برنامه 210 دقیقه‌ای.

3 ساعت دیگر برنامه تماما در خدمت حواشی فوتبال بود. دعوای دایی و وزیر، ماجرای کرار، لگدهای پرسپولیسی‌ها به تبلیغات دور زمین، اشتباهات داوری، نظرات کلانی و جاسمیان درباره سرکشی بازیکنان، طنازی‌های علی کریمی، مسابقه پیامکی، کریستف‌کلمب و گابی!

* مورد ویژه: هر بازی 15 ثانیه!

کمتر از یک ماه بعد از ویژه برنامه ریشه‌یابی دلایل ناکامی تیم‌های ملی پایه، عادل در آینه آنالیز 90 می‌تواند ردی از این ریشه‌ها ببیند. وقتی در برنامه‌اش هیچ خبری از نتایج، اتفاق‌ها و ستاره‌های لیگ‌های برتر رده پایه نیست و آیتم 4 دقیقه و 40 ثانیه‌ای که در این رابطه پخش می‌شود بیشتر به رپرتاژی برای معرفی مربیان و تیم‌های رده پایه باشگاه پیکان شبیه است.

لیگ یک (دیگر محل رشد و نمو جوانان) هم تنها 3 دقیقه و 10 ثانیه از 90 سهم دارد؛ هر بازی 15 ثانیه. در حالی که لیگ ستارگان قطر 40 ثانیه از آنتن برنامه 90 را به خود اختصاص می‌دهد.

* یک مثال دیگر از چربش حاشیه به متن

عمده علاقه‌مندان به فوتبال و بینندگان برنامه نود را طرفداران سه باشگاه پرسپولیس، استقلال و تراکتورسازی تشکیل می‌دهند. عادل برای آنها، این بسته از بازی‌های تیم‌های محبوب‌شان تهیه می‌کند: خلاصه بازی + گزارش حواشی بازی + بررسی داوری + نکات آماری. ببینیم اولویت با چه مضمونی است:

بازی استقلال - تراکتورسازی: 8:20 دقیقه گزارش حواشی بازی، 3:30 دقیقه بررسی تصمیمات داور، 2:30 دقیقه خلاصه بازی، یک دقیقه نکات آماری.

بازی پرسپولیس - گسترش: 5 دقیقه گزارش حواشی بازی، 3 دقیقه خلاصه بازی، 2:20 دقیقه بررسی تصمیمات داور، 30 ثانیه نکات آماری.

آنالیز فنی بازی؟ حرفش را هم نزنید.

* حضور عادل در 60 درصد زمان برنامه

بخش‌هایی از برنامه 90 که در آن هیچ اثری از صدا و تصویر عادل نیست: خلاصه بازی‌ها با صدای گزارشگران، مسابقه پیامکی با صدای مزدک، گزارش‌های خبری مانند نودتانود یا گزارش ویژه شرایط مظلومی، تقویم نود با صدای میثاقی، گزارش حواشی بازی‌ها و مصاحبه‌های تصویری.

مجموعا 86 دقیقه از یک برنامه 3 ساعت و نیمی. تقریبا 40 درصد از زمان برنامه. در 60 درصد دیگر از زمان برنامه نود، یا صدای عادل را داریم یا تصویر او را، یا هر دوی اینها را. مقایسه کنید با همان برنامه match of the day و  نقش گری لینکر‌ در آن.

عادل شخصیت قالب برنامه 90 است. برنامه‌ای که به متن فوتبال به‌اندازه یک‌پنجم حواشی آن هم نمی‌پردازد.

تماشاگران امروز