گزیده سرمقاله روزنامه های پنجشنبه

از نخستین ساعات روز سه شنبه، اخبار انتخابات میان دوره ای کنگره آمریکا در صدر رویدادهای خبری جهان قرار گرفت و گمانه زنی ها درباره حزب پیروز انتخابات شدت یافت. این انتخابات که پرهزینه ترین انتخابات تاریخ آمریکا نام گرفته از آن جهت حائز اهمیت است که پیروزی حزب مخالف دولت اوباما، یعنی جمهوری خواهان، بر سیاست های داخلی و خارجی آن تاثیرگذار و رئیس جمهور این کشور با از دست دادن اکثریت سنا باید منتظر رویارویی تمام عیار با جمهوری‌خواهان در دو سال باقی مانده از دوره ریاست جمهوری خود باشد. اما آنچه که از برایند این انتخابات برای ما حائز اهمیت است موضوع حساس و پیچیده گفت وگوهای هسته ای ایران با گروه 1+5 و ارتباط آن با رویکرد جمهوری خواهان و تاثیر گذاری آن بر این رایزنی هاست. در این رابطه باید اندکی به گذشته باز گردیم و عملکرد این دو حزب به ظاهر متفاوت را در برخورد با حوزه سیاست خارجی کشورمان مورد دقت قرار دهیم. دو دیدگاه قابل تأمّل در مورد جمهوری خواهان در داخل کشور وجود دارد که  نظریه نخست عمدتاً بر جنگ طلب بودن آنان متمرکز است.

به رغم تصویری که از جمهوری خواهان منعکس می شود، واقعیت این است که آنان در موضوع سیاست خارجی خود با ایران واقع بینانه تر از دموکرات ها عمل کرده و کارنامه ثبت شده آنان نشان می‌دهد که جمهوری خواهان هیچ گاه آغاز کننده تحریم ها علیه ایران نبوده اند. آنچه از تحریم ها که تاکنون تشدید شده یا ادامه پیدا کرده، عمدتاً در زمان دموکرات ها مهر تایید گرفته است. در دوره ریاست جمهوری «بیل کلینتون» دموکرات، قانون تحریم های داماتو بدون هیچ مخالفتی از تصویب مجلس سنا گذشت و در دوره ریاست جمهوری «باراک اوباما» هم این تحریم ها به اوج خود رسید و دامنه آن توسعه زیادی پیدا کرد به طوری که وی از اعمال تحریم های شدید و بی سابقه علیه کشورمان با افتخار یاد کرد. در زمان «بوش» پدر، اگرچه جمهوری خواهان شعارهای تندی علیه ایران مطرح می کردند و در زمان بوش پسر هم «نئوکان ها» یا تندترین بخش از جمهوری خواهان بر کاخ سفید تسلط داشتند اما در قبال ایران هیچگاه سیاست موثری، آنگونه که باعث کاهش توان چشمگیر جمهوری اسلامی شود، اتخاذ نگردید. جنگ تحمیلی هشت ساله در زمان دموکرات ها آغاز شد و در زمان جمهوری خواهان پایان یافت. نمونه دیگر این واقعیت رایزنی آمریکا در مورد برون رفت از مشکلات جنگ عراق است، در آن زمان واشنگتن از ایران برای مذاکره دعوت کرد که ما وارد مذاکره جمعی با آنان شدیم و وزیر خارجه وقت ما به اتفاق همتای آمریکایی خود در این مذاکرات حضور یافتند. در کنار این مسئله باید یادآور شد که همواره اختلافات جمهوری خواهان با رژیم صهیونیستی بیشتر از اختلاف آنان با دموکرات ها بوده و در آمریکا مشهور است که اکثر یهودیان و صهیونیست ها به دموکرات ها رای می دهند.

دیدگاه دوم در مورد تسلط اکثریت جمهوری خواهان بر کنگره، نگرانی درباره محو شدن دورنمای موفقیت مذاکرات هسته ای است. این دیدگاه بعضاً مورد علاقه کشورهای غربی بوده، به طوریکه وانمود می کنند با روی کار آمدن جمهوری خواهان جنگ طلب، فرصت طلایی کاهش تحریم ها و یا رفع کامل آن از بین می رود. در جمع بندی این دو دیدگاه باید گفت اگرچه درباره نحوه برخورد جمهوری خواهان و دموکرات ها در پروسه 35 ساله انقلاب ما همیشه تفاوت هایی مشاهده شده است اما به دلیل سیطره صهیونیست ها بر سنای آمریکا، صدای طبل مخالفت آنان با ما همواره بدون تغییر باقی مانده و هیچگاه خصومت آمریکا علیه ما کاهش پیدا نکرده است. آنچه که دموکرات ها در مرحله کنونی به عنوان امتیاز و نرمش در مذاکرات هسته ای سعی در وانمود کردن به آن هستند، نیاز آمریکا به ایران برای برون رفت از بحران های خاورمیانه است؛ اتاق فکرهای آمریکایی اکنون به دولتمردانشان هشدار می دهند که کشورشان در شرف حذف از معادلات جهانی است و دنیای آینده با توجه به تحولات منطقه به جهانی چند قطبی با حضور قدرتمند ایران تبدیل خواهد شد. بنابراین باید نتیجه گرفت آمریکا همواره برای حل مشکلات خود به ایران نیازمند است چه دموکرات ها بر سرکار باشند، چه جمهوری خواهان.

 از بُعد داخلی آنان با کسری بودجه زیادی مواجه هستند، از لحاظ بازرگانی، کسری موازنه بازرگانی قابل توجهی دارند و از بُعد خارجی، به دلیل اتخاذ سیاست های غیرواقع بینانه و مستکبرانه، احساسات ضد آمریکایی در سطح جهانی رو به افزایش است و با نفرت عمومی رو به رو می باشند. لذا آمریکای کنونی مانند گرگ پیری است که قدرت شکار خود را از دست داده و فشار رژیم های روباه صفتی مانند رژیم صهیونیستی برای تشویق این گرگ به حمله به سمت ایران، بی فایده بوده و از دیدگاه سیاستمداران آمریکایی، امکان اینکه آنان وارد نبرد نظامی با ما شده و از میدان جنگ، پیروزمندانه خارج شوند، تقریباً محال است. اهرم ها و پارامترهای دیگری در آمریکا وجود دارند که فراتر از پیروزی جنگ طلبان جمهوری خواه یا دموکرات های به ظاهر صلح طلب بر سیاست داخلی و خارجی این کشور تاثیرگذارند. زمانی دو حزب اصلی آمریکا می توانند ما را تحت فشار قرار دهند که قابلیت های درونی از جمله اقتصاد توانمند داشته باشند در حالی که این قابلیت بنا بر بسیاری از تحلیل های واقع بینانه از بین رفته و این واقعیت هاست که آمریکایی ها را آنچنان که رهبر معظم انقلاب هوشمندانه به آن اشاره داشتند، وارد فضای معامله و گفت وگو با ایران کرده است.

  شکست دموکرات ها در این انتخابات که با وعده رسیدگی بیشتری به مشکلات داخلی و اتمام دخالت نظامی خارجی روی کار آمدند، نشان می دهد که آنان در رتق و فتق امور داخلی خود شکست خورده و نه تنها به وعده های داخلی خود به نحو رضایت بخشی عمل نکرده اند بلکه با سازماندهی ائتلاف به اصطلاح ضد داعش و تقویت نظامی رژیم صهیونیستی مانند کمک به سامانه ضد موشکی گنبد آهنین به سمت نقض وعده های خود برای عدم حضور نظامی بیشتر گام برداشته اند. در جریان مذاکرات هسته ای، طرف آمریکایی سعی در پوشاندن دم خروس ضعف داخلی خود دارد اما همه دنیا آگاهند که تحریم های آمریکا سبب ضعف خود و متحدانش شده است به طوری که فشارهای زیادی از جانب اروپا به خصوص فرانسوی ها به صورت پنهانی برای رفع کامل این تحریم ها وجود دارد. بنابراین نه شکست دموکرات ها و نه پیروزی دموکرات ها، تغییرات اساسی در رویکرد آنان نسبت به ما ایجاد نخواهد کرد و اینجاست که مذاکره کنندگان هسته ای ما باید فراست لازم برای برخورد با واقعیت های آمریکا را از خود نشان دهند. 

ستون سرمقاله روزنامه رسالت به مطلبی با عنوان «دانشگاه زير دعواي ميراث»نوشته شده توسط دکتر حامد حاجی حیدری اختصاص یافت:

ما نیاز به طرح‌های مبتکرانه و فوری برای نجات "دانشگاه" از "مرگ حتمی" داریم. • سال‌هاست که با خروج دانشجویان مستعد و اساتید جوان سرخورده، از سیکل آموزش دانشگاهی مواجهیم، خواه به سوی خارج از کشور، خواه به سوی زندگی غیر آکادمیک؛ در هر دو حال، مغموم و افسرده. سال‌هاست که با این وضع و حال دانشگاهی مواجهیم، ولی با این پدیده مماشات کرده‌ایم، چرا که قریب دو دهه است که دانشگاه‌ها وجه المصالحه سیاسی، به یک جناح خاص سپرده شده است. • دانشگاه‌ها، در بسیاری از موارد، از حالت آموزش گاه در آمده‌اند، و بی پرده، گاهی صحنه فروش مدرک به مثابه جواز کسب قدیم، یا ارتقاء عنوان اساتید شده است، با تولید انبوه مقالاتی که با پرداخت وجه در خارج از کشور به چاپ می‌رسند. خلاصه، صحنه‌ای پدید آمده است که در آن، عملکرد آموزشی، نه معیار سنجش دانشجوست، نه استاد.

• بی گمان، گروه‌های آموزشی در اغلب دانشگاه‌ها حال و روز خوبی ندارند؛ دیسیپلین دانشگاهی در اغلب دانشگاه‌ها کم رنگ شده یا کلاً از میان رفته است، عملاً و اغلب برنامه‌های درسی اجرا نمی‌شوند، دانشجو سالاری منفی و غیر علمی قد علم کرده است، نحوی رقابت منفی در اعضای هیئت علمی در انطباق با این دانشجو سالاری غیر علمی شکل گرفته است، ارزشیابی های علمی دانشجویان به سستی گراییده‌اند و اعضای هیئت علمی گاه برای جلب اقبال دانشجویان و گاه انجام سوء استفاده‌های قبیح که بعضاً افشا شده اند به نمره سازی دست می‌زنند، نظام و نسق پایان نامه نویسی از دست رفته است، و برخی اساتید راهنمای پایان نامه‌ها به رغم دریافت دستمزدهای بسیار بالا، تقریباً هیچ نظارت مؤثری بر روند پایان نامه‌ها نمی‌ورزند، که شیوع گسترده پدیده زشت پایان نامه نویسی، نشانه‌هایی از آن است؛ پایان نامه‌های تقلبی که به دلیل ضعف نظارت قبل و حین و بعد اساتید راهنما و داور و همچنین بی اعتنایی گروه‌های آموزشی، کشف نمی‌شوند. کسب و کار پایان نامه در دانشگاه‌ها، به گوشت قربانی پر سودی تبدیل شده است که صحنه توافق جمعی از اساتید، و البته بسیاری از دانشجویانی است که در این بازار آشفته می‌خواهند به طرز امنی نمره خود را بگیرند و بروند. این جماعت بر سر تولید نمره بدون تولید دانش توافق کرده‌اند. تنها خدا می‌داند که از ارزیابی مجدد برخی پایان نامه‌های دانشگاهی چه رسوایی ها بر خواهد خاست؛ من خود چند مورد از این بررسی‌های مجدد را صورت داده‌ام، و نتایج تیره و تار آن را دیده‌ام. خلاصه، تمام آن چیزهایی که باید نشان دهنده عملکرد صحیح دانشگاه‌ها باشند، خوب کار نمی‌کنند؛ نه گروه‌های آموزشی، نه استاد، نه دانشجو، نه امتحان، نه تحقیق و پروژه، و نه پایان نامه. و ما ادراک ما الرساله... .

• مردم هم در این وانفسا راه خود را می‌روند، و حتی مدارک دانشگاه‌های برتر، دیگر گره چندانی از جویندگان کار باز نمی‌کند. چندان فرق نمی‌کند که شما مدرک دانشگاه صنعتی شریف را داشته باشید یا دانشگاه تهران، یا دانشگاه آزاد یا...، هر جا که برای کار مراجعه کنید، باید در بلند مدت و با حوصله‌ فرساینده‌ای، مهارت‌های کافی خود را به اثبات برسانید، و عملاً مدرک مشکلی از شما حل نمی‌کند.

• در حالی که، هیچ ابتکار مشخصی برای خروج دانشگاه‌ها از فقدان مدیریت قاطع و برنامه دار آموزشی، از سوی جناح‌های سیاسی فعال ارائه نمی‌گردد، دانشگاه‌های ما سال‌هاست درگیر معضلاتی هستند که بخشی از آنها جهانی و فراگیر، و بخش از آنها مخصوص جامعه ماست. همه این معضلات اساسی، بی سابقه و بنیاد افکن هستند؛ تأثیرات منقلب کننده شبکه اینترنت، گسیختن مرزهای کلاس، محو تکست و برنامه درسی، غلبه اقتضائات عملی و کاربردی به مباحث نظری، اشتراک گسترده منابع علمی و کاهش شدید نیمه عمر علم و عدم همگامی اساتید با این روند، عدم تناسب قواعد دانشگاهی پیشین با شرایط جدید و بسیار نو به نو شونده، شیوع گسترده سرقت علمی، اخبار گسترده اما تأیید نشده (شاید هم...) از فساد مالی و فساد ... ، کم اعتباری یا بی اعتباری کامل مدارک علمی از دید بازار کار،... .

• همه اینها، مسائلی هستند که باید در سطح مدیریت دانشگاه‌ها، وزارت علوم، و شورای عالی انقلاب فرهنگی، برای آنان فکری شود، ولی در حدود دو دهه‌ای که این مسائل بروز کرده‌اند و غوغا می‌کنند، نظر به اولویت مسائل سیاسی در دانشگاه، مسائل تخصصی مربوط به برنامه درسی و عملکرد آموزشی دانشگاه‌ها، همواره در رده‌های بعدی اهمیت قرار گرفته‌اند. بله؛ از سال 1375، یک سال قبل از 1376 که دانشگاه‌ها به اتاق جنگ یک گروه خاص تبدیل شدند، همان‌هایی که این روزها، دولت معظم تدبیر و امید، دانشگاه‌ها را سهم و میراث ایشان تلقی می‌فرمایند، دانشگاه و وزارت علوم را به سهم خود و ابزار دست سیاسی خویش تبدیل کرده‌اند، در آن ریشه دوانده‌اند، و برای این کار، آلودگی در این وزارتخانه را به اوج رساندند، طوری که طی این مدت از عمر دانشگاهی خود، ظن غالب من این بوده است که اگر دستگاه‌های نظارتی جدا و با ذره بین وارد این وزارتخانه شوند، در خواهند یافت که چه بر سر این وزارتخانه رفته است.

• می‌توان گفت که در حال حاضر، هیچ یک از دو جناح سیاسی، هیچ طرحی برای رویارویی با معضلات پیش گفته ندارند، و دانشگاه مانند فوتبال و سینما به حاشیه رانده شده است. بویژه در طول یک سال اخیر، مدیریت دانشگاه‌ها مشغول کارها و مشاغل سیاسی بوده است و از آن بدتر اینکه امیدی به تغییر جهت دولت تدبیر و امید به سوی تدبیر و امید نمی‌رود. گسترده‌ترین تغییرات مدیریت که نشان چندانی از تدبیر و امید در آن نیست، دانشگاه‌ها را به لرزه در آورده، و چشم انداز یافتن راه حل ها را تا مدت ها بعد به تعویق افکنده است.

• زعمای کشور را دعوت می‌کنم، تا با دید وسیعی به مسائلی که در دانشگاه‌های ما از دهه هزار و سیصد و هفتاد تا حالا رخ داده، و فرجام انقلاب فرهنگی را نافرجام گذاشته، و همه چیز را به یک نقض غرض بزرگ تبدیل کرده است، به مسئله بنگرند.

• زعمای کشور را دعوت می‌کنم، تا در تیپ مدیریتی "مرتجع چپ"، یا تیپ مدیریتی "بچه‌های بالا"، و یا تیپ مدیریتی "مماشات کننده و معتدل میان حال" تجدید نظر کنند، و برای نجات دانشگاه از مرگ حتمی، تیپ "پزشک قاطع و برنامه دار و حکیم و بصیر" را جایگزین سازند؛ شاید تیپی شبیه دکتر سید حسن قاضی زاده هاشمی، که برخی نگویند، ما با دولت لج و لج بازی داریم. می‌خواهیم کار کشور پیش برود، و کشور صحنه تقسیم میراث نباشد. کسی به فکر این مردم باشد و برای آنان کاری کند.

• زعمای کشور را دعوت می‌کنم، تا با دید وسیعی که به پهنه برخی مسائل جهانی در برنامه ریزی درسی دانشگاهی وجود دارد، از وضع انفعال فعلی در آیند، و پس از به رسمیت شناختن مسائل انبوه این حیطه، برنامه‌های مؤثری برای خروج از وضع فعلی سامان دهند. آنها باید دانشگاه‌ها را میراث بزرگان و شهدا بدانند و این میراث را بیش از تقسیم، پاس بدارند.

• زعمای کشور را دعوت می‌کنم، تا بپذیرند که کار به جاهای حساسی رسیده است. کار پایان نامه نویسی، پروژه سازی و
نمره فروشی به رشته‌های پزشکی رسیده است. خب؛ شاید برخی به خطا، در مدارک علوم انسانی یا حتی فنی، هراس و واهمه‌ای نداشتند و نداشته باشند، ولی امروز مردم اعتماد خود به طبیب را هم دچار تردید می‌بینند. باید برای این وضع فکری کرد.

«تحلیی سیاسی هفته»این هفته روزنامه جمهوری اسلامی به مطلبی که در ستون سرمقاله اش به چاپ رسید اختصاص یافت:

شیعیان و آزادگان جهان در این هفته در بزرگترین ماتم تاریخ بشریت سیاهپوش و عزادار بودند و در ایران نیز سرمای پائیزی كه در بعضی شهرها با بارش برف و باران همراه بود نتوانست از گرمای محافل حسینی بكاهد و نشان داد شور حسینی در پس 1375 سالی كه از واقعه كربلا می‌گذرد هرگز فروكش نكرده بلكه هر سال گرم‌تر از سال قبل برگزار می‌شود و این پیامی است به جهانیان كه محبت سرور آزادگان در دل مؤمنان همواره شعله‌ور خواهد بود. امروز همچنین مصادف است با دوازدهم محرم، سالروز شهادت یادگار كربلا و پیام‌رسان حادثه عاشورا، حضرت سجاد علیه السلام كه تنها بازمانده حماسه محرم سال 61 هجری بود و نقش بی‌بدیلی را در حفظ و صیانت از اسلام برعهده گرفت.
امام زین العابدین علیه السلام در كنار پدر بزرگوارشان امام حسین علیه‌السلام در كربلا حضور داشت و شاهد و روایتگر بزرگ این واقعه بود و در دربار یزید با خطبه كوبنده آنچنان حكومت جبار و ظالم را رسوا كرد كه طومار غاصبان خلافت برای همیشه درهم پیچیده شد. این امام همام كه از سرچشمه زلال معرفت سیراب و گوهر وجودش از نیكوترین صفت‌های انسانی برخوردار بود آنچنان از دین رسول خدا در سخت‌ترین و تاریك‌ترین برهه تاریخ دفاع نمود كه اگر امروز چیزی به نام اسلام وجود دارد به بركت این پایداری است.

امسال روز ملی مبارزه با استكبار جهانی كه یادآور حماسه مقابله ملت ایران با ظلم آمریكا است با دهم محرم روز عاشورا، نماد الهی و ابدی ظلم‌ستیزی مصادف شد كه تطبیق مصداقی راه ایرانیان بر پیام عاشوراست. مراسم 13 آبان، روز ملی مبارزه با استكبار جهانی درحالی در نقاط مختلف ایران برگزار شد كه تلفیق دسته‌های عزاداری و سوگواران حضرت اباعبدالله الحسین(ع)، این آیین ملی را به رنگ عاشورایی درآورد و بار دیگر پیوند عمیق دین و زندگی را به همگان یادآوری كرد. "مرگ بر ظالمان" و "هیهات مناالذله" شعارهای اصلی راهپیمایان بود و آنان نشان دادند كه در مسیر آرمان‌های انقلاب اسلامی همچنان استوار و ثابت قدم هستند. هفته آینده عمان میزبان نهمین نشست گفتگوهای ایران و گروه 1+5 در سطوح مختلف است، نشست‌هایی كه در سطح "ظریف و اشتون و كری"، معاونان سیاسی وزارت خارجه ایران و 1+5 و احتمالاً وزرای خارجه این كشورها برگزار خواهد شد تا سرنوشت توافق جامع هسته‌ای را در مهلت باقیمانده از ضرب‌الاجل 3 آذر تعیین كند. از این رو عمان می‌تواند آخرین ایستگاه برای رسیدن به توافق نهایی هسته‌ای باشد.

به نظر می‌رسد برگزاری مذاكرات در مسقط بهتر از گفتگوهای وین یا ژنو باشد و وجود واسطه‌ای همانند عمان كه مورد اعتماد طرفین است بتواند در نزدیك كردن مواضع مؤثر واقع شود. البته نقش و مواضع میزبان به تنهایی برای محقق شدن این توافق كافی نیست بلكه به همان میزان یا بیشتر، طرفین باید از اراده و آمادگی لازم برای حصول به چنین توافقی برخوردار باشند ولی همانگونه كه رئیس‌جمهور و رئیس مجلس تصریح كردند، موضوع هسته‌ای در مسیر روشنی قرار گرفته و نگاه‌ها در مذاكرات به هم نزدیك شده است. در تحولات خارجی، مسائل مربوط به عراق و سوریه، حملات تروریستی به شیعیان به مناسبت ماه محرم و برگزاری انتخابات در آمریكا، اهم رویدادهای خبری هفته را تشكیل می‌دادند. عراق و سوریه، این هفته شاهد ادامه شكست‌های گروه‌های تروریستی بود. در عراق، ارتش این كشور به همراه رزمندگان داوطلب شیعه ضربات سنگینی را به گروه تروریستی داعش وارد كردند و پس از آزادسازی شهر "جرف الصخر" در هفته قبل، مناطق دیگری را نیز از تروریست‌ها پاكسازی كردند. در این باره مقامات نظامی عراق از ورود نیروهای ارتش به استان الانبار خبر داده و برای ضربه بزرگ دیگری به داعش اعلام آمادگی كردند.

حیدرالعبادی، نخست‌وزیر عراق نیز با اشاره به پیروزی‌های چشمگیر ارتش عراق در جنگ با داعش اعلام كرد كه حمله سرنوشت‌ساز برای آزادی شهر موصل، به عنوان مهمترین شهری كه هم اكنون در تصرف گروه تروریستی داعش است، به زودی آغاز می‌شود. در سوریه نیز ارتش این كشور ضربات كمرشكنی به تروریست‌ها وارد كرده است. در شهر عین العرب یا كوبانی نیز تروریست‌های داعش با مقاومت نیروهای مردمی، با شكست مواجه شده و براساس گزارش‌ها از عمده مناطقی كه در كوبانی اشغال كرده بودند به روستاهای اطراف عقب نشینی كرده‌اند. واقعیت این است كه گروه تروریستی داعش با جنایاتی كه مرتكب شده‌ ماهیت ضد بشری خود را بروز داده است. اقدامات داعش نشان داده است كه برای این گروه وحشی و خونخوار، سنی، شیعه و یا مسیحی و ایزدی تفاوتی ندارد و این باند مخوف برای رسیدن به اهداف خود از هیچ جنایتی ابا ندارد. آشكار شدن ماهیت پلید و ضد بشری این گروه، رسوایی حامیان و بانیان آنرا نیز سبب شده است. این رسوایی، هیچ توجیهی برای ادامه حمایت و دفاع از این گروه باقی نگذاشته و همین موضوع، نابودی و زوال داعش و سایر گروه‌های تروریستی فعال در منطقه را حتمی نموده است.

این هفته، همزمان با برگزاری مراسم عاشورای حسینی، گروه‌های تروریستی فرقه‌گرا فجایع جدیدی آفریدند و شماری از شیعیان عزادار را در كشورهای مختلف، از جمله پاكستان، عربستان و نیجریه به خاك و خون كشیدند تا ناخواسته یكبار دیگر بر بی‌منطقی تفكرات و باورهای خود و برحق بودن فرهنگ حسینی و اعتقادات شیعه مهر اثبات بزنند. این جنایات منحصر به امسال نمی‌باشد و در سال‌های گذشته نیز در مناسبت‌های مختلف شیعیان، به خصوص در روزهای سوگواری شهدای كربلا این گروه‌های منحرف كه خوراك فكری خود را از منابع مغرض و كینه‌توز تأمین می‌كنند و عقبه تبعیت آنها به برخی مفتی‌ها باز می‌گردد، دست به جنایت زده‌اند. با اینحال، این گونه اقدامات ضدانسانی نه تنها خللی در عزم و اراده شیعیان كشورهای مختلف برای پاسداشت از شعائر و مقدسات خود ایجاد نكرده، بلكه عزم آنها را در پایداری بر باورهایشان جدی‌تر ساخته است.

این هفته انتخابات كنگره آمریكا برگزار شد و طی آن، همانگونه كه پیش‌بینی می‌شد، جمهوریخواهان بر رقبای دموكرات غلبه كردند و هم در سنا و هم در مجلس نمایندگان اكثریت را به دست آوردند. در سنا، از مجموع 100 كرسی بیش از 50 كرسی را جمهوری‌خواهان تصاحب كردند و درحالی كه به دموكراتها اندكی بیش از 40 كرسی رسید در مجلس نمایندگان نیز باز این جمهوری‌خواهان بودند كه حائز اكثریت شدند. با توجه به این تحول، كار برای باراك اوباما مشكل‌تر خواهد شد. باراك اوباما درحالی دو سال باقی مانده از ریاست جمهوری خود را سپری خواهد كرد كه مجبور است با كنگره‌ای كه با وی همسوئی ندارد سر كند.

مطلبی که در ستون سرمقاله روزنامه دنیای اقتصاد با عنوان««بازار خرس»، «بازی جوجه» و نفت»به قلم دکتر فرخ قبادی پیرامون افت قیمت نفت خام برنت به چاپ رسید به شرح زیر است:

قیمت نفت خام برنت که در 19 ژوئن (29 خرداد) به بشکه‌ای 115 دلار رسیده بود، اکنون به کمتر از 83 دلار سقوط کرده است. این به آن معنا است که بازار نفت اکنون در یک «بازار خرس» (Bear Market) تمام عیار قرار دارد. در حقیقت از 22 مهر ماه سال جاری، که قیمت نفت برنت به حول و حوش 90 دلار در بشکه رسید، بازار نفت رسما وارد یک «بازار خرس» شد. در اصطلاح بازارهای سهام، هرگاه شاخص‌های قیمت سهام یا قیمت یک کالا رو به کاهش مستمر گذارد و 20 درصد از بالا‌ترین قیمت قبلی خود پایین‌تر بیاید. گفته می‌شود که آن سهام (یا آن کالا) وارد «بازار خرس» شده است. در بازار خرس، فعالان بازار نسبت به آینده بدبین‌تر می‌شوند و همین بدبینی موجب فروش بیشتر «سلف» آن کالا و نیز سهام مرتبط با آن کالا می‌شود و روند کاهشی قیمت را تداوم می‌بخشد.(1)

در مورد عوامل سقوط قیمت نفت سخن بسیار گفته شده و نیازی به تکرار مفصل آنها نیست. عامل بلاواسطه این کاهش، البته افزایش عرضه و کاهش تقاضا برای نفت بوده است. کشورهای عضو اوپک تولید خود را به بالاترین میزان طی 14 ماه گذشته رسانده‌اند و روسیه نیز در حد توان تولید می‌کند. تولید نفت آمریکا هم افزایش یافته و حتی در کشورهای درگیر جنگ و گریز (مانند لیبی و عراق) نیز تولید و عرضه نفت ادامه دارد.در طرف تقاضا، نابسامانی اوضاع اقتصادی اروپا و ژاپن و نیز رشد کند اقتصادهای نوظهور و به‌ویژه چین، تقاضا برای نفت را مهار کرده و فزونی عرضه بر تقاضا، کاهش قیمت نفت را ناگزیر ساخته است.البته کم نیستند افرادی که سقوط قیمت نفت را توطئه‌ای برای ضربه زدن به اقتصاد روسیه و ایران می‌دانند که کاهش بهای نفت اقتصاد آنها را متزلزل می‌سازد و امتیازگیری از آنها را در حل و فصل مسائل فی‌مابین (مساله اوکراین در مورد روسیه و مذاکرات هسته‌ای در مورد ایران) تسهیل می‌کند. از این دیدگاه، توطئه‌گر اصلی ایالات‌متحده است که به کمک عربستان سعودی بازی سقوط قیمت نفت را آغاز کرده و تا حصول نتیجه ادامه خواهد داد. عدم تمایل عربستان سعودی به کاهش تولید و نیز تخفیف‌های ویژه‌ای که به خریداران نفت خود می‌دهد، بر طرفداران این نگرش افزوده است.

اما این نظریه معلوم نمی‌کند که چرا دیگر اعضای اوپک بر کاهش تولید پافشاری نمی‌کنند و چنان‌که گفته شد، تولید خود را افزایش هم داده‌اند؟ و چرا برخی از آنها (تا آنجا که می‌دانیم، علاوه بر عربستان سعودی، کشورهای دیگری از اعضای اوپک) با کاهش رسمی قیمت یا دادن تخفیف به خریداران، خطر بروز جنگ قیمت‌ها را افزایش می‌دهند.تئوری‌های توطئه همواره جذاب و وسوسه‌کننده هستند و در حقیقت نیز کاملا ممکن است که آمریکا از روند کنونی وقایع خشنود باشد و متحد بزرگ خود یعنی عربستان سعودی را هم به حفظ میزان تولید و تخفیف در قیمت فروش نفت خود ترغیب کرده باشد. در آن صورت باید نتیجه گرفت که دیگر کشورهای نفت‌خیز هم با عملکرد کنونی خود، آگاهانه یا با بی‌خیالی، منافع بلندمدت خود را فدای درآمد بالا‌تر کوتاه‌مدت کرده‌اند. شاید هم برخی از آنها چنان به درآمدهای نفتی خود برای گذران امور وابسته‌اند که باوجود کاهش قیمت‌ها، چاره‌ای جز تولید بیشتر ندارند.

اما یک توضیح دیگر هم برای شرایط فعلی بازار نفت وجود دارد. به نظر می‌رسد که هیچ یک از بازیگران اصلی بازار نفت مایل به کاهش سهم خود از بازار نیستند. در حقیقت، حفظ یا افزایش سهم بازار (در بسیاری از بازارها و نه فقط در بازار نفت) هدف بسیار مهمی برای مدیران صنایع و فروشندگان کالاها و خدمات مختلف است؛ به‌گونه‌ای که گاه این هدف، انگیزه حداکثر‌سازی سود را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد اما اگر تولید‌کنندگان نفت جملگی مصمم باشند که سهم خود از بازار جهانی این کالا را حفظ کنند، کاهش تولید بسیار بعید و عملا ناممکن خواهد بود و اگر تولید کاهش نیابد، با توجه به محدودیت تقاضا، «بازار خرس» نفت همچنان پا برجا خواهد ماند.

واقعیت این است که هر یک از تولید‌کنندگان عمده نفت انتظار دارد که تولید‌کننده دیگری عرضه نفت خود را کاهش دهد و از فزونی عرضه بر تقاضا بکاهد. در حقیقت هر کشوری که بتواند بیشتر در مقابل کاهش درآمدهای نفتی مقاومت کند و دیر یا زود دیگر تولید‌کنندگان را وادار به کاهش تولید کند، برنده این بازی خواهد بود. یعنی سهم خود از بازار را حفظ کرده (یا افزایش داده) و از مزایای افزایش قیمت نفت، ناشی از کاهش عرضه توسط دیگران، بهره‌مند شده است. انگیزه عربستان سعودی از کاهش ندادن میزان تولید و حتی تخفیف‌های آشکار و پنهان به برخی خریداران می‌تواند از این زاویه توضیح داده شود.به گفته یکی از تحلیلگران بازار نفت، «بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان نفت، از جمله عربستان سعودی و عراق قیمت رسمی فروش نفت خود را پایین آورده‌اند. این امر به این شایعه دامن زده که کشورهای تولید‌کننده برای حفظ سهم خود از بازار، رقابت خواهند کرد و به فکر کاهش تولید نیستند... همه اطلاعات و آمار موجود حاکی از آن است که هم‌اکنون جنگی بر سر سهم بازار در گرفته است. تولید‌کنندگان نفت «بازی جوجه» را در بازار آغاز کرده‌اند.»(2)

بازی جوجه (Game of Chicken) که بازی «باز – کبوتر» هم نامیده می‌شود، یکی از الگوهای معروف در مورد تضاد میان رقبا در «نظریه بازی» (Game Theory) است. اصل و اساس «بازی جوجه» این است که گرچه هر بازیکن ترجیح می‌دهد که در مقابل رقیب کوتاه نیاید و او را وادار به تسلیم کند، اما هنگامی که هر دو بازیکن چنین اندیشه‌ای در سر داشته باشند و از موضع خود دست بر ندارند، بد‌ترین نتیجه گریبانگیر هر دو بازیکن خواهد شد. پیگیری علت نام‌گذاری این بازی به نام «بازی جوجه»، مفهوم آن را روشن‌تر می‌سازد.فرض کنید دو راننده با دو کامیون بزرگ در جاده‌ای باریک به طرف هم رانندگی می‌کنند. اگر یکی از آنان به کنار جاده بکشد و به دیگری اجازه عبور دهد، خطر برخورد دو کامیون و مرگ رانندگان از میان می‌رود و فقط ممکن است کامیونش به گل و لای آغشته شود یا اندکی آسیب ببیند؛ اما اگر هیچ‌کدام کوتاه نیایند و هردو به حرکت خود ادامه دهند، کامیون‌ها با هم برخورد کرده و هر دو راننده کشته می‌شوند. (ضمنا راننده‌ای که کامیونش را کنار کشیده، «جوجه» (Chicken) خوانده می‌شود که در زبان انگلیسی ترسو و بزدل هم معنی می‌دهد).

به بیان دیگر بازی جوجه به وضعیتی اشاره دارد که رقبا می‌توانند با هم از در سازش درآیند یا با یکدیگر مقابله کنند؛ درحالی‌که مقابله با یکدیگر به زیان همه بازیگران تمام می‌شود.تولید‌کنندگان نفت «بازی جوجه‌ای» را آغاز کرده‌اند و هیچ کدام مایل نیستند به کنار جاده بکشند و بخشی از سهم خود از بازار را از دست بدهند. ادامه این سرسختی البته به زیان همه آنها تمام خواهد شد و قاعدتا باید برای این مساله چاره‌ای بیندیشند. اینکه کشورهای عضو اوپک که 40 درصد بازار را در دست دارند، بر سر کاهش تولید به توافق می‌رسند یا خیر؟ واینکه آیا روسیه، با اقتصادی که شدیدا از کاهش درآمدهای نفتی آسیب دیده است، حاضر به کاهش تولید خواهد شد یا سطح کنونی تولید خود را حفظ خواهد کرد، سوالاتی است که هنوز پاسخ روشنی ندارند. شاید جلسه آینده اوپک که در اواخر ماه جاری میلادی برگزار می‌شود تا حدودی مساله را روشن‌تر کند. در هر حال و سوای بروز حوادث غیرمنتظره، به‌نظر می‌رسد که کاهش تولید، شرط لازم برای خروج نفت از «بازار خرس» خواهد بود.

پی‌نوشت و منابع
1- قطب مقابل بازار خرس، در اصطلاح بازارهای بورس، «بازار گاو نر» است
(Bull Market). «بازار گاو نر» بازاری پررونق با قیمت‌های رو به افزایش است.
2- Bloomberg News. November 1, 2014 Updated