علل نامنظم بودن ضربان قلب چیست؟

هرچه سن فرد کمتر باشد چون اندازه گوی سرخ بدن کوچکتر است، این عضو تندتر می تپد و به تبع آن نبض هم بیشتر می زند، اما در بزرگسالی به این دلیل که قلب بزرگتر می شود، تعداد ضربان کم و کمتر خواهد شد.

 نبض شما چند بار در دقیقه می زند؟ آیا تابه حال تعداد تپش های نبض خود را شمرده اید؟ به طور کلی چقدر در این باره می دانید و اینکه چرا برخی افراد دچار مشکلی به نام کند شدن ضربان نبض می شوند؟  بدون شک این روزها افرادی هستند که از این بیماری رنج می برند و شاید هم بیمارانی که خود از مشکلی که دارند مطلع نیستند.

 نوشتاری که در پی می‌آید به شما کمک می‌کند که هم اگر به فردی با چنین نشانه هایی برخوردیم ضمن راهنمایی وی برای مراجعه به پزشک بتوانیم تا حدی به وی کمک کنیم.  پس گفت و گوی حمایت با دکترعلی اصغر دادگر؛ عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد و متخصص قلب و عروق را بخوانید.

 60 تا 100ضربه در دقیقه طبیعی است

اگر حس کنجکاوی‌تان دارد می پرسد که نبض در چه نقاطی از بدن احساس می شود و تعداد ضربان های طبیعی باید به چه میزان باشد؟ باید بگویم که این ضربان را می توانید در 10 ناحیه از بدن خود حس کنید، مچ دست در امتداد انگشت شست، در بالای انتهایی ابرو، نوک قلب در چهارمین یا پنجمین فضای بین دنده ای در سمت چپ، در ناحیه گردن در دو طرف تیروئید، بین عضله  دو سر و سه سر بازو در محل چین قدامی آرنج در امتداد انگشت کوچک، داخل قوزک پا، زانو، در بالای کف پا و در مچ دست که همه ما با آن آشنا هستیم و بیشتر شاهد شمارش تعداد ضربان ها از این طریق توسط پزشک یا پرستاران بوده ایم. راستی به این مورد آخر نبض(Ulnar) زند زبرین می گویند.اما درباره تعداد این ضربان ها، به گفته پزشکان متخصص این رقم در یک فرد بالغ که 18 تا 45 سال دارد، البته در حالت استراحت نباید کمتر از 60 و بیشتر از 100 بار در دقیقه باشد.
 
 نبض کم سن ترها

نکته قابل توجه اینکه هر چه سن فرد کمتر باشد تعداد ضربان های قلب و نبض وی بیشتر خواهد بود. به عنوان مثال نبض نوزادی که متولد می شود می تواند تا 120 بار در دقیقه یا حتی بیشتر نیز بزند. در دوران جنینی هم این تعداد بیش از میزان ذکر شده است. به عبارتی هرچه سن فرد کمتر باشد چون اندازه گوی سرخ بدن کوچکتر است، این عضو  تندتر می تپد و به تبع آن نبض هم بیشتر می زند، اما در بزرگسالی به این دلیل که قلب بزرگتر می شود، تعداد ضربان کم و کمتر خواهد شد.
 
 نبض زنان

اگر چه تعداد ضربان  نبض در زنان و مردان چندان با هم فرقی ندارد که بشود آن را به حساب متفاوت بودن گذاشت، اما باید بگویم که نبض زنان تندتر از مردان می زند. با وجود این، چون این تفاوت کم است جنس چندان در این امر مبنای محاسبه قرار نمی گیرد. البته متخصصان قلب و عروق معتقدند شاید دلیل آن جثه کوچکتر زنان یا تحرک آنها باشد، زیرا تعداد ضربان قلب و نبض  ورزشکاران در حالت استراحت و فعالیت در مقایسه با فرد عادی کمتر است.

بر این اساس اگر یک فرد عادی ورزش کند یا به هر دلیلی میزان تحرک یا فعالیت بدنی  خود را افزایش دهد، این رقم حتی به 160 بار در دقیقه نیز خواهد رسید. درصورتی که برای افرادی که ورزش می کنند این میزان بیشتر از 120 بار نخواهد بود.
 
 چرا و به چه علت؟

اما در مواردی دلیل کند شدن نبض ابتلای فرد به یک بیماری است. می دانم می پرسید چه امراضی و چرا؟ کمی صبر داشته باشید تا ابتدا کمی دانش شما درباره این ضربان ها افزایش یابد به این دلیل که اگر بیشتر بدانید پاسخ پرسشتان را متوجه خواهید شد. در قسمت فوقانی دهلیز قلب منطقه ای وجود دارد که خود به خود و به صورت اتوماتیک تحریک الکتریکی می شود. این منطقه در هر دقیقه 60تا 70 بار تحریک شده و سپس جریان آن در سراسر قلب پخش می شود.

به دنبال این امر قلب منقبض می شود. این در حالی است که امکان دارد به علت بروز مشکلاتی مانند ابتلا به یک بیماری یا التهاب حتی بافت فیبروزی قوی تاخیری در این امر ایجاد شود، به ویژه بین دهلیزها و بطن ها که گره دهلیزی و بطنی قرار دارد. البته در حالت عادی هم وقتی جریان الکترونیکی به این منطقه می رسد باعث می شود، ضربان سازی حدود 10 صدم  ثانیه متوقف شود که تا حدی طبیعی است زیرا نباید ضربان بطن ها و دهلیزها با یکدیگر همزمان باشد.

بنابراین ممکن است در این گره ها اختلالی به وجود آید. به عبارتی ابتلا به بیماری های مختلف باعث بروز این مشکل شود، در این حالت گفته می شود در این قسمت بلوک ایجاد شده است که درجات مختلف دارد. درباره بلوک یا به زبان خودمانی‌تر بسته شدن نیز باید بگویم که به دلایل مختلف مانند بیماری جریان ضربان ساز در ناحیه بین بطن و دهلیزها قطع می شود و دیگر جریان الکترونیکی از قلب عبور نمی کند و به دلایل مختلف مانند بیماری اجازه نمی دهد که جریان ایجاد شده داخل بطن شود تا آن را تحریک و خون مورد نیاز را تامین و وارد رگ ها کند.

مشکلی که ممکن است تعداد ضربان ها را به 25 بار دردقیقه هم برساند. در این شرایط فرد  نیاز به درمان دارد. چنین بیمارانی هنگام مراجعه به متخصص اعلام می کنند که تا هفته پیش یا چند روز قبل سالم بوده و مشکلی نداشته اند، اما اکنون احساس سرگیجه داشته حتی چندین بار هم زمین خورده اند. تا آنجا که از ترس سیاهی رفتن چشمان خود از رانندگی هم پرهیز می کنند. در این شرایط برای کمک به بیمار باید حتما از دستگاه ضربان ساز یاری گرفت.
 
 دارو خورها مراقب باشند

گاهی اوقات هم کندی ضربان نبض ارتباطی با بروز بیماری در فرد ندارد، بلکه علت آن مصرف برخی از داروهاست. در این شرایط پزشک پس از شنیدن شرح حال بیمار برای کمک به وی داروهایی را که مصرف می کند بررسی کرده و اگر این مسئله وجود داشته باشد داروی مورد نظر را قطع می کند.

البته اگر بیمار با این کار بهبود نیافت و همچنان بلوک در ناحیه ضربان ساز گوی تپنده وجود داشت تا به آنجا که ضربان به کمتر از 40 تا 45 بار در دقیقه رسید و بیمار هم دایم از سرگیجه و احساس سنکوپ شکایت می کرد، برای کمک به وی از دستگاه های کوچکی استفاده می شود که به اندازه یک قوطی کبریت کوچک هستند و آنها را زیر پوست کار می‌گذارند.

وسیله‌ای که ضربان ساز نامیده و در ناحیه فوقانی دهلیز کار گذاشته می شود  تا جریان الکترونیکی را ایجاد کند. وسیله ای که طول عمر آن 7 تا 8 سال است و کمک می‌کند فرد به زندگی عادی خود ادامه دهد.به عبارتی اگر تعداد ضربان نبض فرد به کمتر از میزان طبیعی برسد و بیمار هم از علامت‌ها و نشانه های بیماری شکایت داشته باشد برای درمان وی از این دستگاه کمک گرفته می شود.
 
 فشارخونی ها و بیماران تیروئیدی بخوانند

همانطور که گفته شد داروها نقش مهمی در ابتلای افراد به این عارضه دارند، به عنوان نمونه برخی از داروهای ضد فشار خون و داروهایی مانند بتا بلوکه یا بلوک کننده های کلسیم  که به دلایلی مانند تند بودن ضربان به علت پرکاری تیروئید یا فشار خون بالا یا به دلیل داشتن هیجان و نوعی نامنظمی با نشانه تندی ضربان نبض تجویز می شوند می توانند باعث بروز این مشکل در بیمار شوند، در این حالت امکان دارد دوز داروها بالا بوده یا برخی از افراد به برخی از داروها حساسیت داشته باشند.

پس اگر بررسی ها نشان داد بیماری مورد نظر معلول چنین مواردی است اگرچه این داروها مفید و برای کنترل ضربان تند قلب یا فشار خون سودمند هستند اما  درصورتی که علت ابتلا به این عارضه دارو باشد باید دوز آنها را کمتر یا مصرفشان را قطع کرد. در این صورت طی چند روز یا در نهایت یک تا 2 هفته تعداد ضربان نبض به حالت عادی باز می‌گردد. البته برای کنترل مشکل بیمار باید داروهای جدید را جایگزین داروهای قبلی کرد.
 
 شنیدن شرح حال و گرفتن نوار قلب نخستین گام درمان

از کجا بفهمیم دچار چنین عارضه ای شده ایم؟ در پاسخ به این پرسش باید بگویم، تصور کنید فردی با علایم کندی ضربان نبض به متخصص قلب و عروق مراجعه می کند، پزشک پس از شنیدن سخنان وی از او نوار قلب می گیرد که می تواند کمک زیادی به تشخیص بیماری کند زیرا با دیدن آن می توان قضاوت کرد که آیا ایجاد بلوک در گره بین بطن و دهلیز وجود دارد که اجازه نمی دهد جریان طبیعی برقرار باشد یا سایر عوامل مانند مصرف دارو یا تحریک سیستم پاراسمپاتیک این مشکل را ایجاد کرده است. گاهی نیز با دستگاه الکتروفیزیولوژیک، متخصص احتمال وجود سایر موارد را بررسی و با پیدا کردن علت درمان مناسب را برای فرد انتخاب می کند.