نقد دکتر بهشتی‌پور بر مقاله صادق زیبا کلام

حسن بهشتی پور ـ کارشناس مسائل بین الملل: اگرچه در ایران نقد مطالب روزنامه ها چندان رواج ندارد زیرا به غلط در محافل علمی به هر مطلبی که دارای چارچوب علمی نیست ، " ژورنالیستی"  گفته می شود . این هم از مصیبت های روزنامه ها و نشریات ما در ایران است که چنین قضاوتی در باره آنها مرتبا از زبان اساتید دانشگاه ها مطرح می شود. درحالی که نه الزاما آنچه درروزنامه هامنتشرمی شود غیرعلمی است و نه هر آنچه که در ظاهر چارچوب های علمی دارد و عمدتا بر اساس دیدگاه های نظریه پردازان غربی منتشر می شود؛ دردی از مشکلات ایران را دوا می کند . به هر صورت بر خلاف روال معمول  نگارنده در مطب پیش رو تلاش کرده است به نقد آنچه دکتر زیبا کلام در مقاله کوتاه خوددر روزنامه شرق  ارائه کرده اند،  بپردازد .

مغلطه کلامی با استفاده  از اشتراکات لفظی

استاد عزیز جناب اقای دکتر زیبا کلام در سرمقاله روزنامه شرق (روز پنج شنبه 13 شهریور 1393) تحت عنوان " دیپلماسی ارواح " نقدی بر دستگاه دیپلماسی ایران در باره نحوه تبیین ماهیت  تحریم هایی که اخیرا آمریکا علیه بعضی از افراد و شرکتها ی ایرانی و غیر ایرانی اعمال کرد، ارائه کردند. اقای زیباکلام در این باره می نویسند:

« دیپلماسی ما به‌ویژه پیرامون مذاکرات «ژنو» و اینکه دقیقا چه چیزی تعهد آمریکایی‌ها و غربی‌هاست و چه مواردی را ما متعهد شده‌ایم، آنقدر پیچیده شده که به نظر می‌رسد باید برویم برای «احضار ارواح». مسوولان وزارت خارجه از یک‌سو و دیگران به‌علاوه رسانه‌های رسمی و غیررسمی، جملگی عطف به «روح توافق ژنو» کرده و به آمریکا حمله می‌کنند که این «روح» را پایمال کرده است. ظاهرا در دستگاه دیپلماسی ما، قرارداد و عهد و میثاق‌های بین‌المللی همچون موجودات زنده، یک جسم دارند و یک «روح». از آنجا که برای فهم اینکه آیا بالاخره توافق ژنو توسط آمریکایی‌ها نقض شده یا خیر، ما با مفاد توافق ژنو کاری نداریم و باید روح توافق ژنو را در نظر بگیریم و از آنجا که دیپلمات‌ها نمی‌توانند با ارواح ارتباط برقرار کنند، بنابراین باید وزارت خارجه برای پیشبرد مذاکرات هسته‌ای، آگهی استخدام برای تعدادی کارمند که تخصصشان احضار ارواح است بدهند و آنها بعد از این، روح توافقات و مذاکرات و قول‌وقرارهای بین‌المللی را با ترتیباتی خاص احضار کرده و از آنان سوال کنند آیا اقدام اخیر ایالات‌متحده، نقض توافق ژنو بوده یا خیر؟ »

گذشته از طنز ملیحی که در این بخش از مقاله آقای دکتر زیبا کلام ،جلب توجه می کند و در نوع خود موجب انبساط خاطر مخاطب است ، ولی واقعیت آن است که استاد عزیز از یک "اشتراک لفظی" در مفهوم " روح" برای تخطئه اظهار نظر مسئولین ایرانی در بیان اقدام آمریکا بهره بردند.
زیرا در ادبیات فارسی مفهوم " روح" در معناهای مختلف بکار برده می شود  . به قول مولوی :

کار نیکان را قیاس از خود مگیر     گرچه باشد در نوشتن شیر شیر
آن یکی  شیر است کاندر بایدیه       وآن دگر  شیر است اندر بادیه
آن یکی شیر است کادم می خورد    وآن دگر شیر است کآدم می خورد

بنابراین مفهوم روح برای توافقنامه با مفهوم روح در برابر جسم فانی که یک مفهوم کاملا فلسفی و دینی است، متفاوت می باشد. اگرچه از نظر ظاهری با هم یکی به نظر می رسند . ازآنجا که آقای زیبا کلام به خوبی بر تفاوت این دو مفهوم احاطه دارند . می توان در نظر گرفت که استاد خواستند با ارائه یک مغلطه کلامی طنزی نیش دار را برای مسئولین و دست اندرکاران سیاست خارجی ، ارائه کنند . اما از آنجا که ممکن است مخاطبان این مقاله براستی با این تحلیل طنز گونه به سردرگمی  بیشتری روبرو شوند تلاش می کنم در این مورد توضیحاتی در خور بضاعت خویش ارائه کنم . اما پیش از آن انتظار بود حداقل آقای دکتر زیبا کلام که به زبان انگلیسی هم بخوبی آشنا هستند . به متن اصلی بیانه خزانه داری آمریکا در توجیه و تبیین تحریم های وضع شده علیه ایران مراجعه می کردند و در آن زما بخوبی در می یافتند که ماجرا به گونه دیگری است .

در واقع مخاطبان روزنامه شرق از آقای دکتر صادق زیبا کلام به عنوان استاد دانشگاه انتظار دارند ضمن آنکه به متن اصلی بیانیه تحریم های جدید آمریکا رجوع می کنند ، تحلیلی دقیق و مستند از این موضوع ارائه می کردند که بالاخره این تحریم ها صرفا در چارچوب همان تحریم های قبلی است و یا حرکتی جدید در راستای فشار بیشتر بر ورند مذاکرات است ؟

چرا تحریم های جدید آمریکا با روح توافقنامه ژنو در تعارض است؟

آنچه که از تعبیر یا مفهوم " روح توافقنامه ژنو" یا روح هر توافقنامه دیگری در اذهان عمومی فارسی زبانان ، برداشت می شود مربوط  است به  آنچه که در کلیت این توافق وجود دارد و از هر دو طرف دنبال می شود. یعنی هدف توافقنامه و شیوه های رسیدن به این  توافق و مجموعه اقدام هایی که باید دو طرف برای تحقق آن به عمل آورند. بنابراین "روح"  در اینجا همان کلیاتی است که دو طرف خود را ملزم به رعایت ان تا دستیابی به توافق جامع نهایی دانسته اند.

اگر چنین برداشتی را قبول داشته باشیم دو طرف بر اساس توافقنامه ژنو متعهد به انجام دادن اقدام هایی و انجام ندادن اقدام های دیگری شده اند. با در نظر گرفتن این واقعیت که بر اساس گزارش آمانو دبیرگل آژانس ایران در هشت ماه گذشته کارهای بسیار مهمی را در جهت اعتماد سازی طرف مقابل بعمل آورده است و این اقدام ها هم در جهت محدود سازی بیشتر فعالیت های هسته ای ایران بوده که مهم ترین آن توقف غنی سازی بیست درصد است. .هم در راستای نظارت و ارزیابی  بیشتر تجهیزات هسته ای ایران بوده که در هشت ماه گذشته تعهدات ایران در این باره دقیقا اجراء شده است . علاوه بر این امکان بسیار بیشتری برای آژانس  فراهم شده که کنترل های خود را در ایران چند برابر کند.

در مقابل چنین همکاری گسترده که دقیقا در راستای سیاست شفاف سازی و گرفتن بهانه از دست طرف مقابل انجام شده است ، طرف آمریکایی بجای آنکه ایران را با کاهش بیشتر تحریم ها تشویق کنند و نشان دهند که در برابر اقدام های شفاف ساز ایران به اقدام های متقابل متعهد هستند . به تحریم های شرکتهای ایرانی و خارجی و همچنین هشت نفر از شخصیت های حقیقی مبادرت می نمایند؟ درست است که این اقدام نقض آشکار توافق ژنو نیست زیرا بند جدید یا موضوع جدیدی را بر تحریم های قبلی اضافه نکرده است ، اما به روشنی در تعارض آشکار با " روح حاکم بر توافق ژنو" است . زیرا این اقدام آمریکا نه تنها گره مذاکرات آتی را کور تر می کند بلکه نشان دهنده این واقعیت است که مطالبات زیاده خواهانه  آمریکا از ایارن تمامی ندارد.

بر این اساس از آقای دکتر صادق زیبا کلام باید پرسید دفاع شما از ادامه مذاکرات در هر شرایطی است یا آنکه تلاش می کنید اقدام های آمریکا را در ادامه تحریم ها علیه ملت ایران توجیه کنید؟
استاد زیبا کلام در ادامه مقاله خود می نویسند:

« ای‌کاش به‌جای همنوایی با تندروها و مخالفان مذاکرات هسته‌ای، جناب رییس‌جمهور و آقایان ظریف، عراقچی، تخت‌روانچی و سایرین اعلام می‌کردند اگرچه اقدام واشنگتن را نمی‌پذیرند اما این اقدام ربطی به توافق ژنو نداشته و حاصل مصوبات قبلی کنگره ایالات‌متحده است. مدت‌ها قبل از توافق ژنو، کنگره ایالات‌متحده قانونی را تصویب کرده بود که دولت آمریکا را موظف می‌کرد هر شخص حقیقی و حقوقی که کمک به دورزدن تحریم‌ها کند را مجازات نماید. این عمل بارها اتفاق افتاد و نه‌فقط ایرانی‌ها بلکه بانک‌ها، موسسات و اشخاص حقیقی و حقوقی غیرایرانی هم مشمول این قانون شدند. تصمیم هفته پیش نیز در ادامه اجرای همان قانون است و هیچ ربطی به توافق ژنو ندارد. البته می‌توان این سوال را مطرح کرد که دست رییس‌جمهور در عدم‌اجرای این مصوبه تا چه میزان باز است؟ و آیا اوباما می‌توانسته دورزدن تحریم‌ها را نادیده بگیرد مبادا خللی به مذاکرات وارد کند؟ »

جناب اقای زیبا کلام ارائه پاسخ دقیق و شفاف از وظایف ذاتی وزارت امور خارجه و سایر مسئولین است وبنده دراین مورد با شما کاملاهم عقیده هستم. واقعیت آن است که وزارت امورخارجه و مسئولین ذی ربط در این موارد هنوز ضعف دارند . اما باید عرض کنم هرگونه پاسخ محکم به زیاده خواهی های امریکا ، همنوایی با تندروها و مخالفان نیست . زیرا همانقدر دفاع بی دلیل از ادامه روند مذاکراتی که بخواهد به نفع مردم ما نباشد، بد است که مخالفت با تنها راه حل منطقی موجود یعنی ادامه مذاکرات قاطع و با صلابت برای تحقق خواسته های ملت ایران.

 ما  می توانیم از روش های منطقی و نه شعاری و هزینه ساز برای کشور ، دفاع کنیم . کاری که آقای ظریف و همکارانش در حال حاضر انجام می دهند در راستای مقابله با زیاده خوواهی آمریکا از روش های اصولی و غیر شعاری و هزینه ساز است.

آقای زیبا کلام در ادامه مقاله خود آوردند:

« محض اطلاع، تحریم‌های جدید آنهایی بودند -یا هنوز هستند- که کنگره می‌خواست -یا همچنان می‌خواهد- اجرا کند و اوباما نه‌تنها با آنها مخالفت کرد بلکه به یاد می‌آوریم که گفت اگر کنگره با وجود مخالفت شدید قوه‌مجریه، آن را به تصویب برساند رییس‌جمهور از اختیارات قانونی استفاده کرده و آن را «وتو» خواهد کرد. اگر آمریکایی‌ها یا شخص آقای اوباما می‌خواستند عهد‌شکنی کنند، تسلیم اراده کنگره شده و راه هموار‌تری را می‌پیمودند.

نیازی به احضار ارواح نیست! آنچه نیاز داریم آن است که متولیان دستگاه دیپلماسی مقداری با جسارت بیشتری پای تصمیمات خود و آنجا که منافع ملی کشور اقتضا می‌کند بایستند و با اولین تند باد تندروها، صحنه را ترک نکنند. »

آقای زیبا کلام اگر به بیانیه کاخ سفید  امریکا که متولی اعمال و کنترل تحریم ها علیه ایران است توجه بفرمائید نشان می دهد که :

اولا  این تحریم ها صرفا در چارچوب مصوبات کنگره نیست بلکه مواردی را که دستگاه اداری کاخ سفید هم از قبل از توافق ژنو  وضع کرده است،  شامل می شود .

ثانیا دراین بیانیه به موارد دیگری جز مسائل هسته ای از جمله ادعای حمایت از تروریسم ، نیزاشاره دارد.  اصل بیانیه را در لیک ذیل می توانید ملاحظه کنید

http://iipdigital.usembassy.gov/st/english/texttrans/2014/08/20140829307323.html#axzz3CKDCWIaJ

در پایان مقاله آقای زیبا کلام آورده اند:


« دراین میان پرسش سومی وجود دارد و آن این است که آیا رییس‌جمهور می‌توانست همانند دوره شش‌ماهه «اقدام‌مشترک» پس از توافق ژنو، چشمان خود را روی اجرای این قانون بسته و به روی خود نیاورد که ایرانیان برای تامین نیازهای خود، ناچار به عبور از برخی تحریم‌ها هستند؟ این پرسش بازمی‌گردد به دو نکته اساسی: نخست میزان اعتقاد اوباما به اینکه آیا توافق نهایی با ایران انجام خواهد شد یا نه؟ و مورد دوم اینکه اوباما چقدر نگران موردسوال‌قرارگرفتن توسط اعضای تندرو کنگره آمریکا به‌خاطر عدم مجازات ایران دراین‌باره است. »

دراین واقعیت که تحریم ها پس از توافقنامه ژنو ترک برداشت و به اصطلاح لق شد تردیدی وجود ندارد . دراین موضوع که اوباما بدنبال رسیدن به توافق با ایران است، تا حداقل یک کار درخشان در کارنامه شش ساله خود در انتخابات آتی کنگره در آبان ماه آینده ارائه کند ، بنده شکی ندارم . اما شما از من بهتر می دانید که رئیس جمهور آمریکا دارای اختیارات بسیار وسیعی است و اگر کاخ سفید به این جمع بندی نهایی برسد که می تواند با ایران توافق کند ، مهار اعضای تندرو کاخ سفید کار چندان دشواری نیست. همچنانکه بعد از توافق ژنو لابی اسرائیل در کنگره خیلی تلاش کرد با وضع تحریم های جدید روند اجرای تواف را متوقف کند اما دیدم که چگونه اوباما و تیم همراهش با استفاده از حق وتو رئیس جمهور در عمل مانع از اقدام سناتورها و نمایندگان امریکایی هوادار اسرائیل در کنگره آرمریکا شدند. این موضوع بویژه در مجلس نمایندگان آمریکا که اکثریت کرسی های آن به جمهوریخواهان تعلق دارد بیشتر قابل توجه بود. خلاصه آنکه امروز از اساتید دانشگاه های ما انتظار می رود علاوه بر نقادی سیاست خارجی ایران  که بسیار هم ضروری است، به ارائه راهکار یهای منطقی برای برون رفت از بحران بیندیشند و راه حل هایی را ارائه دهند که تامین کننده منافع اکثریت مردم ایران باشد.