سفارت مجازی چیست؟

به گزارش 598، روزنامه شرق نوشت: اين در حالي است كه هيلاري كلينتون از نوع و نحوه فعاليت اين سفارتخانه سخني نگفته است. مشخص نيست كه فعاليت‌هاي اين سفارتخانه مجازي بر پايه مسايل ديپلماتيك بوده يا تنها ارايه خدمات كنسولي است.
با اين حال وزارت امورخارجه آمريكا تاكنون تجربه راه‌اندازي سفارتخانه‌هاي مجازي در برخي كشور‌هاي آسيا -تركيه و عربستان- و همچنين برخي كشورهاي اروپايي را دارد. هرچند كه محل استقرار اين سفارتخانه مجازي در داخل ساختمان سفارتخانه‌هاي مستقر در اين كشورهاست اما خدمات ارايه شده به صورت اينترنتي بوده و متقاضیان دريافت رواديد با ارسال مدارك خود به صورت اينترنتی تنها در زمان ارايه مصاحبه به دفاتر كنسولي مراجعه مي‌كنند.
با اين حال بايد گفت كه روابط ديپلماتيك بين دو كشور كه نه بر پايه سفير مقيم و سفارتخانه فيزيكي، بلكه از طريق اينترنت هدايت مي‌شود و سفير در كشور خود باقي مي‌ماند، مفهومي ديگر از سفارتخانه مجازي است. همچنان كه سفارتخانه‌هاي مجازي ممكن است به كشورهاي كوچك و كشورهاي با منابع مالي و انساني محدود فرصت افزايش و بهبود نمايندگي‌هاي خارجي خود را بدهد. با وجود اين كارشناسان بر اين عقيده‌اند كه سفارت مجازي هنوز در مرحله مفهومي است. نكته ديگر آنكه در مساله سفارتخانه مجازي پرسش‌هايي از قبيل سفارتخانه مجازي چيست؟ و چه چيزي يك سفارتخانه مجازي نيست؟ آيا ايجاد يك سفارت مجازي ممكن است؟ (از نظر تكنيكي و حقوقي) عمده‌ترين مزيت‌هاي يك سفارتخانه مجازي در مقايسه با سفارتخانه واقعي چه چيزهايي است؟ و همچنين حدود و محدوده مجازيت (Virtuality) در ديپلماسي چيست؟ (به عنوان مثال اهميت تماس مستقيم انساني و...) مطرح مي‌شود.
در عين حال كه كارشناسان مسايل سياست خارجي نيز پرسش‌هايي را در اين زمينه مطرح مي‌كنند مبني بر اينكه آيا سفارتخانه‌هاي مجازي مزاياي ويژه‌اي براي كشورهاي در حال توسعه دارد؟ آيا سفارتخانه مجازي مي‌تواند از بين رفتن شكاف عددي كمك كند؟ سوئد نخستين كشوري بود كه اقدام به راه‌اندازي سفارت مجازي كرد. به گفته مسوولان اين كشور گشايش سفارتخانه مجازي باعث خواهد شد كه اطلاعات در باره اين كشور در اختيار بسياري از كاربران جوان قرار بگيرد. البته مديران «انستيتو سوئد» گفته‌اند اين سفارتخانه گذرنامه و رواديد صادر نمي‌كند اما كاربران را براي دريافت ويزا و گذرنامه در دنياي واقعي راهنمايي مي‌كند. با اين حال، خبر راه‌اندازي سفارتخانه مجازي آمريكا در تهران با واكنش‌هاي متفاوتي از سوي مسوولان كشور از جمله علي لاريجاني رييس مجلس همراه بوده كه بيان مي‌كند نبايد اظهارات وزير امور خارجه آمريكا در خصوص راه‌اندازي سفارتخانه مجازي را جدي گرفت.

هدف سفارتخانه مجازي
بنابر اظهارات كارشناسان قاعدتا مي‌توان سفارت مجازي ايجاد كرد اما نكته اين است كه سفارت مجازي چه تحولي را ايجاد مي‌كند. اگر به‌كارگيري (ساختار مجازي) صرفا روش متفاوتي براي انجام امور باشد آيا واقعا شايسته است كه از لحاظ مديريتي يا سياسي مورد توجه خاص باشد؟ در عين حال اگر سفارت مجازي در كشور همسايه ايجاد شود و از طريق پست الكترونيكي ارتباط برقرار كند هرچند امري قابل ملاحظه است اما صرفا اين موضوع پيشرفت فني در پست (به شيوه سنتي) و تلفن خواهد بود. هنوز سفير آكرديته_ سفير يك كشور اگر غير از كشور محل ماموريت خود، در يك يا چند كشور ديگر هم ماموريت داشته باشد، در اين‌گونه كشورها، آكرديته (معتبر، رسمي، مجاز و داراي اختيار) ناميده مي‌شود. علت ارسال سفير آكرديته معمولا مسايل مالي كشورهاي فرستنده سفير، عدم روابط در حد كافي و كمبود افراد صلاحيت‌دار براي سمت رياست ماموريت ديپلماتيك است. آكرديته به معني معتبر، مجاز و پذيرفته شده است.
سفيري كه مامور در چند كشور است در يكي از آنها مقيم مي‌شود و براساس ضرورت به ساير كشورهاي محل ماموريت خود سفر مي‌كند_ در كشور پذيرنده عامل كليدي در ارتباط ميان FO _ سازمان خارجي _ كشور پذيرنده و مركز است هرچند كه اين ارتباط به شكل غيرمستقيم برقرار شود.
او بايد با FO كشور پذيرنده روابط شخصي برقرار كرده، هر وضعيتي را تفسير و ارزيابي كرده و پيشنهادهاي سياسي متنوع‌تري را ارايه كند. نصرالله جهانگرد كارشناس فناوري اطلاعات در اين‌باره بيان مي‌كند كه در همين حال نيز برخي از كشورها سفارتخانه مجازي داشته و خدمات كنسولي را به صورت الكترونيكي ارايه مي‌دهند. به گفته او ايران نيز خدمات كنسولي را به صورت الكترونيكي قبول داشته و متقاضيان دريافت رواديد مي‌توانند مدارك خود را ارسال كنند. او مي‌افزايد به نظر مي‌رسد، چنين ادعايي در راستاي الكترونيكي كردن دريافت رواديد براي مردم است. چراكه اگر تاكنون افراد براي دريافت رواديد بايد به كشورهاي ديگر از جمله تركيه مسافرت مي‌كردند اينك مي‌توانند مدارك خود را به صورت اينترنتي ارسال و پس از تاييد تنها براي انجام مصاحبه به آن كشور مسافرت كنند. در عين حال كه بيان راه‌اندازي سفارت مجازي صرفا نمي‌تواند به معناي سفارت ديپلماتيك باشد. از جمله موضوعاتي را كه مي‌توان مجددا در قالب سفارت مجازي گروه‌بندي كرد مي‌توان به ارزيابي مدارك لازم براي صدور ويزا، بسياري از وظايف كنسولي (ثبت ولادت و وفات، ازدواج‌ها، گواهي تحصيلي، وكالت براي رأي دادن، حقوق بازنشستگي و...)، پاسخ به سوالات در خصوص كشور (توريسم، اطلاعات ويزا، ارتباطات تجاري و...) و همچنين مطبوعات، اطلاعات و اخبار اشاره كرد. نكته ديگر آنكه در اصول فضانوردي پرواز و حركت همزمان يك دسته ماهواره كوچك به خوبي عملكرد يك ماهواره بزرگ (مانند ماهواره هابل) است و اين اصل در مورد مفهوم سفارت مجازي نيز صادق است. مي‌توان يك فرد مجرب را به عنوان سفير منطقه‌اي داشت كه اختيار دستور دادن داشته باشد، گروهي از سفراي تازه كار در پايتخت كشورها را هماهنگ و راهنمايي كرد تا در مورد بسياري از موضوعات منطقه‌اي به اجماع و نظري يكدست برسند و در مورد بحران‌ها نيز يك كلام باشند. او همچنين مي‌تواند افراد را متناسب با نيازها تقسيم كند.

سفارتخانه مجازي؛ ديپلماسي مجازي نيست
به گفته كارشناسان همواره با بيان لفظ سفارت مجازي، كلمه سايبر ديپلماسي يا ديپلماسي مجازي نيز مطرح مي‌شود. اما اين دو ماهيت و كاركردي متفاوت دارند. ديپلماسي مجازي استفاده از ابزارهاي فناوري اطلاعات و ارتباطات روز، براي تبيين، گسترش و ارتقاي سطح اثربخشي دستگاه ديپلماسي يك كشور در فضاي مجازي است. به گفته هومن راد، كارشناس فناوري اطلاعات در سايبر ديپلماسي، مخاطبان چه داخلي و چه خارجي، همه از اعضاي جامعه اطلاعاتي هزاره سوم هستند. بنابراين، فعالاني كه در اين حوزه اشتغال دارند بايد بدانند كه مخاطب آنها، يكي يا گروهي از اعضاي خانواده يك و نيم ميليارد نفري كاربران فضاي مجازي است.
او ادامه مي‌دهد توسعه سطح اطلاع‌رساني ديجيتالي فعاليت‌هاي دولتي در وب، ارتقاي ضريب نفوذ ديپلماسي ايران در رسانه‌هاي جهان، توسعه بدنه دولت الكترونيك كشور در حوزه بين‌المللي، فعال‌شدن حوزه عملكرد دولت در فضاي ديجيتالي داخلي و جهاني، تقويت ارگان‌هاي ديجيتالي خصوصي، تنظيم سياست‌هاي دولت در زمينه گسترش e-commerce و e-banking در سطوح بين‌المللي از جمله فوايد سايبر ديپلماسي حداقل در كشور خودمان است. راد بر اين عقيده است كه سايبر ديپلماسي در واقع بخشي از بدنه دولت الكترونيكي و جزيي از كليت ساختار دولت مجازي در يك كشور است. نوذر نظري نيز در اين‌باره بيان مي‌كند: «ويلسون ديزارد»، مبتكر اصطلاح ديجيتال ديپلماسي، تعريف مشخصي از آن در كتاب خود ندارد و فقط سير تكاملي ديپلماسي عمومي و به كارگيري فناوري ارتباطات و اطلاعات در سياست و تجارت خارجي آمريكا را با تاكيد بر فناوري ديجيتال مورد بررسي قرار داده است.
ولي مي‌توان گفت كه ديپلماسي از طريق اينترنت و فضاي مجازي است. اين كارشناس مسايل سياست خارجي در خصوص ماهيت ديپلماسي مجازي مي‌گويد، گسست انحصار اطلاعات روابط خارجي كه قبلا در تصرف دولت و وزارت‌خارجه بود، حذف وزارت‌خارجه و تشريفات هرمي ديپلماتيك، پايان انحصار تماس‌ها و ملاقات‌ها و مرگ ملاقات‌هاي سنتي و رسمي، ظهور رقباي جديد، در هم ريختن فاصله، زمان و مكان و همچنين ضرورت شفافيت و پاسخگويي به افكار عمومي و موضوعات جديد و تغييرات روزافزون روش‌ها ازجمله تاثيرات اين نوع از ديپلماسي است.