نگاه به مسجد در مهندسی فرهنگی کشور نگرشی محوری باشد

به گزارش سرویس اندیشه دینی پایگاه 598 ، ایام تابستان فرصت مناسبی است تا خانواده ها برای اوقات فراغت فرزندان خود برنامه ریزی مناسبی را مبتنی بر فعالیت های مسجد تنظیم کنند، چرا که در این ایام مساجد فعالیت های مختلف فرهنگی، ورزشی، هنری، دینی را ویژه ایام سه ماه تعطیلات تابستانی در نظر گرفته اند، بنابراین حضور نوجوان در این دست برنامه ها باعث می شود که علاوه بر کسب مهارت و اطلاعات در رشته ای که ثبت نام می کنند، نوعی نگاه دین مدارانه نسبت به اوقات فراغت در وجودشان تقویت شده و در این ایام به مساجد مراجعه کنند.

خبرنگار گروه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان در راستای بررسی این مسئله و تحلیل جایگاه و نقش بهره برداری و همچنین ارتقا ظرفیت های مساجد در طول ایام سال با حجت الاسلام «علی ذوعلم»، رییس پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به گفت وگو نشسته است که حاصل آن را می خوانید:

- قبل از ورود به بحث اشاره ای به نگاه اسلام نسبت به اوقات فراغت داشته باشید، اساسا نگرش دین مبین اسلام نسبت به زمان و فرصت آزاد افراد یا همان اوقات فراغت چیست؟

نگاه اسلام به انسان نگاهی کاملا جدی، همه جانبه و آینده نگرانه است بنابراین انسان در این فرصتی که در دنیا دارد باید خود را بسازد و تربیت کند تا بتواند در  جهان آخرت و زندگی ابدی به یک حیات متعالی دست یابد بنابراین با این نگاه می توان گفت در واقع هیچ خلا و فرصتی برای انسان باقی نمی ماند که بخواهد آن را به عنوان اوقات فراغت تلقی کند.

به نظر من تعبیر اوقات فراغت تعبیر ترجمه ای است و نه تعبیر اساسی در نگاه اسلام به زندگی، به این معنا که حتی در زمان تفریح هم در حال انجام کار جدی هستیم. مقصود از اوقات فراغت اوقاتی نیست که فقط باید پر شود. به بیان بهتر تعبیر اوقات فراغت تعبیر دقیقی نیست بلکه باید دید که در سیر زندگی چه برنامه هایی را می توان برای اعتلای سطح بینش و درک اقشار مختلف داشت. سوال آن است که چه برنامه ای را می توان برای اوقات دانش آموزان طراحی کرد تا در عین انتقال مهارت، سبک زندگی، اخلاق، همه استعدادهایی که یک انسان از آن برخوردار است در  چنین فرصتی شکوفا شود؟

بنابراین نظام فرهنگی و تربیتی جامعه اسلامی باید به گونه ای برنامه ریزی شود که از همه فرصت ها، زمینه ها، ظرفیت ها، مکان ها استفاده شود و همه نسل ها به خصوص جوانان هیچ فرصت خالی نداشته باشند که بگوییم وقت فراغتی است که باید به گونه ای پر شود، پس باید طراحی کارآمد و مفیدی را داشته باشیم که بتواند غنی سازی کند و در این راستا مساجد به عنوان یک نهاد چند بعدی و ریشه ای در جامعه اسلامی می توانند نقش موثری داشته باشند و حتی می توانند به محور برنامه ریزی و هدایت برای طراحی کلان رشد فرهنگی جامعه تبدیل شوند.

- فکر می کنید چه طور می توانیم جایگاه مسجد را در مقام یک فرصت برای استفاده بهینه از اوقات فراغت جوانان تعریف کنیم؟

مسجد نهادی ریشه دار در جامعه اسلامی محسوب می شود و بین مسلمانان از ظرفیت بالایی برخوردار است. در وهله دوم مسجد فراتر از نهادهای دولتی و عمومی و فراتر از جریان های فرهنگی، فکری و سیاسی جاری و موجود در جامعه از حرمت خاصی برخوردار است.

در نگاهی دیگر مسجد در هر محله به عنوان یک بخش از آن محله شناخته می شود و با تفکر مردم ارتباط دارد. مردم با مسجد انس دارند اما متاسفانه تعریفی که از امروز مسجد در ذهنیت جامعه اسلامی شکل گرفته است تا حدودی با این ظرفیت فاصله دارد و برای کاهش فاصله باید اقدامات اساسی انجام شود و زیرساخت هایی را برای ارتقای جایگاه مساجد تعریف و نسبت به این مسئله با دقت عمل کنیم.

- مقصودتان چه زیرساخت هایی است؟

شاید یکی از مهم ترین زیرساخت ها ارایه بازتعریف از مسجد باشد. در حال حاضر مساجدی در کشور داریم که تا حدی به تعریف مطلوب نزدیک شده اند اما برای رسیدن همه مساجد به این نقطه باید مدیریت مسجد را به عنوان مدیریت فرهنگی، تربیتی و اخلاقی تعریف کنیم و این مدیریت باید به گونه ای تعریف شود که ضمن حفظ محوریت جایگاه امام جماعت مسجد از تمامی توانمندی ها پیرامون مسجد استفاده شود، می توانیم شورای فرهنگی تربیتی در مسجد داشته باشیم که هم امام جماعت مسئولیت آن را بر عهده داشته باشد و هم نخبگان در مجاورت مسجد در آن باشند و معتمدان محل و جوانان فعال و خیرین مالی مسجد نیز در این شورا حضور داشته باشند و در یک هم افزایی مدیریت فرهنگی مسجد را فعال کرده و به عرصه عمل نزدیک کنند.

- برای تحقق و به ثمر نشستن این زیرساخت ها باید چه مواردی در نظر گرفته شود؟

لازم است مخاطبان مسجد جداگانه مورد توجه قرار گیرند، قشر عظیمی از مخاطبان مسجد بانوان هستند که خود چند دسته هستند، بانوان خانه دار و شاغل که هر کدام باید در مسجد برنامه ای داشته باشند تا برسیم به دانش آموزان و گروه سنی نوجوان.

این حضور تمامی اقشار و برنامه ریزی برای آنان می تواند کار فرهنگی گسترده ای در جامعه شکل دهد، این کار فرهنگی البته باید رویکرد تعاملی باشد یعنی مخاطبانی که برایشان برنامه ریزی می کنیم در ارزیابی برنامه خودشان مشارکت داشته باشند و کار یک سویه نداشته باشیم.

از آن طرف باید فضای مسجد را نیز با همین نگاه طراحی کنیم، خوشبختانه مساجدی هستند که فراتر از فضای شبستان مسجد، فضای فرهنگی دارند، اما در کنار این موارد مسجد می تواند از فضاهای آموزشی و فرهنگی پیرامون اش استفاده کند.

واقعیت آن است که ما نیازمند نگاه جامع نگر با هم افزایی همه نهادها، مراکز و همچنین چهره های دغدغه مند هستیم که بتوانند مسجد محل را مدیریت کرده و آن را کانون مدیریت و برنامه ریزی فرهنگی و تربیتی قرار دهند.

البته امروز بسیاری از مساجد نیز هستند که در این مسیر حرکت کرده اند اما با این حال تعداد قابل توجهی نیز فعالیت هایی گسترده از این دست ندارند، بنابراین نیازمند کار وسیعی در این رابطه هستیم. در مهندسی فرهنگی کشور باید نگاه به مسجد نگاه محوری باشد، پس می توان مهندسی فرهنگی کشور را بازسازی و بازطراحی کرد تا از این مسیر جایگاه واقعی مسجد را دوباره بشناسیم.