بالاخره تكليف اسلامي شدن دانشگاه‌ها چه شد؟

پنج‌شنبه گذشته اولين قسمت از سري جديد برنامه "دیروز، امروز ، فردا" با موضوع اسلامی شدن دانشگاه‌ها كليد خورد تا در اين زمينه بحث شود كه بالاخره تكليف اسلامي شدن دانشگاه‌ها چه شد و موضوعات چالش برانگيزي مانند تحول در علوم انساني و تفكيك جنسيتي به كجا انجاميد.

به گزارش رجانيوز،‌ غلامرضا خواجه سروی معاون فرهنگی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به همراه جواد درویش و فاطمه دلاوری از فعالان دانشجویی مهمان اين برنامه بودند.

خواجه سروی در این برنامه اظهار داشت: از لحاظ تاریخی موضوع اسلامی شدن دانشگاه‌ اولین بار اواخر دهه 40 توسط حضرت امام خمینی(ره) به کار برده شد و در سال‌های بعد از انقلاب نیز همواره این دغدغه اسلامی شدن دانشگاه ادامه پیدا کرد.

وی یادآور شد: در سال 66 اولین مصوبه که بخش عمده آن مربوط به دانشگاه بود، با نام آئین‌نامه حفظ و حدود آداب اسلامی تصویب شد و در سال 75 شورای عالی انقلاب فرهنگی سند دانشگاه اسلامی را تصویب توسط رئیس جمهور وقت برای اجرا ابلاغ کرد.

وی ادامه داد: از سال 75 تا سال 84، مباحث تحت عنوان شورای اسلامی دانشگاه‌ها تحت نظر وزیر علوم تشکیل و اقدام به نوشتن سند راهبردی برای سند مصوب دانشگاه اسلامی در شش مؤلفه تهیه می‌شد.

معاون فرهنگی وزارت علوم افزود: در سال 84 نیز با سرکار آمدن دولت نهم در بحث عفاف و حجاب در وزارت ارشاد برای تمام دستگاه‌های مسئولیت تعیین شد که 17 بند آن مربوط به وزارت علوم بود که 6 بند آن نیز مربوط به مجلس است. لذا از سال 84 تا امروز با وجود این دغدغه‌ها فضاسازی شد هرچند با طرح دارای موافق و مخالف هم بود.

خواجه سروی گفت: در سال 89 احساس کردیم که زمینه‌سازی لازم صورت گرفته است و می‌توانیم طرح اسلامی کردن دانشگاه‌ها را تا حدودی اجرایی کنیم.

جواد درویش از فعالان دانشجویی نیز در ادامه برنامه درباره این موضوع اظهار داشت: دانشگاه و علوم جدید که عموماً دارای مبانی غیر دینی و الحادی بودند، در بدترین زمان و به بدترین شکل وارد کشور ما شدند. زمان قاجار که اوج سرسپردگی و دوران افول علم و فرهنگ در تاریخ ما بود، این علوم توسط برخی از اشراف و درباریان وارد ایران می‌شود. افرادی مانند آخوند زاده و تقی زاده که معتقد بود "ما ظاهراً و باطناً و روحاً و جسماً باید فرنگی ماب شویم و بس"، به تحصیل این علوم در خارج از کشور و سپس انتقال آنها به ایران مبادرت می‌کنند. اما این علوم از سوی مردم عادی به خاطر رفاه و امنیتی که در آن بود و حتی از سوی مذهبیون به خاطر توصیه هایی که در آموزه های اسلامی داشتیم، با اقبال مواجه می‌شود. لذا بدون کمترین تجدیدنظر، بازبینی و نیازسنجی وارد فضای علمی ما شده و ساختار فعلی دانشگاه را شکل می‌دهد.

این فعال دانشجوی دانشگاه شریف خاطرنشان کرد: این علوم از آنجا که تمامیت خواه بوده و ذاتا سر ناسازگاری با دین داشتند، دین را در جامعه منزوی کردند و این اتفاق تا انقلاب 57 ادامه پیدا می‌کند. حتی عده ای از متفکرین اسلامی مثل محمدتقی شریعتی و بازرگان درصدد دفاع از دین بوسیله تطبیق آن با علوم جدید شدند! اما با پیروزی انقلاب اسلامی، دین به یک‌باره با تمام شکوه و عظمت خود به عرصه جامعه برمی‌گردد و این بار نوبت علم است که به حاشیه برود و در محیط دانشگاه محدود شود.

وی گفت: فرهنگ عمومی مردم متاثر از انقلاب اسلامی و شخصیت عظیم حضرت امام(ره)، اسلامی و انقلابی میشود ولی فرهنگ علمی ما متاثر از علوم مسموم موجود در دانشگاه ها، سکولار و غیر دینی باقی می ماند. انقلاب اسلامی تا سال 59 به دانشگاه راه نمی‌يابد، اما در سال 59 با صدور پیام انقلاب فرهنگی از سوی امام، دانشگاه ها به مدت 3 سال تعطیل می‌شوند و شورای انقلاب فرهنگی تشکیل می‌شود.

این فعال دانشجویی افزود: بعد از سه سال دانشگاه ها بازگشایی می‍شوند با این تفاوت که تعدادی دروس معارف به درس‌ها اضافه و تعدادی از اساتید حذف شده اند. ولی روح سکولار علوم وارداتی هنوز در دانشگاه باقی ماند که نتیجه آن، همان چیزی می‌شود که در بعد سیاسی حوادث سال 78 و به نوعی 88 را رقم می‌زند و در بعد فرهنگی هم امروز از ظاهر دانشگاه ها قابل مشاهده است.

درویش ادامه داد: دانشجویانی که در این دانشگاه تحصیل می‌کنند، طوری تربیت می‌شوند که طبیعتا و ضرورتا با ارزش‌های اسلامی و آرمان‌های انقلاب در تضاد قرار می‌گیرند. بنابراین شاید نتوان از دانشجویی که متون سکولار می‌خواند و تحت تربیت اساتید سکولار است و صدا و سیما، مجلات و... هم هرکدام به نوعی این تفکر را تقویت می‌کنند، انتظاری غیر از این داشت. زیرا ساختار نظری و ذهنی او در این فضا ساخته شده است. مگر اینکه او را از بعد عملی و به خاطر زیر پا گذاشتن قوانین تخطئه کنیم.

وی گفت: در این فضا دست گذاشتن روی مسئله تفکیک جنسیتی مثل شروع کردن کار اسلامی سازی دانشگاه ها از آخر است! شما کسی را که ذهن و فکرش را پر از بی حجابی و اختلاط کرده ایم می‌خواهید به کاری که با عقلش سازگار نیست، مجاب کنید. البته بنده با اصل موضوع تفکیک موافقم ولی به نظرم اولویت قرار دادن این مسئله یک اشتباه بود، نحوه ورود دولت اشتباه دوم بود و نحوه خروج آن با نامه عجیب رئیس جمهور، اشتباه سوم بود.

به گزارش فارس دلاوری دانشجوی دانشگاه تهران نیز درادامه و در پاسخ به این سئوال که آیا این سند اسلامی شدن برای دانشجویان تشریح شده است یا خیر، اظهار داشت: من مسئله را از این منظر نمی‌بینم، زیرا مسئله از جای دیگر آغاز می‌شود. هنوز همه ابعاد مسئله اسلامی شدن دانشگاه‌ها روشن و واضح نیست. هنوز معین نشده که مشکل اصلی کجاست؟ از علم است؟ از کتب درسی است؟ از نحوه برخورد با علم غربی است؟ از اساتید است؟ اگر از اساتید است از چه ناحیه ای است؟ مشکل سیاسی دارند؟ مشکل اعتقادی دارند؟ مشکل از دانشجو است؟ اگر از دانشجو است از چه ناحیه ای است؟ مشکل امنتیتی –سیاسی ایجاد کرده اند؟ مشکل اخلاقی دارند؟ مشکل علمی دارند؟

وی گفت: اینکه دانشگاه اسلامی دارای چه مؤلفه‌هایی است، باید از چهار جهت مورد بررسی قرار گیرد. اسلامی شدن باید در چهار حوزه آموزش یعنی متن و اساتید، پژوهش، پذیرش دانشگاه ها و آنچه که خروجی دانشگاه‌ خواهد بود، تعریف شود. اسلام برای این‌ها برنامه دارد و سؤال ما این است که چه مقدار برای آن کار شده است؟

این فعال دانشجویی افزود: عقلانیت، معنویت و عدالت، مولفه های جامعه اسلامی است و لازم است دانشگاه اسلامی به عنوان قطعه ای از پازل جامعه، این مؤلفه‌ها را در نظر داشته باشد. خروجی دانشگاه اسلامی باید انسان هایی مومن، متعهد، عقلانی، با اخلاق عدالت خواه و عادل، مردم گرا با روحیه خدمت و مجاهده، گره گشا برای مسایل مردم و کارآمد برای نظام باشند. دانشگاه اسلامی دانشگاهی است در جهت خودکفایی، مدیریت کارامد، حل مشکلات پزشکی و کشاورزی و دامداری و غیره.

دلاوری بیان داشت: امروز همه ما موافق تحول در علوم انسانی هستیم، ما با تحول در دانشگاه‌ها موافقیم زیرا علم و محیط علمی با تحول زنده است. و طبیعتا کسی که مسلمان است تحول را رنگ اسلامی می زند. ولی نگرانی ما این است که تحول در علوم انسانی به یک‌سری گزاره‌هایی تقلیل پیدا کند که آن گزاره‌ها لزوماً اولویت در دغدغه‌های دینی نیستند. چقدر ضرایب و اولویت ها با توجه به منظومه دین به درستی رعایت می شود؟

خواجه سروی نیز در ادامه گفت: بحث‌هایی را که دوستان دانشجو فرمودند بحث درستی است و این دغدغه در اکثر دانشجویان وجود دارد لذا باید بگویم که بحث اسلامی شدن دانشگاه‌ها طبق سند دانشگاه اسلامی فقط موضوع عفاف و حجاب نیست و ما اسلامی کردن دانشگاه را فقط از این نقطه شروع نکرده‌ایم.

وی ادامه داد: در سال 85 از کل دستگاه‌های مربوط استعلام صورت گرفت و 600 تقاضا از نقاط مختلف کشور به ما رسید و نتیجه آن منجر به تدوین 220 رشته کاربردی در حوزه علوم انسانی شد. اما از همه آنها 40-50 رشته تصویب نشده است.
معاون فرهنگی وزارت علوم در خصوص موانع‌ پیش‌روی این کار گفت: مشکلات بروکراسی، نداشتن طرح و برنامه‌ جامع و عدم نیازسنجی، از جمله آنهاست.

خواجه سروی ادامه داد: برای زمینه‌سازی اسلامی شدن دانشگاه علاوه بر کارهای قبل، بحث‌های فرهنگی را نیز پیگیر شدیم و حدود 20 چالش در محیط دانشگاه مورد بررسی قرار گرفت و برنامه راهبردی آن تحت عنوان سند دانشگاه تمدن‌ساز اسلامی نوشته و منتشر شد و کار بر مبنای آن جلو رفت.

وی تصریح کرد: در این چند ماه اخیر برخی واژه تفکیک جنسیتی را مستمسک تبلیغات خاص قرار دادند و ما هرچه در سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها به خبرنگاران گفتیم این واژه برای ما نیست و هدف ما نیست، فضاسازی برخی رسانه‌های داخلی و خارجی ادامه پیدا کرد.

وی افزود: شاید کسی این واژه‌ را در جایی نیز به کار برده باشد، ولی بنده به عنوان مسئول این کار، این واژه را به کار نبرده‌ام. طبق بررسی ما این فضاسازی از VOA و BBC ایجاد و پیگیری شد ما به دنبال این نیستیم، زیرا بعد از تفکیک جنسیتی، تبعیض جنسیتی به‌وجود می‌آید.

وی گفت: آنچه که ما داریم و مطرح کردیم آئین‌نامه حفظ و حدود آداب اسلامی است. علم در کشور ما یک مشکل اساسی دارد. علم مطلوب در چارچوب تولید است و در مصوبه شورای عالی انقلاب اسلامی نیز بر آن تاکید شده است. و کارها باید در آن جهت قرار گیرد.

درویش از فعالان دانشجویی در ادامه سخنان خود در برنامه"دیروز، امروز، فردا" اظهار داشت: به نظر بنده اصل مشکل امروز درباره همین زمینه‌سازی برای اجرای طرح اسلامی شدن دانشگاه است.

وی گفت: در این دولت عملکردهای خوبی درباره تدوین و تصویب این مسئله دیده‌ایم حتی کارهای خوبی درمورد جذب هیات علمی و آزمون دکتری و... برای دانشگاه ها شده است، ولی انصافاً در زمینه اجرا و زمینه‌سازی طرح اسلامی شدن دانشگاه ها خوب عمل نشده است.

این فعال دانشجویی ادامه داد: زمینه‌سازی یعنی اینکه ابتدا باید آن ابهت دروغین علم ترجمه‌ای و وارداتی غرب که ذهن دانشجویان، اساتید و برخی مدیران را تسخیر کرده است، شکسته شود. این کار با نقد این علوم در فضای آزاد گفتمانی محقق می‌شود. این علوم تا وقتی بر دانشگاه ها با قوت حاکم هستند، سد راه ورود علوم انسانی اسلامی هستند. نمی‌گوییم این علوم حذف شوند ولی باید به‌طور جدی نقادی شوند.

وی پیشنهاد داد: با توجه به اینکه بسیاری از اساتید برجسته و قوی در حوزه علوم انسانی اسلامی در قم هستند. باید شرایطی فراهم شود که این اساتید در دانشگاه‌ها حضور یابند و این گام دوم برای زمینه سازی طرح اسلامی شدن دانشگاه هاست.

وی اضافه کرد: امروز در حوزه، مؤسسه ها و پژوهشگاه های متعددی هستند که به تحقیق و تدوین در زمینه علوم انسانی اسلامی میپردازند و آثار خوبی بوجود می آورند، ولی هیچ‌گاه این آثار به دانشگاه راه پیدا نمی‌کند. به جای تولید و تدوین این علوم که کار حوزه است ، مسئولین باید زمینه استفاده از نظریات و متون موجود را در دانشگاه فراهم کنند که این مطالبه رهبری در دیدار با اساتید در سال 89 هم بود. و این گام سوم برای زمینه سازی است. هیچ‌کدام از این کارها در دانشگاه ها انجام نشده است.

وی گفت: به نظر من برای حل مشکلات باید ابتدا به حل مسائل ساده و پیش‌ پا افتاده پرداخت. مثلا ما در دانشگاه خودمان 20 گروه داریم از ورودی های جدید که آزمایشگاه فیزیک دارند. بدون هیچ مشکل و هزینه ای میتوان آنها را در 10 گروه آقایان و 10 گروه خانم ها دسته بندی کرد و در آزمایشگاه که نیاز به کار گروهی دارد، از اختلاط دانشجویان در ترم اول و در مواجهه اول با دانشگاه جلوگیری کرد. یا اینکه زمان نماز اول وقت کلاس ها تعطیل شود. جای تاسف و خجالت است که عرض کنم بیشتر کلاس‌های معارف دانشگاه ما زمان اذان تشکیل می‌شود.

وی افزود: لذا به نظر من برای اسلامی شدن دانشگاه ها مقدمات ساده‌ای لازم است، که متأسفانه عده‌ای در داخل چنان سروصدا راه انداختند که دولت در اولین گام خود مجبور به عقب نشینی شد.

خواجه سروری در ادامه در پاسخ به این سؤال که آیا مسئولان در دانشگاه برای پاسخگویی به دانشجویان حاضر می‌شوند یا خیر گفت: متاسفانه برخی از مسئولان از این مسئله استقبال نکرده‌اند. خود بنده به همه دانشگاه‌ها رفته‌ام و از سال 84 وزيران علوم حضور خوبی در دانشگاه‌ها داشتند، علاوه بر آن معاونان وزیر به طور مرتب در دانشگاه‌ها و خوابگاه‌ها و میان تشکل‌ها حضور پیدا می‌کنند.

وی گفت: با وجود تاکید رهبر معظم انقلاب بر این موضوع، در این دوره فقط دو وزیر علوم و فرهنگ به ما جواب دادند که حاضرند هر موقع لازم بود در دانشگاه‌ها حضور پیدا کنند و ما از برخی وزيران گلایه‌مند هستیم.

وی ادامه داد: در موضوع اسلامی شدن دانشگاه‌ها، عده‌ای فقط عفاف و حجاب را می‌بینند، در سال‌های قبل عده‌ای از همین مخالفان که متعلق به طیف انجمن‌ اسلامی طیف غیر قانونی تحکیم بودند، به ما می‌گفتند که می خواهید چادر به سر دختران کنید.

دلاوری در ادامه برنامه در خصوص بسترسازی‌های اجرای طرح اسلامی شدن دانشگاه‌ها اظهار داشت: به نظر من نیز این بسترسازی‌ها انجام نشده است و در این مورد منطق ها، پرسش هایی دارند که به آنها پاسخ داده نشده است.

وی در ادامه بیان داشت: دو موج اصلاح دانشگاه ها، یکی در سال های 58-61 که منجر به انقلاب فرهنگی شد و دیگری در اواسط دهه 70 داشته ایم که منجر به یک‌سری اصلاحات و عزل و نصب ها، چقدر برای این موج سومی که راه افتاده کارنامه آن دو بررسی و ثمرات و محاسن و معایب آن ها بازنگری شده. متاسفانه ثمرات عموما محدود و هزینه ها گزاف بوده است. نگرانی ما این است که به اسم تحول اسلامی و تحول انقلابی طرح های پر سر و صدا کلید بزنیم با ثمرات ناچیز و جزئی، در این صورت ذخیره فکری انقلاب را هرز می دهیم و کم کم این طرز تفکر مخاطب خود را از دست می دهد. آیات و روایات و مفاهیم اعتقادی ما داده خامند و نیاز به پردازش دارند. این پردازش الآن با مراکز مسئول و مدیریت ها و نهادهاست. چقدر این دغدغه ها وجود دارد؟

این دانشجوی فلسفه از دانشگاه تهران گفت: حضرت امام خمینی می فرمایند: با انحراف نمی شود انحراف را اصلاح کرد، مقام معظم رهبری می فرمایند: با دستمال کثیف نمی‌شود آلودگی‌ها را پاک کرد. امروز می‌بینیم در میان برخی اساتید نوعی رانت‌خواری و ویژه‌خواری وجود دارد. بنابراین آیا با این وجود می‌توان دانشگاه را اسلامی کرد؟

وی افزود: عده‌ای که با رانت و شرایط ویژه استاد دانشگاه شدند و از سوی کشورمان بورسیه کشورهای خارجی شدند، امروز چقدر پایبند به آرمان‌های انقلاب اسلامی هستند و امروز چرا باید اشتباهات گذشته را تکرار کرد؟ به قول حضرت امام با اسم رب است که اصلاح صورت می گیرد. مشکل تعهد و تخصص را شهید چمران خیلی وقت است حل کرده ایشان می‌گوید: من به تعهد ایمان دارم اما می دانم کسی که بدون تخصص مسئولیتی را بپذیرد تعهد ندارد.
وی در ادامه سخنان خود در خصوص کرسی‌های آزاداندیشی گفت: بعد از گذشت 6-5 سال از تاکید رهبر معظم انقلاب هنوز کارهای جدی و اساسی انجام نشده است هنوز فضایی بوجود نیامده است که استاد و دانشجو درباره معضلات نظام به صورت واقعی سخن بگویند. هنوز دانشجویان راجع به مسایل موهومی و غیر واقعی و یا واقعی در شرایط جامعه های دیگر فکر و بحث می کنند.

وی گفت: ‌اختلاس اخیر در کشور اتفاق افتاد، ولی ما در دانشکده‌های اقتصاد هیچ کرسی را شاهد نبودیم که علل و ریشه‌های آن را بررسی کنند و حتی این باید قبل از وقوع این معضل در دانشگاه‌ها انجام می‌شد.

خواجه سروی در پاسخ به سؤالات دلاوری گفت: آئین نامه کرسی‌های آزاد اندیشی را یک سال قبل در اردیبهشت 89 ابلاغ کرده‌ایم تا به مدت یک سال آزمایشی انجام شود و اگر ضعفی داشت اصلاح شود.

وی افزود: تاکنون ما حدود هزار کرسی‌ آزاد اندیشی را در کل کشور انجام داده‌ایم، اما توان دانشگاهی ما بسیار پیش از این رقم‌ها است. لذا یک سری مسائل و مشکلاتی در اجرای این کرسی‌ها از لحاظ امنیت در استان‌ها وجود داشت که موانع آن‌را رفع کرده‌ایم.

وی گفت: من برخی اشکالات را در خصوص کرسی‌های آزاد اندیشی قبول دارم. ولی برخی مشکلات به وزارت علوم ربط پیدا نمی‌کند. ما همیشه مجوز کرسی‌ها را صادر کرده‌ایم و همه مسئولیت آن‌را به عهده گرفته‌ایم.

وی در خصوص اساتید دانشگاه‌ها گفت: امروز بسیاری از اساتید دانشگاه، اساتید انقلابی هستند. ولی متاسفانه برنامه‌ای برای ارتقاء سیاسی، یک عضو هیئت علمی در طول این سال‌ها بطور سامان یافته انجام نشده است و برخی مسائل در این باره طبیعی است و به همین جهت در سال 85 طرح ارتقاء سطح اساتید آماده شد و در سال 90 هم تصویب شد، یعنی 6 سال طول کشید و این تقصیر وزارت علوم نیست و ما بیشتر اجراکننده مصوبات هستیم.

وی گفت: خود اساتید از ما مطالبه می‌کنند که برنامه‌ای را در قالب ارتقا سطح در امور مختلف داشته باشیم.

درویش در ادامه در جمع‌بندی سخنان گفت: در مسئله اسلامی شدن دانشگاه‌ها همه نهادهای فرهنگی و علمی دخیل هستند و اگر تا به امروز کم‌کاری شده است مقصرند و در این خصوص مجلس شورای اسلامی و شورای عالی انقلاب فرهنگی بیش از بقیه باید پاسخگو باشند. اما انتظار ما از دولت بیش از اینها بود. دولتی که با شعار زنده کردن آرمانهای انقلاب و امام به میدان آمد، درمورد تحول در نظام بانکداری و گمرک و... از همان ابتدا برنامه ریزی کرد ولی دانشگاه را که امام(ره) مبدا همه تحولات میدانند رها کرد.

دلاوری نیز در خاتمه گفت: ‌باید فضای آزادانه در مباحث علمی و آزاداندیشی با همان تعریف شهید مطهری از ازادی که آزادی یعنی رفع موانع رشد انسان، در دانشگاه‌ها جاری شود و فضای آزادی بیان و آزادی تفکر نهادینه شود. آیا سطح آزادی بیان و تفکر در دانشگاه های ما اساسا با مناظرات علمی حضرت امام صادق(علیه السلام) و حضرت امام رضا(علیه السلام) قابل مقایسه است؟