خطوط قرمزی که دولتمردان، «خود» برای مذاکرات تعیین کرده‌اند!

خوب است معنای «خط قرمز» مورد توجه قرار بگیرد تا جلوی هرگونه تحریف و تعویض معنا از سوی مغرضین گرفته شود. معنی خط قرمز، خواسته های حداکثری و غیرقابل دسترس ما در مذاکرات نیست، که بعد از پیشرفت مذاکره، انتظار داشته باشیم در عمل کمی آنها از شروطشان کوتاه بیایند و کمی هم ما از خط قرمز های خود عدول نماییم و در نهایت به بعضی از آنها نائل گردیم. خط قرمز، آن مواردی است که کوتاه آمدن از آن به هیچ وجه جایز نیست و هر توافقی که آنها را تأمین نکند، از پیش رد شده است. 

تجربه زیرپاگذاشته‌شدن خطوط قرمز در توافق ژنو

به گزارش «یک بیست» تجربه تلخ توافق ژنو نیز از زیرپا گذاشته شدن خطوط قرمز حکایت دارد تا جایی که اعضای تیم مذاکره کننده نیز به آن اذعان دارند؛ حجت الاسلام نبویان از نمایندگان مجلس می‌گوید: آقای عراقچی می‌گفت «ما خط قرمز آقا را هم نتوانستیم حفظ کنیم و آن‌ها را نیز از دست دادیم»(+). یا علی لاریجانی، که خود از مخالفین دلواپسی بابت مذاکرات هسته‌ای به شمار می‌رود، با اشاره به تسامح در مذاکرات ژنو می‌گوید: «قدرت‌های غربی بدانند که اگر نسبت به مذاکرات مقدماتی با مسامحه برخورد شد،‌ مذاکرات نهایی محل مسامحه نخواهد بود»(+). نقوی حسینی (دبیر کمیسیون امنیت ملی) نیز می‌گوید: در توافق اولیه برخی از خطوط قرمز ما رعایت نشد. (+)

از آنجایی که مذاکرات هسته‌ای بین ایران و ۱+۵ به مرحله‌ای حساس رسیده است و دو طرف مذاکره عزم جدی برای به نتیجه رسیدن مذاکرات تا پیش از ۲۹ تیرماه (مهلت زمانی گام اول توافق ژنو) را دارند و از طرف دیگر اختلاف گسترده‌ای بین دو طرف وجود دارد، بیم آن می‌رود که توافق نهایی احتمالی، مانند توافقنامه ژنو که در آذرماه ۹۲ بدست آمد، با عبور از خط قرمز‌های جمهوری اسلامی ایران و حتی خطوط قرمز که دولتی‌ها و مسئولین مذاکره برای مذاکرات مطرح می‌کنند حاصل شود. لذا بطور اجمالی و مستند بر خطوط قرمز مطرح شده از سوی مسئولین دولت جمهوری اسلامی و تیم مذاکره کننده هسته ای مروری خواهیم نمود.

گفتنی است در حالی که خطوط قرمز مواردی تعیین شده و کاملاً دقیق هستند، اما شاهد هستیم که هیچ وقت مسئولین بطور مشخص، کامل و کنار هم، تمام آن ها را بعنوان آیین نامه ای لازم الاجرا و غیرقابل انعطاف مطرح نکرده اند؛ و گاها برخی از آن ها را ناقص و ضعیف ارائه می کنند که شایسته ی خط قرمز بودن نیست. و حتی در مواردی بخاطر مبهم گویی، بین حرف مسئولین مختلف، اختلافاتی نیز دیده می شود.

این خطوط قرمز را در پنج بخش، می توان دسته بندی نمود.

1- حق غنی سازی (برنچیدن تاسیسات، تعلیق، مکان، سطح و میزان غنی سازی):

روحانی (رییس جمهور ایران)- ۹۲/۹/۹: 

برچیدن تاسیسات هسته‌ای برای ایران خط قرمز است.

تخت روانچی(معاون وزیر امور خارجه)– ۹۳/۲/۳۱:

هیچ سایتی هسته ای در ایران تعطیل نمی شود.

ظریف(وزیر امور خارجه و رئیس تیم مذاکره کننده هسته ای)- ۹۲/۸/۲۵:

موضوع غنی‌سازی در ایران خط قرمز ماست و ما خط قرمزهای‌مان در مذاکرات را حتما در نظر داریم و رعایت خواهیم کرد.

برنامه غنی‌سازی متعلق به مردم است و درباره چیزهایی که به مردم کشورمان تعلق دارد، گفت‌وگو نمی‌کنیم‌‌.(+)

عراقچی(عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته ای)- ۹۲/۸/۱۶:

اصل تعلیق خط قرمز ایران است و غنی‌سازی حتما در ایران ادامه می‌یابد.

صالحی(رییس سازمان انرژی اتمی)- ۹۲/۱۱/۱:

حق غنی‌سازی خط قرمز ایران بوده و تیم مذاکره کننده با گروه ۱+۵، از آن عقب‌نشینی نکرده است و نخواهد کرد.

علاوه بر مسئولین دولتی، میتوان از نظرات نمایندگان مجلسی که عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هستند، و باید ارتباط تنگاتنگی با مذاکرات و تیم مربوطه داشته باشند؛ نیز بهره برد.

محمد حسن آصفری (دبیر وقت کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی)- ۹۳/۲/۲۷:

تعطیلی و تعلیق غنی سازی خط قرمز مجلس است.

البته باید بین سه مورد برنچیدن تاسیسات، تعلیق و غنی سازی در خاک ایران تفاوت قائل بود.

برچیده نشدن، یعنی دولت قائل است که اولا تمام سانتریفیوژهای هسته ای سر جای خود باقی می مانند، به جای دیگری منتقل نمی شوند یا به اصطلاح برچیده نمی شوند.

ثانیا این سانتریفیوژها به فعالیت خود ادامه می دهند و غنی سازی انجام می دهند؛ و حتی برای مدت کوتاهی از کار نمی ایستند یا به اصطلاح فعالیت هسته ای معلق نمی شود. به عنوان مثال در صورتی که ظاهر تاسیسات فردو و ساختمان‌های آن حفظ شود اما به اموری غیر از غنی سازی که هدف تاسیس فردو بوده است پرداخته شود عملا این تاسیسات مهم متوقف شده است.

ثالثا این غنی سازی در خاک ایران انجام می پذیرد؛ نه اینکه در خاک کشورهای دیگر غنی شود و محصولاتش به ایران فرستاده شود.

قابل توجه است که ادعای خط قرمز بودن حفظ حق غنی سازی برای ایران، موضعی حداقلی و آدرسی غلط می باشد؛ چرا که حق هسته ای ایران بطور مشخص در NPT تصریح شده است و نیازی به رسمیت شناختن دولت های مستکبر ندارد. پس تا اینجای مطلب، مسئولین به نکته خاصی اشاره نکرده اند، اما در ادامه به خط قرمز اصلی؛ یعنی جزئیات این حق، از جمله سطح غنی سازی ، ظرفیت غنی سازی و توجه به نیاز کشور اذعان شده است:

صالحی در واکنش به سخنان وندی شرمن- ۹۲/۱۲/۱۵: 

ایران تعیین کننده سطح و میزان غنی سازی است.

علی لاریجانی(رئیس مجلس شورای اسلامی)- ۹۳/۲/۲۲:

چارچوب مورد قبول، صیانت از کلیت فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای است و کمیت این فناوری محل چانه‌زنی نیست.

علاالدین بروجردی(رییس کمیسیون امنیت ملی مجلس)- ۹۲/۱۲/۱۲:

توقف غنی‌سازی و تعطیلی سایت فردو قطعا خط قرمز ماست.

دکتر کارخانه ای (رئیس کمیته هسته‌ای مجلس):

ما درباره غنی‌سازی چند خط قرمز داریم. ما باید غنی‌سازی را در حدی بپذیریم که نیاز کشور را در حد برنامه‌های هسته‌ای که در پیش داریم تامین کند.

نقوی حسینی(سخنگوی وقت کمیسیون امنیت ملی مجلس)- ۹۳/۲/۲۸:

حق هسته ای جمهوری اسلامی ایران، تحقیق و پژوهش در حوزه هسته‌ای، استفاده از نسل‌های مختلف سانتریفیوژ، رفع نیاز هسته‌ای کشور مانند ساخت کشتی هایی در آینده که نیاز به سوخت غنی شده با درصد بالا داشته باشد و هر محدودیتی که ما را از غنی سازی اورانیوم محروم کند.

اما در برخی موارد اظهارات ضد و نقیضی از زبان مسئولین دولتی مشاهده می شود که جزئیات حق غنی سازی را نه به نیاز کشور ما، که به خواست و توافق کشورهای طرف مقابل مشروط می کنند. عراقچی- ۹۳/۲/۱:

اینکه اندازه غنی‌سازی ما چقدر باشد، مورد مذاکره قرار خواهد گرفت. تعداد سانتریفیوژها، سطح غنی‌سازی، میزان غنی‌سازی، میزان ذخایر، محل غنی‌سازی و … موضوعاتی است که پیرامون آنها مذاکره خواهیم کرد. اما باز هم تاکید می‌کنم که حق غنی‌سازی، مورد مذاکره قرار نخواهد گرفت و غربی‌ها این اصل را پذیرفته‌اند.

یا در شرایطی که سوخت ۲۰ درصد جزو نیازهای قطعی کشور حتی در شرایط کنونی نیز هست، جواد ظریف در مورد بسته پیشنهادی ایران به ۱+۵ می‌گوید:«پارامترهای این پیشنهاد طوری تنظیم خواهند شد که ایران غنی‌سازی را ادامه دهد اما تضمین‌های لازم را برای اینکه غنی‌سازی از پنج درصد بالاتر نخواهد رفت را ارائه می‌کند.»

البته باید گفت که متاسفانه سرمنشا این خطای راهبردی به بندهای گنجانده شده در توافقنامه ژنو برمیگردد. درحالیکه در ماده ۴، NPT صراحتا اشاره می‌شود که همه کشورهای عضو حق دستیابی، تحقیق، تولید و بهره‌برداری از انرژی هسته‌ای را دارند که مجموع اینها دستیابی به فناوری هسته‌ای را تشکیل می‌دهد و این حقوق هم به هیچ بهانه‌ای نمی‌تواند قابل انفکاک باشد اما طبق توافق ژنو تیم مذاکره‌کننده غنی‌سازی را در گام نهایی حداقل با ۱۰ شرط پذیرفته‌است (از جمله در بندسوم مربوط به ویژگی‌های گام نهایی) و هیچ جا نیز توافق به حق غنی‌سازی ایران اشاره نکرده است. در حالی که این شروطی که در رابطه با سطح، دامنه، ظرفیت و محل غنی‌سازی مطرح شده و دیگر شروط، همه بر خلاف ماده ۴ NPT و حقوق کشورهای عضو است.

2- مذاکره فقط در چارچوب موضوع هسته ای، نه مسائل دفاعی، حقوق بشر و…:

خط قرمز دوم، مذاکره فقط در چارچوب موضوع هسته ای است.

ظریف در گفتگو با العالم- ۹۳/۳/۲۷:

مذاکرات وین منحصر به مساله هسته‌ای است.

عراقچی- ۹۲/۱۱/۲۱:

به هیچ وجه به هیچ کسی اجازه نمی‌دهیم موضوعاتی که غیر از موضوعات هسته‌ای به خصوص آنچه که مربوط به بحث دفاعی می‌شود را وارد مذاکره کند.

علی لاریجانی – ۹۳/۲/۲۲:

وزیر امور خارجه و تیم مذاکره کننده فقط در موضوع هسته‌ای و نه چیز دیگر می‌توانند مذاکره را ادامه دهند.

علاالدین بروجردی(رییس کمیسیون امنیت ملی مجلس)- ۹۳/۱/۱۸:

موضوع «هسته‌ای» فقط هسته‌ای است و مباحث «حقوق بشر» و «موشک های بالستیک» هیچ جایگاهی در مذاکرات ندارد.

آصفری(دبیر وقت کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی)- ۹۳/۲/۲۷:

ما تا زمانی مذاکرات را دنبال می کنیم که در چارچوب مسائل هسته ای باشد و اگر مجلس بداند که تیم مذاکره کننده در زمینه هایی غیر از هسته ای مذاکره می کند، مجلس شورای اسلامی وارد عمل می شود و اجازه ادامه مذاکرات را نخواهد داد. حقوق بشر و تعطیلی و تعلیق غنی سازی خط قرمز مجلس است.

موضوع حمایت از جنبش‌های آزادی‌بخش از جمله حزب‌االله لبنان و جنبش مقاومت اسلامی فلسطین و… قابل مذاکره نیست

بهانه‌ها واهی و بی‌اساس حقوق بشری نیز  جایگاهی در مذاکرات هسته‌‌ای ایران و گروه ۱+۵ ندارد .(+)

در ذیل همین موضوع، خط قرمز دیگری تحت عنوان ورود به مباحث دفاعی و موشکی کشور هم مطرح است.

ظریف- ۹۲/۱۱/۲۹:

محمدجواد ظریف،‌ وزیر امور خارجه ایران، در پاسخ به سؤال تسنیم مبنی بر اینکه آیا مذاکره درباره اماکن نظامی و نیز برنامه موشکی ایران خط قرمز است، گفت: «بله، حتماً همین‌طور است.»

عراقچی- ۹۳/۳/۲۶:

بحث در مورد سیستم دفاعی و یا موشک‌های دوربرد خط قرمز ماست.

برنامه های دفاعی کشور به هیچ وجه قابل مصالحه و حتی قابل مذاکره نیست. سیستم های دفاعی به هیچ وجه موضوع مذاکره نبوده و نخواهد بود. (+)

آصفری (دبیر وقت کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی)- ۹۳/۲/۲۷: 

وارد شدن به بحث های موشکی خط قرمز ماست.

محسن رضایی(دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام)- ۹۳/۲/۲۷:

موشک‌های بالستیک و به‌طور کلی تجهیزات افزایش توان دفاعی جزو خطوط قرمز است.

3- حفظ ماهیت آب سنگین اراک:

سومین خط قرمز، حفظ ماهیت آب سنگین اراک می باشد.

ظریف- ۹۲/۱۲/۱۴:

ما به دنبال تعطیل کردن آن (اراک)نیستم. ما به دنبال برچیدن آن نیستیم. این خط قرمز ما است.

عراقچی- ۹۳/۲/۲۸:

ماهیت آب سنگین جزو خطوط قرمز ماست.

غنی سازی باید ادامه یابد، مواد از کشور خارج نمی شود، راکتور ارک آب سنگین باقی می ماند و از این قبیل…

تخت روانچی- ۹۳/۲/۳۱:

آب سنگین اراک خط قرمز ماست.(+)

صالحی- ۹۲/۹/۹:

رآکتور آب سنگین اراک خط قرمز ماست.

آصفری(دبیر وقت کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی)- ۹۳/۳/۲۸:

اجازه متوقف شدن سایت خنداب اراک (آب سنگین) را نمی‌هیم.

 

4- تحقیق و توسعه فناوری هسته ای:

خط قرمز چهارم، دانش هسته ای و تحقیق و توسعه فناوری هسته ای می باشد.​

ظریف (در گفت‌وگو با روزنامه اتریشی استاندارد)- ۹۳/۱/۲۱:

تحقیق و توسعه برنامه هسته‌‌ای ایران را نمی‌توان محدود کرد.

تحقیق و توسعه ادامه پیدا می‌کند، فن‌آوری و دانش ما ادامه پیدا می‌کند.(+)

ظریف در مونیخ:

تحقیقات هسته ای را رها نمی کنیم.(+)               

عراقچی- ۹۳/۲/۲۸:

یکی از خطوط قرمز ما دانش ماست و هیچ عاملی نمی تواند ما را در حوزه هسته ای در بحث تحقیق و توسعه وادار به توقف کند. تکنولوژی و فن آوری متعلق به ملت ایران است و کسی نمی تواند جلو آن را بگیرد. از نظر ما تحقیق و توسعه در حوزه هسته ای قابل مصالحه نیست.

علی لاریجانی- ۹۲/۱۲/۶:

من اصولا با توقف طرح‌های تحقیقاتی و توسعه‌ای کشور که بخشی از آن مربوط به بحث‌های هسته‌ای است مخالف هستم.

علاالدین بروجردی(رییس کمیسیون امنیت ملی مجلس) – ۹۲/۱۲/۱۲:

ساخت نیروگاه‌های جدید باید بخشی از توافقات دوجانبه باشد.

باز هم در بین اظهارات، حرف های متضاد دیده می شود. از طرفی تحقیق و توسعه غیر قابل مذاکره خوانده می‌شود، و از طرف دیگر صحبت از ادامه پیدا کردن آن است. ادامه پیداکردنی که با لفظ  current در توافقنامه ژنو مطرح میشود. ادامه فعالیت های فعلی! و این ادامه دادن، به معنی ثابت بودن تعداد سانتریفیوژها و نیفزودن بر آن‌ها، عدم اجازه خرید نسل های جدید می‌باشد. و این یعنی توقف کامل روند تحقیقات و توسعه ای که مسئولین ما بعنوان خط قرمز خود مطرح کرده اند.

 

5- برداشته شدن یک باره تحریم ها و نه طی زمان طولانی:

ظریف- ۹۲/۹/۵:

باید طی یک سال تمام تحریم‌ها برداشته شوند.

نتیجه مذاکرات باید لغو همه تحریم‌ها باشد.(+)

عراقچی در جلسه کمیسیون امنیت ملی در تهران (۹۳/۳/۲۵):

ما خواهان لغو کلیه تحریم‌ها بعد از توافق هستیم، به خصوص تحریم‌های دولت و کنگره آمریکا باید در گفت‌وگوهای دوجانبه برطرف شود در غیر این صورت دلیلی برای مذاکره وجود ندارد.

نقوی حسینی(سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس)- ۹۳/۴/۱:

تیم مذاکره‌کننده لغو یکجای کلیه تحریم‌های اقتصادی را به عنوان یک خط قرمز دنبال خواهد کرد که شامل تحریم‌های شوای امنیت، اروپا و دولت آمریکا می‌شود.

کوثری(عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس)- ۹۳/۲/۲۸:

زمانی که آنها برای برداشتن تحریم ها می خواهند بسیار زیاد است درحالیکه ما می گوییم باید کوتاه مدت باشد یعنی حداکثر ۲ یا ۳ دوره ۶ ماهه باشد؛ نه اینکه ۱۰ ساله یا ۲۰ ساله یا باشد.

​باید به تفاوت «لغو» ​و « تعلیق​» تحریم ها نیزتوجه داشت​، در واقع لغو برداشته شدن و بازگشت ناپذیر بودن تحریم ها را در پی دارد اما تعلیق (مانند آنچه که در گام اول توافق ژنو اتفاق افتاد) ​تنها برای مدت زمانی مشخص اعمال نشدن تحریم را موجب می‌شود.​ و مسئولین امر به لغو تحریم ها اشاره داشته اند.

اما این جا شاهد یک چرخش موضع از تیم مذاکره کننده هستیم، که منابع مطلع، دلیل آن را ممانعت آمریکا از بدست آمدن این دستاورد و نا امیدی تیم هسته ای می دانند.

با اینکه عراقچی در جلسه کمیسیون امنیت مجلس با تایید نظر روحانی و ظریف به لغو کلیه تحریم ها اشاره کرده بود، وی چند روز بعد و در اثنای مذاکرات وین ۵ (۹۳/۳/۲۸) اعلام می کند:

تحریم ها نمی تواند یک دفعه برداشته شود. چون اقدامات ما هم نمی تواند یک دفعه برداشته شود. این یکی از سخت ترین بخش های مذاکره است که در حال بحث بر روی آن هستیم. طبعا رفع تمام تحریم ها مدنظر ما است و در یک جدول زمانی باید همه تحریم ها برداشته شود و آن جدول زمانی از نقطه نظرات مورد اختلاف ماست.(+)

موارد مطروحه، حدود و خطوط قطعی غیرقابل تنازلی بودند که تعهد به آنها کاملا لازم است و هر توافقی که این موارد در آن نقض شده باشد، به معنی کوتاه آمدن در برابر دشمن و بدعاقبتی مذاکره و توافق است. اما متاسفانه ما شاهد نقض بسیاری از این خطوط قرمز، در متن مکتوب توافقنامه ژنو هستیم؛ که تفسیرهای متفاوت آن در گام نهایی، کار را برای تیم مذاکره کننده سخت تر از قبل نیز کرده است. سختی‌ای که باعث تغییر مواضع تیم مذاکره‌کننده از جمله آقای عراقچی و عدول آنها از خطوط قرمز خود شده است.

با اینکه رهبر ​عزیز انقلاب در آبان سال ۹۲ و قبل از مذاکرات ژنو اشاره کرده بودند که به جزئیات مذاکرات هسته ای ورود نمی کنند، اما خطوط قرمزی وجود دارد که باید رعایت شود(+)، خوب است در پایان به برخی خطوط قرمز کلی از نگاه ایشان واقف باشیم:

امام خامنه ای(مدظله) در دیدار مدیران، متخصصان و کارشناسان سازمان انرژی اتمی- ​ ۹۳/۱/۲۰ ​:

۱-حرکت علمی هسته ای، به هیچ وجه نباید متوقف و یا حتی کند شود.

۲-مذاکره کنندگان ایران، باید بر ادامه تحقیق و توسعه و پیشرفت هسته ای پافشاری کنند.

۳-کسی حق معامله بر روی دستاوردهای هسته ای را ندارد.

۴-مسئولان باید در مورد دستاوردهای هسته‌ای تعصب داشته باشند.

۵-مذاکره کنندگان کشورمان نباید هیچ حرف زوری را از طرف مقابل قبول کنند.

۶-روابط آژانس بین المللی انرژی اتمی با ایران نیز باید روابط متعارف و غیرفوق العاده باشد.

برخی از این نکات، توسط تیم مذاکره کننده هم تصریح شده است. نکات اول و دوم به مساله دانش هسته ای و پیشرفت فناوری هسته ای مربوط میشود؛ خط قرمز سوم شامل مواردی از جمله حفظ و صیانت از سوخت۲۰ درصد فردو، آب سنگین اراک و… شده و خطوط چهارم تا ششم هم به نحوه رفتار دیپلماتیک مذاکره کنندگان اشاره دارد.