آواز تشدید تحریم‌ها ، دوباره بلند می‌شود

«دوبوویتز»، «مدیر اجرایی بنیاد دفاع از دموکراسی» (FDD) است که پروژه های این بنیاد در مورد ایران، تحریم ها، عدم اشاعه و مثابله با سرکوب گری الکترونیک را رهبری می کند. «بنیاد دفاع از دموکراسی»[1] بطور معمول، بعنوان یکی از سازمان های نیابتی «سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا» (CIA) در پیشبرد عملیات های روانی و جنگ نرم علیه دولت های هدف شناخته می شود که تا بحال برخی از عملیات های موسوم به انقلاب مخملی را هدایت و پشتیبانی کرده است.

«دوبوویتز» بعنوان یک متخصص در امور تحریم های یکجانبه و چند جانبه علیه ایران شناخته می شود و تا کنون به دولت آمریکا، کنگره آمریکا و بسیاری از دولت های کشورهای خارجی در این مورد مشورت داده است. وی همچنین یکی از مدیران «پروژه استراتژی عدم اشاعه خاورمیانه ای آمریکا» بود که بعنوان یک پروژه غیرحزبی، زیر نظر 5 کارشناس در حوزه عدم اشاعه تسلیحات و تحریم ها انجام گرفت و نهایتاً به گزارش راهبردی "گزارش 2013 برای استراتژی عدم اشاعه آمریکا و تغییر خاورمیانه" منجر گردید[2].

«دوبوویتز»، محقق و استاد ارشد در «دانشکده مطالعات جهانی مانک» در «دانشگاه تورنتو» است، مرکزی که مستقیماً زیر نظر «وزارت خارجه کانادا» است[3]. وی در این مرکز به تحقیق و آموزش درباره مذاکرات بین المللی، تحریم و برنامه اتمی ایران مشغول است. وی تا بحال، حداقل بعنوان مدیر مشترک در تولید 13 مطالعه درباره تحریم های اقتصادی علیه ایران فعالیت داشته است.

او چندی پیش و در 25 اردیبهشت ماه، نتایج مطالعه مشترکی با «پول دومیان» - مدیر اجرایی مرکز اقتصاد جهانی روبینی- را روی خروجی «پایگاه اطلاع رسانی بنیاد دفاع از دموکراسی» قرار داد[4].

این مطالعه تأکید می کرد: «هنگام نشست ۱+۵ در وین، ما نگران این موضوع هستیم که سیاست گذاران، ممکن است بصورت کامل مقیاس اثرات ناشی از رفع تحریم ها بر ایران را درک نکنند: فضای ضعیف تحریم ها و احساسات مثبت بعدی در رابطه با ایران، موقعیت تهران را در مذاکرات تقویت کرده و فشارها بر رهبران ایران را جهت حصول توافقی بلندمدت و قابل‌اجرا در رابطه با برنامه هسته ای-نظامی غیرقانونی آن؛ کاهش داده است»[5].

به فاصله یک هفته بعد، «دوبوویتز» بار دیگر بخشی از یافته های خود درباره اثرات ناشی از "کاهش آثار تخریب روانی تحریم ها بر سیاست خارجی آمریکا" را منتشر نمود. وی در مقاله جدیدش برای نشریه معروف «نشنال اینترست» آمریکا و با عنوان: "ایران: روانشانسی تحریم ها"[6]، می نویسد:

"علیرغم موانع کنونی در مذاکرات با «جمهوری اسلامی ایران» در خصوص سرنوشت برنامه هسته ای ایران، مقامات آمریکایی امیدوار به توافق نهایی با ایران هستند. توافقی که قابل اثبات و قابل اجراء باشد و ایران را از دنبال کردن مسیر اورانیوم و پلوتونیوم به سمت تسلیحات هسته ای دور کند، یک دستاورد عظیم به حساب می آید اما تا زمانیکه مذاکره کنندگان آمریکایی همچنان بر تضعیف اهرم های خود اصرار ورزند؛ ما به چنین توافقی دست پیدا نمی کنیم.

تحریم های اقتصادی، ابزار ترجیحی سیاستمداری واشینگتن برای رویارویی با چالش های موجود در نظم جهانی از جمله رژیم انقلابی ایران می باشد. در حالیکه تمرکز قابل فهمی بر روی معماری تحریم ها وجود دارد، تأثیر روانشناسی این تحریم ها نباید هرگز تضعیف شود. تغییر سریع از سیاست ترس به سوی حرص و طمع جامعه تجاری بین المللی برای تعامل با ایران و تغییر سریع از ناامیدی به سوی امید در بازار ایران؛ می تواند کارآمدی تحریم ها را کاهش دهد و متأسفانه جو تحریم ها برای ایران در سال گذشته تغییر کرده است.

تهران از اواخر 2012 میلادی و نیمه اول 2013 در مسیر بهبود اندک اقتصادی قرار گرفت. در این بازه زمانی، اقتصاد «جمهوری اسلامی» با ضربه نامتقارن تحریم ها روبرو شد و این تحریم ها بانک مرکزی ایران، صادرات نفت ایران و دسترسی به نظام بانکداری بین المللی سوئیفت و تجارت فلزهای گرانبها را هدف گرفت. مدیریت ضعیف اقتصادی دولت «محمود احمدی نژاد» این ضربه های ناشی از تحریم ها را بدتر کرد.

از آخرین باری که تحریم های کنگره آمریکا در اواسط 2013 م. به مرحله اجرا درآمد و زمانیکه پاییز گذشته، «باراک اوباما» - رئیس جمهور آمریکا- تهدید کرد که لایحه تحریم ها کنگره علیه ایران که 60 نفر از اعضای سنا از آن حمایت کرده بودند را وتو خواهد کرد؛ فشار تحریم های غرب علیه ایران کاهش یافته است.

این لایحه کنگره، تنها در صورتی تحریم های جدیدی علیه ایران وضع می کرد که «جمهوری اسلامی»، «برنامه مشترک اقدام» (JPOA) که در نوامبر 2013 بین ایران و 5+1مورد توافق قرار گرفت را نقض کند و نتواند توافق هسته ای با پارامترهای خاص را تا ژانویه 2015 نهایی کند یا از تروریسم علیه آمریکا حمایت کند. این تصمیم کاهش فشار اقتصادی، ترس طاقت فرسا ایران و جامعه بین الملل از تحریم ها را کاهش داد و از امیدها به بهبود اقتصادی ایران حمایت کرد.

انتخاب «حسن روحانی» بعنوان رئیس جمهور ایران در ژوئن 2013، خوشبینی ناشی از خبر برنامه مشترک اقدام و بند کاهش مستقیم تحریم های ایران بعنوان بخشی از برنامه مشترک اقدام؛ ظاهراً اشتیاق بازار را هم در داخل ایران و هم در جامعه بین الملل تقویت کرد. این شور بازار ظاهراً و مستقیماً در رشد اقتصادی ایران تأثیر داشته است.

یک شاخص اشتیاق کمی بازار که توسط «اقتصاد جهانی روبینی» و با همکاری «بنیاد دفاع از دموکراسی» ارائه شده است، نشان می دهد که بین تغییر در اشتیاق بازار و رشد اقتصادی ایران ارتباط وجود دارد. این اشتیاق بازار، توسط "نرم افزار اختصاصی علم تجزیه و تحلیل اخبار" (RavenPack) پیگیری شده است. این نرم افزار، اشتیاق واقعی، ارتباط و امتیاز جدید بودن تمام مقاله های خبری درباره تحریم های ایران که در بیش از 22 هزار سایت و رسانه های اجتماعی و سنتی در سراسر جهان منتشر شده را ارائه داده است.

این تحلیل ها نشان می دهد در حالیکه اشتیاق مثبت به بازار ایران از زمان کاهش تحریم ها و انتخاب سال گذشته «حسن روحانی» بعنوان رئیس جمهور ایران افزایش یافته است؛ هم ارزش ریال ایران (بازار سیاه) و هم رشد تولید ناخالص داخلی (GDP) (هم به صورت کلی و هم غیرنفتی) شروع به افزایش پیدا کرده است. ارتباط میان بهبود اشتیاق به بازار ایران و نرخ تبادلات ایران، ظاهراً همزمان بوده و این درحالیست که تغییرات مثبت در اشتیاق ها به بازار ایران؛ واقعاً به رشد تولید ناخالص دولتی منتهی شده است.

در این جو تقریباً مثبت، مردم ایران ظاهراً اعتماد بیشتری برای نگه داشتن دارایی های خود بجای انبار کردن دلار یا دامن زدن به حباب های داخلی دارند. این مسئله به ایران فرصت می دهد تا از طریق تشدید سیاست های مالی و پولی بمنظور مهار تورم؛ به اقتصاد خود ثبات دهد.

شرکت های بین المللی نیز صف کشیده اند تا مجدداً به بازار ایران، ورود پیدا کنند. حتی وقتی این شرکت ها قراردادهایی را با ایران نهایی نمی کنند، تهران آنقدر مهارت دارد که هیأت های تجاری که از ایران بازدید می کنند و همچنین دیگر شاخص های تمایل کشورها به اقتصاد ایران را به اخبار خبری تبدیل کند و از این طریق؛ اشتیاق ها به بازار اقتصادی خود را افزایش دهد. این به مفهوم دستاورد اقتصادی می باشد: طبق گزارشات اخیر «صندوق بین المللی پول» و «بانک جهانی»، ایران تقریباً نرخ تورم مثبت 40 درصد خود را به نصف کاهش داده است و ارز خود که پیشتر؛ در حال رکود بود را به حالت ثبات درآورده و بعد از آنکه 6 تا 7 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را بین سال های 2012 و 2014 م. از دست داد؛ هم اکنون برای رشد مثبت برنامه ریزی می کند.

در مذاکرات هسته ای با خطرات بالا، این بهبود اقتصادی ایران یک خبر بد برای غرب است. تغییرات مثبت در زمینه درک جمهوری اسلامی ایران در جامعه بین الملل و همچنین در داخل کشور ایران، بهبود اقتصادی ایران را فراتر از آنچه که در برنامه مشترک اقدام در نظر گرفته شده؛ تقویت می کند. به بیان دیگر، با تغییر جو تحریم ها، مذاکره کنندگان غربی سهواً و بطور غیرمستقیم، بهبود اقتصادی را برای ایران به همراه می آورند که این بسیار بیشتر از تخمین دولت آمریکاست که گفته بود؛ بعنوان بخشی از برنامه مشترک اقدام، (تنها) حدود 7 میلیارد دلار کاهش تحریم ها برای ایران به همراه خواهد آمد.

این مسئله احتمالاً شانس موفقیت را کاهش می دهد. در واقع، کاهش جو تحریم ها، اشتیاق رهبران ایران را کاهش می دهد و در آنصورت؛ دیگر مقامات ایران برای یک توافق طولانی مدت جامع و قابل اثبات که به برنامه غیرقانونی تسلیحات هسته ای ایران پایان می دهد، انگیزه کمتری خواهند داشت. حتی اگر توافقی هم صورت گیرد و اقتصاد ایران به احیای خود ادامه دهد، باز هم برای غرب دشوار خواهد بود که بسیاری از تحریم های بین المللی را که برای اجرای نظام بازرسی ها و جلوگیری از تقلب ایران در هرگونه توافق ضروری است؛ حفظ کند.

رسیدن به یک توافق هسته ای خوب با جمهوری اسلامی ایران، هنوز محتمل است اما اگر «رئیس جمهور اوباما» هنوز هم معتقد است که توافق نکردن بهتر از یک توافق بد است؛ باید تلاش کند تا اشتیاق بازار به سوی اقتصاد ایران را متعادل کند. یک شیوه آن، این است که تضمین دهد که همچنان ترس واقعی و سالم از تحریم ها علیه ایران، هم در ایران و هم در خارج بر سرجای خود باقی است. در واقع هم اکنون، شاید زمان تصویب لایحه دموکرات ها و جمهوری خواهان کنگره است که این لایحه، یکسری هزینه های جدی اقتصادی علیه ایران؛ در صورتی تحمیل کند که این کشور تا ژانویه 2015 به توافق نهایی با 1+5 نرسد. این امر، می تواند اهرم مهمی را برای مذاکره کننگان آمریکایی در گروه 1+5 بوجود آورد"[7].

بنابر این به نظر می رسد که بار دیگر، شاهد همکاری هوشمند و تقسیم کار بین کاخ سفید و کنگره و دموکرات ها و جمهوری خواهان برای تحت فشار گذاشتن تیم مذاکره کننده هسته ای ایران از طریق فشار روانی تحریم های بیشتر باشیم.

در همین راستا در 14 خردادماه، «اد رویس» - رئیس کمیته روابط خارجی سنای آمریکا- در نامه ناگهانی به «جان کری» - وزیر خارجه آمریکا- درباره استمرار همکاری های ایران و روسیه در تهیه یک تفاهمنامه سواپ نفتی؛ نوشت: «شما در جلسه استماع اخیر خود در «کمیته امور خارجی سنا» اعلان کردید که قرارداد نفت در برابر کالا، "نگرانی های جدی را بوجود می آورد و بر خلاف مفاد توافقنامه ژنو است". دیگر مقامات وزارت خارجه نیز تصریح کرده اند که چنین توافقی، "می‌تواند دلیل خوبی برای اعمال تحریم های جدید آمریکا باشد" ... تأکید کردید که قرارداد نفت در برابر کالا، "می تواند تحریم های بیشتر" را در پی داشته باشد. اگر ایران و روسیه یک چنین توافقی را رقم بزنند، وزارت خارجه چه اقدامات عملی خاصی را در نظر گرفته است؟»[8].

همچنین «روزنامه صهیونیستی جورزالم پست» طی خبری اختصاصی از نامه رهبران کنگره به «باراک اوباما» پرده برداشت که در آن به نقش ویژه کنگره در لغو هرگونه تحریمی تأکید شده بود. «جورزالم پست» نوشته بود: ««اد رویس» (نماینده جمهوری خواه و رئیس‌ کمیته روابط خارجی سنا) و «الیوت انجل» (نماینده ارشد دموکرات) در نامه ای، نقش کنگره در هر نوع توافق هسته ای با ایران بالاخص در حوزه تسهیل یا لغو تحریم ها را به کاخ سفید یادآوری کردند. در نامه اعلام شد: یک تحریم انحصاراً هسته ای در قانون آمریکا وجود ندارد. تقریباً تمام تحریم های مرتبط با برنامه هسته ای ایران با پیشبرد برنامه موشکی، تشدید پشتیبانی از تروریسم بین المللی و دیگر برنامه تسلیحات غیر متعارف نیز ارتباط دارند. پایان دائمی و قابل راستی آزمایی تمام این فعالیت ها - نه تنها برخی از آنها- از جانب ایران، پیش شرط لغو دائمی بسیاری از تحریم هایی است که توسط کنگره اعمال شدند»[9].