گزیده سرمقاله روزنامه‌های پنجشنبه

حال و هواي نيمه شعبان و جشنهاي منتظران در پاسداشت اعتقاد به اصل مهدويت و گراميداشت ميلاد خجسته آخرين ذخيره الهي و منجي عالم حضرت مهدي صاحب الزمان(عج) در اين هفته نيز جاري بود ولي بتدريج با افول ماه شعبان، نواي ورود كاروان رمضان به گوش مي‌رسد كه مؤمنان را به آماده شدن براي ورود به ضيافت الهي فرا مي‌خواند.از سويي با سپري شدن آخرين روزهاي ماه خرداد، تابستان داغ از راه مي‌رسد و داغي اين ماه به واسطه وقوع واقعه جانسوز هفتم تير و شهادت شهيد مظلوم آيت‌الله بهشتي و 72 تن از ياران باوفاي انقلاب توسط منافقين كوردل، داغ‌تر مي‌شود. هفته اول تير ماه كه از دهه اول انقلاب و پس از شهادت رئيس قوه قضائيه به نام هفته قوه قضائيه نامگذاري شده، همواره با برپايي مراسم و برنامه‌هايي همراه است كه هدف اوليه آن تاكيد بر جايگاه اجراي عدالت و لزوم طهارت مسند قضاوت بوده ولي به مرور زمان به تجليل اين قوه از خود تبديل شده است بدون آنكه در كنار نقاط قوت، بر ضعف‌هاي موجود هم اشاره‌اي برود و جايگاهي براي بيان مشكلات قضايي مردم در نظر گرفته شود.جا دارد كه قوه قضائيه در اين هفته به بررسي واقع بينانه عملكرد خود و انتظارات مردم از دستگاه قضايي و تلاش براي رفع نواقص بپردازد و با ايجاد تحول اساسي، راه را براي رضايتمندي مردم و اجراي عدالت در جامعه فراهم كند.در هفته جاري پنجمين دور مذاكرات هسته‌اي ايران با گروه 1+5 در وين براي رسيدن به توافق بر سر چارچوب پيش‌نويس توافق جامع هسته‌اي آغاز شد. هر چند طرفين، جو روزهاي اوليه اين گفتگوها را كه احتمالاً تا جمعه نيز ادامه خواهد يافت مثبت ارزيابي كرده‌اند ولي عملكرد طرف غربي بويژه آمريكا در مذاكرات ماه گذشته نشان داد كه تلاش آنها بيش از آنكه بر دستيابي به توافق و حل جامع مسائل هسته‌اي متمركز باشد، بر مسائل غيرمرتبط و حاشيه‌اي دور زده و حاكي از نوعي باج‌خواهي و زياده‌طلبي است و آنها همچنان مسائلي فراتر از توافقات اوليه را دنبال مي‌كنند.تيم مذاكره كننده ايراني همانگونه كه بارها تاكيد كرده، آماده است براساس توافقات اوليه وارد مرحله نگارش پيش‌نويس توافق جامع شود و طبعاً اگر در طرف مقابل صداقت و حسن نيت وجود داشته باشد، دستيابي به توافق، چندان دور از دسترس نيست و مي‌توان تا يكماه آينده به توافق جامع رسيد.اين هفته همچنين در روز 24 خرداد و در نخستين سالروز پيروزي خط اعتدال در انتخابات رياست جمهوري، شاهد برگزاري مصاحبه مطبوعاتي دكتر حسن روحاني بوديم كه در آن رئيس‌جمهور از اعتماد مردم به برنامه‌هاي وي در انتخابات سال گذشته تشكر و قدرداني كرد.دكتر روحاني سال گذشته در شرايطي به رياست جمهوري انتخاب شد كه جامعه از تدبير و اعتدال فاصله گرفته بود و تحت تأثير رويكردها و تصميم‌گيري‌هاي دولت سابق، كشور با مشكلات متعدد و گسترده‌اي در عرصه‌هاي مختلف رو به رو بود؛ از وضعيت وخيم و بحراني در اقتصاد گرفته تا قرار گرفتن در موقعيت انزوا در روابط بين‌المللي و البته نااميدي و بي‌تحركي گسترده جامعه نسبت به تغيير و تحول در كشور.با وجود انكارهاي مستقيم دولتمردان سابق و حاميان آن‌ها، مردم و بسياري از سياستمداران و دلسوزان ايران، متوجه مشكلات اساسي و لزوم ايجاد تغيير براي جلوگيري از افتادن كشور به ورطه بحران‌هاي شديد شدند و اين آگاهي را مي‌توان نخستين و مهم‌ترين زمينه روي كار آمدن دولت تدبير و اميد دانست.مردم به درستي درك كرده‌اند كشوري كه در پايان 8 سال دولت گذشته دچار مشكلات بغرنجي چون تورم بالا، رشد اقتصادي منفي، بيكاري گسترده، طرح‌هاي ناتمام، فرهنگ زخم‌خورده، انزواي جهاني، نارضايتي داخلي و ده‌ها مشكل ديگر شده است، به جاي وعده‌هاي دهان پر كن، نياز به اراده و تصميمي درست، برپايه عقل، منطق و ميانه‌روي دارد تا از اين بحران گذر كند ولي شكست خوردگان انتخابات همچنان به كارشكني‌هاي خود ادامه داده و سعي دارند اوضاع را به گذشته باز گردانند.اين هفته در صحنه بين المللي، حوادث عراق و اشغال چند منطقه در اين كشور توسط "داعش" و جنايات تكان دهنده‌اي كه اعضاي اين گروه مرتكب شدند در صدر رويدادهاي خبري جهان قرار داشت. گروه تروريستي "داعش" اوايل هفته با يورش به شمال غرب عراق، شهر "موصل" دومين شهر مهم عراق را اشغال كرد. داعش در سوريه نيز جنايات زيادي را مرتكب شده بود ولي در موصل، قساوت و وحشي‌گري را به اوج رساند و دست به كشتار جمعي صدها نفر در اين شهر زد.با اينحال، تسلط اين گروه چند هزار نفره بر شهر مهمي همچون موصل از ابتدا با شگفتي ناظران مواجه شد و اين شائبه كه دستهايي از داخل به داعش در اشغال شهر كمك كرده‌اند بطور قوي وجود داشت. نوري مالكي، نخست‌وزير عراق اعلام كرد كه بزودي حقايقي را در اين باره فاش خواهد كرد مالكي همچنين شماري از فرماندهان ارتش را بركنار نمود.واقعيت اين است كه گروه تروريستي داعش بدون حمايت از داخل و خارج عراق امكان چنين اقداماتي را نداشته است و در اين ميان، عواملي در دولت عراق و همچنين برخي كشورهاي عرب منطقه متهم به همدستي با داعش هستند. تحركات داعش و پيشروي‌هاي گسترده و سريع اين گروه در بخش‌هايي از عراق بيانگر توطئه‌اي گسترده است كه عليه دولت عراق به جريان افتاده است، توطئه‌اي كه ابعاد آن مي‌تواند حتي به فراتر از مرزهاي عراق نيز برسد. گستردگي ابعاد توطئه جاري اكنون بر جهانيان آشكار شده است و بسياري از كشورها به تدريج عليه آن موضع مي‌گيرند.دعوت مرجعيت عراق از مردم براي مقابله با توطئه داعش و استقبال گسترده مردم عراق از اين دعوت، همزمان با آغاز عمليات ارتش توانسته است پيشروي داعش را متوقف سازد و بخشي از مناطق اشغال شده نيز بازپس گرفته شده است، با اينحال اين يك واقعيت است كه مقابله با داعش، با عقبه قدرتمندي كه از اين گروه حمايت مي‌كند نيازمند اجماع و اقدام ملي و بين‌المللي است و درصورت كوتاهي، آتش فتنه داعش مي‌تواند گسترش يافته و صلح و ثبات جهاني را به طور جدي تهديد نمايد.اين هفته، دولت جديد در مصر در حضور ژنرال كودتاچي، سيسي سوگند ياد كرد.تشكيل دولت جديد در مصر كه تحت حمايت نظاميان شكل گرفته است به دنبال كودتاي سيسي و سرنگون ساختن محمد مرسي، رئيس‌جمهور منتخب و قانوني مصر در تابستان گذشته صورت گرفت. دولت جديد، با توجه به شرايط موجود، با دشواري‌هاي متعددي مواجه است كه مهمترين آنها عدم مشروعيت خود دولت، بحران اقتصادي و ادامه مخالفت گروههاي سياسي و اعتراضات مردمي است.نظاميان كودتاچي براي كسب وجهه و به دست آوردن تاييد مردمي، انتخابات ارديبهشت ماه را برگزار كرد ولي اين انتخابات به دليل عدم مشاركت مردم نتوانست انتظارات نظاميان را برآورده سازد و با وجود تهديدهاي پي در پي، شمار رأي دهندگان به 50 درصد واجدان شرايط راي هم نرسيد.اين هفته، دولت پاكستان عليه گروه طالبان اين كشور اعلان جنگ داد. اين اقدام اسلام آباد در پي آن صورت گرفت كه اين كشور طي روزهاي اخير صحنه چند عمليات تروريستي از جمله به فرودگاه كراچي بود كه به كشته شدن بيش از 30 نفر منجر گرديد.در پي اعلان جنگ دولت، گروه طالبان نيز حملات لفظي خود را تشديد كرد و دولت را به حملات شديدتر تهديد نمود.اين تحولات، احتمال افزايش بحران پاكستان طي روزهاي آتي را قوت بخشيده است.اين هفته، را‌ي‌گيري دور دوم انتخابات رياست جمهوري در افغانستان برگزار شد و "عبدالله عبدالله" و "اشرف غني احمدزي" كانديداهايي كه به دور دوم راه يافته بودند، در اين دور با هم رقابت كردند. اين انتخابات در برخي مناطق با استقبال نسبتاً گسترده و در نقاط ديگر با حضور كم رأي دهندگان همراه بود. طالبان تهديد كرده بود كه به حوزه‌هاي راي‌گيري حمله خواهد كرد و گزارش‌هاي اعلام شده نيز حاكي از كشته شدن و زخمي شدن بيش از 50 نفر در جريان برگزاري انتخابات بود. طالبان همچنين در اقدامي وحشيانه، انگشت سبابه چندين نفر را به دليل شركت در انتخابات قطع كرد.نتايج اوليه حاكي از پيش بودن اشرف غني است در حالي كه قبل از اين، پيش‌بيني مي‌شد عبدالله عبدالله با فاصله زيادي پيروز اين دور از انتخابات خواهد بود.عبدالله عبدالله، نتيجه جاري را حاصل تقلب و دخالت مؤسسات دولتي برگزار كننده انتخابات به نفع اشرف غني دانسته و روز چهارشنبه خواستار توقف شمارش آرا شد. اين اقدام عبدالله عبدالله نشان مي‌دهد هيچ اعتمادي به متوليان انتخابات در افغانستان وجود ندارد. به همين دليل، ممكن است اعلام نتايج انتخابات موجب اعتراض عده‌اي از مردم و احزاب شود و افغانستان را به تنش و ناامني بكشاند. بیش از دوسال است که قیمت اتومبیل‌های ساخت و مونتاژ داخل که برای مدت‌ها ثابت مانده بود، رو به افزایش گذاشته و طی چند مرحله جهش، مجموعا بیش از دو برابر شده است. در عین حال، هر بار که قیمت اتومبیل افزایش خود را شروع کرده است، بحث‌های داغ رسانه‌ای نیز از پی آن مطرح شده است. هر بار نیز تولید‌کنندگان اتومبیل تحت فشار قرار گرفته‌اند تا از افزایش قیمت محصول خود صرف‌نظر کنند. وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مختلف شروع به انکار افزایش قیمت و هشدار نسبت به افزایش قیمت کرده‌اند، اتهامات متعددی به دلالان بازار اتومبیل وارد شده است مبنی‌بر اینکه آنها عامل افزایش قیمت هستند، نهاد‌های تامین اعتبار، ارز و مواد اولیه متهم شده‌اند که آنها علتی هستند که در افزایش قیمت خودرو نقش دارند، قول‌های متعددی داده شده است که موضوع حل می‌شود و از افزایش قیمت اتومبیل جلوگیری می‌شود و .... . اما هربار نیز قیمت اتومبیل افزایش یافته است و تولید‌کنندگان و مصرف‌کنندگان و سازمان‌های دولتی مرتبط با موضوع نیز با آن کنار آمده‌اند و موضوع به خوبی و خوشی تداوم یافته است. آیا افزایش قیمت اتومبیل موضوع واقعا پیچیده‌ای است و آیا مطابق تحلیل علم اقتصاد چیزی غیر‌از این انتظار می‌رفت که در عمل رخ داده است؟برای کسی که اصول اولیه علم اقتصاد را درک کرده باشد، نه تنها افزایش قیمت اتومبیل‌های ساخت داخل موضوع پیچیده، بغرنج و عجیبی نیست؛ بلکه اصولا غیر‌از این انتظار نمی‌رفت. قبل از هر چیزی، در کشوری که از زمان شروع افزایش قیمت اتومبیل، سطح عمومی قیمت‌ها نزدیک به دو برابر شده و تورم بالایی وجود داشته است، چگونه امکان دارد که قیمت اتومبیل از این افزایش سطح قیمت‌ها مستثنا باشد و تغییر نکند، اما اگر تحلیل به اصطلاح اقتصاد کلان را کنار بگذاریم، بر اساس قانون ساده عرضه و تقاضا که هر دانشجوی اقتصاد در ابتدای آشنایی خود با این رشته می‌آموزد نیز باید قیمت اتومبیل افزایش می‌یافت و در صورت عدم افزایش قیمت باید بسیار در شگفت می‌ماندیم. دلیل اول و مهم برای افزایش قیمت اتومبیل داخلی آن است که قیمت اتومبیل‌های خارجی به دلیل افزایش نرخ ارز به‌شدت افزایش یافته و بیش از دو برابر شده است  و اتومبیل خارجی کالای جانشین برای اتومبیل داخلی محسوب می‌شود. در آن صورت، بخشی از تقاضای اتومبیل‌های خارجی به‌سمت اتومبیل داخلی هدایت شده و تقاضای اتومبیل‌های داخلی را افزایش داده است و با افزایش تقاضای اتومبیل داخلی فشار برای افزایش قیمت آن به‌وجود آمده است؛بنابراین بخشی از افزایش قیمت اتومبیل داخلی انعکاس این موضوع است. در حالت کلی افزایش قیمت یک کالا سبب افزایش قیمت جانشین‌های آن نیز می‌شود. شدت افزایش به‌شدت جانشینی آنها بستگی دارد.عامل دوم در سمت تقاضای اتومبیل افزایش درآمد اسمی در طول مدت مورد اشاره است که مطابق تحلیل مدل ساده عرضه و تقاضا به افزایش تقاضای کالاهای نرمال می‌انجامد و اتومبیل نیز کالایی نرمال است و در آن صورت انتظار طبیعی آن است که قیمت اسمی اتومبیل افزایش یابد حتی اگر قیمت نسبی یا حقیقی آن (قیمت آن نسبت به بقیه قیمت‌ها) ثابت بماند.از طرف دیگر، برخلاف آنچه قبلا تصور می‌رفت اتومبیل‌های تولید داخل به‌شدت به مواد اولیه وارداتی وابسته بوده و هستند و با افزایش نرخ ارز و همچنین اعمال تحریم‌ها علیه کشورمان و به تبع آن سخت شدن واردات مواد اولیه، هزینه مواد اولیه تولید اتومبیل داخلی به‌شدت افزایش یافته است که اصطلاحا در سطح قیمت‌های موجود سبب کاهش عرضه و تولید اتومبیل داخلی شده است و آمارهای موجود نیز صحت این موضوع را به خوبی نشان می‌دهد. به عنوان یک قاعده کلی، هرگاه هزینه تولید محصولی افزایش یابد به طور معمول افزایش قیمت آن محصول اجتناب‌ناپذیر است.در یک جمع‌بندی ساده، به دلایلی مثل افزایش تقاضای اتومبیل داخلی به‌دنبال افزایش قیمت اتومبیل‌های خارجی (به عنوان جانشینی برای اتومبیل‌های داخلی) و افزایش درآمد اسمی مصرف‌کنندگان و کاهش عرضه بر اثر افزایش شدید هزینه تولید اتومبیل داخلی، باید قیمت اتومبیل داخلی افزایش می‌یافت و این افزایش قیمت موید صحیح بودن تحلیل متعارف علم اقتصاد است. در این شرایط، اصولا امکان جلوگیری از افزایش قیمت اتومبیل وجود نداشته و ندارد و هر تلاشی برای جلوگیری از افزایش قیمت اتومبیل به شکل دستوری محکوم به شکست بوده و فقط به پیچیده‌تر شدن موضوع می‌انجامد. در واقع، چنانچه مانع افزایش قیمت اتومبیل توسط سازندگان اتومبیل به سطح قیمت‌های تعادلی بازار شویم، بازار غیر‌رسمی و دلالی در آن پدیدار می‌شود که ضمن محروم کردن سازندگان اتومبیل از دریافت قیمت تعادلی و درآمد کافی برای پوشش هزینه‌های افزایش یافته آنان و حتی تحمل زیان، عملا اتومبیل به قیمت تعادلی به دست مصرف‌کنندگان رسیده و تفاوت موجود عاید دلالان اتومبیل می‌شود، ضمن آنکه جامعه هزینه‌های اعمال کنترل و انحراف در تخصیص منابع را نیز متحمل می‌شود. بنابراین، در شرایطی که بازار افزایش قیمت اتومبیل را اجتناب‌ناپذیر می‌نماید بهتر آن است که این افزایش قیمت را بپذیریم تا این افزایش قیمت نصیب تولید‌کنندگان آن شود حتی اگر غیر‌منصفانه باشد.اما آیا قیمت اتومبیل‌های داخلی به طور غیر‌منصفانه بالا است؟ در این مورد نیز تردیدی وجود ندارد. مصرف‌کنندگان اتومبیل‌های داخلی حتی با نرخ ارز بازار آزاد قیمتی بین دو تا سه برابر آنچه را می‌پردازند که مصرف‌کنندگان کشورهای توسعه یافته برای اتومبیل می‌پردازند. واضح است که پرداخت این بهای غیر‌منصفانه اولا به دلیل وضعیت نسبتا انحصاری تولید‌کنندگان داخلی، ثانیا به دلیل دیوار بلند تعرفه بر اتومبیل‌های خارجی، ثالثا به دلیل اعطای یارانه بالای بنزین(که استفاده از اتومبیل‌های پرمصرف داخلی را اقتصادی می‌نماید)  و رابعا به دلیل یارانه‌ها و امتیازات دیگر برای تولید‌کنندگان اتومبیل داخلی است. تا زمانی که موارد فوق‌الذکر یک چتر حمایتی گسترده برای تولید‌کنندگان داخلی فراهم می‌کند، پرداخت بهای غیر‌منصفانه بالای مصرف‌کنندگان بابت اتومبیل داخلی نیز تداوم خواهد یافت و کنترل قیمت اتومبیل و تعیین قیمت دستوری برای اتومبیل داخلی نه عقلایی است و نه امکان‌پذیر.اما چه باید کرد؟ همان‌طور که اشاره شد بهتر است اجازه داده شود که قیمت کارخانه تقریبا با قیمت بازار برابر شود تا اگر هدف حمایت از تولیدات داخلی است این هدف حاصل شود و مشاجرات بی‌حاصل مربوط به قیمت اتومبیل را پایان داد، اما در عین حال برای آنکه اجحاف به مصرف‌کنندگان داخلی نیز به تدریج کاهش یابد، در حال حاضر سطح حمایت از تولیدات داخلی به‌صورتی‌که هست بماند و به تدریج طی یک دوره چند ساله تعرفه بر واردات اتومبیل کاسته شود، با اجازه دادن به سرمایه‌گذاری مشترک تولید‌کنندگان خارجی از انحصار تولید داخلی کاسته شود، از یارانه‌ها و امتیازات شرکت‌های داخلی کاسته شود و با تعادلی کردن قیمت بنزین از تولید اتومبیل‌های پر مصرف کاسته شود (شایان ذکر است؛ حمایت از تولید اتومبیل داخلی در بلندمدت با هیچ معیاری قابل توجیه نیست که در اینجا هدف تحلیل آن موضوع نیست.) این فرآیند تعدیل تدریجی به سازندگان داخلی این فرصت را می‌دهد تا بهره‌وری خود را برای رقابت افزایش دهند و ضمن جلوگیری از اتلاف منابع از اجحاف بالا به مصرف‌کنندگان داخلی کاسته شود و مصرف‌کنندگان امکان استفاده از اتومبیل با کیفیت و با قیمت مناسب را بیابند که در حال حاضر از آن محروم هستند.موقعيت ژئوپولوتيک ايران همواره باعث شده نه تنها کشورهاي منطقه بلکه ابرقدرت هاي جهاني به گونه اي خاص به اين مرز و بوم بنگرند. نگرشي که در چارچوب استعمار مطلق نبوده است، بلکه براي دستيابي به منافعشان ايران را معبري ديده اند که ساير کشورهاي قدرتمند نيز در آن سهمي دارند. از اين رو سياستمداران ايراني که ديپلماسي را راهبردي براي دستيابي به منافع ملي مي دانسته اند مي کوشند که برنامه ريزي داخلي را در قالبي هماهنگ با سياست خارجي طراحي کنند. اينان که اکثرا مردان تاريخ ساز ايران بوده اند در کنار اقدامات مهم داخلي به عنوان چهره اي بين المللي نيز شناخته شده اند. قوام السلطنه نخست وزير دهه 1320که در راه اتحاد ملي توانست با رهبر وقت شوروري سابق بر سر خروج نيروهاي روس از خاک ايران به توافق دست يابد و بر اين اساس از جهانيان لقب جناب اشرف را گرفت. پس از آن وي به عنوان مبدع سياست موازنه مثبت در سياست خارجه ايران شناخته شد. بعد از او محمد مصدق چهره شاخص سياست موازنه منفي، در راستاي ملي سازي صنعت نفت به جدالي جهاني با دولت وقت انگليس پرداخت و بعد از اين نيز موارد بسياري به فراخور شرايط زمان، نقش آفريني سياستمداران ايراني در عرصه جهاني را نشان داد که از راه ديپلماسي دري را براي دستيابي به منافع ملي ايران گشودند.امروز نيز حسن روحاني به عنوان رئيس جمهور و محمد جواد ظريف در قامت رئيس دستگاه ديپلماسي کشور در زمين بازي ديپلماتيک گام نهاده اند و در شرايطي که بحران هاي بين المللي، قدرت هاي جهاني را درگيرخود کرده و به قول کارشناسان در زماني که بزرگترين کشمکش ها بعد از جنگ سرد سربرآورده است، پيچيده ترين پرونده سه دهه اخير ايران را با فراست تا مرز توافق نهايي پيش برده اند. حال ديپلمات هاي ايراني با پرونده اي که روزي حلش بعيد مي نمود نقطه پيوند و توافق ابرقدرت هايي شده اند که در بحران هاي بين المللي اختلافات عميقي دارند. روسيه نماد ديرين بلوک شرق و آمريکا مدعي هژمون جهاني با وجود رويارويي در موضوعات مختلف جهاني از بحران اوکراين گرفته تا درياي چين و جنگ سوريه، در وين 5 بر سر موضوع پرونده هسته اي ايران در حال نگارش متن توافق نهايي هستند. پرسشگري سازنده تمدن‌هاست. پرسشگري در چهار حوزه نمود پيدا مي‌کند‌، که عبارتند از :