گزیده سرمقاله روزنامه های شنبه

در اين دشواري، غير از افراد و خلقيات آنان، آنچه مشکل ايجاد کرده است، ساختار تقسيم کار در اين جامعه است که براي حضور اين همه نخبه مهيا نبوده است.رقابت سختي ميان نخبگان سياسي و علمي و سينمايي و ورزشي و... در جريان است، و برنامه‌هاي تلويزيوني مذکور، تنها نمونه‌اي از اين رقابت هستند. رقابت بر سر انواع مشاغل و انواع پست‌هاي سازماني، صورت مسئله عمومي‌تر اين معضل است.به نظر مي‌رسد که ما با يک پيکره عظيم نخبگان علمي و فني و تجربي مواجهيم که هر يک خواهان تارک‌نشيني‌اند، و سازمان تقسيم کار اجتماعي در اين جامعه براي تقسيم موقعيت‌ها ميان اين همه نخبه آماده نشده است.

ريشه‌يابي قضيه

تورم نخبگان، يک روند جهاني و در عين حال، بي‌سابقه بوده است. منتها جامعۀ ما به موازات اين روند جهاني، به دليل فوران انگيزه‌هاي انقلابي با شتاب بيشتر، دست‌خوش جهش آموزشي و نخبه‌پروري بوده است.ناگهان در شهري مانند تهران، تراکمي از نخبگان علمي و فني و تجربي کنار هم جمع آمده‌اند که شايد به ناچار، و در خلأ ضوابطي که پاسخگوي تنسيق مناسبات اين حجم از نخبگان باشد، براي اثبات خود، يا تأمين موقعيت اقتصادي و سياسي برازنده خويش، اسير «سياه‌نمايي» هاي غير لازم، با سطح خشونت بالا مي‌شوند. رقبايي که براي فتح يک سمت، نقاط قوت يکديگر را مورد بي‌احترامي قرار مي‌دهند و براي اسقاط ديگري، نقاط قوت را هم سياه مي‌نمايانند.البته اين، فقط وضع و حال ما نيست. فستيوالي از جوامع امروز، صحنه رويارويي، خصوصاً رويارويي مشحون از خشونت نمادين نخبگان است.در يک بيان کلي، ريشه قضيه در آن است که جايگاه‌هاي اندکي براي نخبگان هست، و خواستاران بسياري براي هر کرسي مترصدند. در اين شرايط، آن چه مي‌تواند چنين رقابتي را ختم به خير کند و از تنازع بقاي بي‌رحمانه جلوگيري نمايد، تجديد ساختار «تقسيم کار» اجتماعي است. طوري که بتواند روند توسعه جامعه را به سمتي بکشد که جايگاه‌هاي تازه‌اي براي گروه‌ها و رده‌هاي پيشرو تدارک ببيند.

رقابت‌هاي انساني در قلمروهايي با منابع محدود، به رغم رقابت‌هاي ساير انواع، مي‌تواند وجه مسالمت‌آميزي به خود بگيرد. انسان‌ها مي‌توانند با تقسيم تخصص‌ها و به رسميت شناختن نقاط قوت يکديگر، به «تقسيم کار» دست يابند. تقسيم کار يک راه حل انساني و متمدنانه براي رقابت‌هاي ويرانگر است؛ و وقتي رقابت‌ها به خشونت گرايش مي‌يابد، هنگامي است که جايگزين فرهنگي تنازع بقا تسهيل نمي‌شوند و در اين شرايط، شيوه‌هاي تهاجمي راندن حريف از ميدان در جامعه تداول مي‌يابد.

برهان

اعضاي يک اجتماع، هر قدر به هم همانندتر باشند، رقابت بين آن‌ها شديدتر است. آنان چون داراي نيازهاي همانند هستند و هدف‌هاي همانندي را دنبال مي‌کنند در همه جا رقيب يکديگرند.تا زماني که منابع در دسترس رقبا بيش از نياز آن‌هاست، مي‌توانند در کنار هم به زندگي ادامه دهند؛ اما اگر شمارشان افزايش يابد و اين افزايش به حدي باشد که همه نتوانند به اندازه‌ اشتها به منابع کمياب دست يابند، در اين صورت، جنگ آغاز مي‌شود، و هر قدر ناکافي بودن منابع، حادتر، جنگ نامبرده سهمگين‌تر خواهد بود. اما اگر افراد موجود در کنار هم از انواع متفاوتي باشند وضع به کلي فرق مي‌کند. از آن جا که شيوه‌ معاش اين گونه موجودات با هم فرق دارد، به طور متقابل مزاحم هم نيستند؛ يعني آن چه منابع يک دسته است، هدف دسته‌ ديگر نيست. پس، فرصت‌هاي تعارض و برخورد کاهش مي‌يابد، و هر قدر اين انواع يا اقسام موجودات از هم دورتر باشند ميزان اين کاهش بيشتر است.

آدميان نيز تابع همين قانون‌اند. در يک شهر واحد، حرفه‌هاي متفاوتي مي‌تواند وجود داشته باشد، بدون آن که هر کدام از آن‌ها بخواهند به طور متقابل به هم آسيب برسانند، زيرا، موضوع اين حرفه‌ها فرق مي‌کند. سرباز در جست و جوي افتخارات نظامي است، معلم دنبال مرجعيت اخلاقي، سياستمدار دنبال قدرت، سرمايه دار دنبال ثروت و دانشمند دنبال آوازه‌ علمي؛ پس، هر کدام از آن‌ها مي‌تواند به هدف‌اش برسد، بدون آن که مانع رسيدن ديگران به هدفشان شود. حتي، در مواردي که نقش‌ها تا اين حد هم با يکديگر فرق ندارند چنين است. چشم پزشک، رقيب روان‌شناس نيست، يا کفاش رقيب کلاه دوز، يا بنا رقيب نجار، يا فيزيک‌دان رقيب شيمي‌دان، و مانند اين‌ها. اين‌ها چون خدمتشان متفاوت است مي‌توانند در کنار هم به فعاليت مشغول باشند. ولي، هر چه نقش‌ها به هم نزديک‌تر شود، نقاط برخورد با هم بيشتر خواهد شد، و در نتيجه، صاحبان اين نقش‌ها در شرايطي قرار مي‌گيرند که با هم مبارزه کنند. از آن جا که در چنين موردي، آن‌ها با وسايل متفاوت به دنبال برآوردن نيازهاي واحدي هستند، ناچار در صدد بر مي‌آيند که در کار هم مداخله کنند و همديگر را از ميان بردارند. هرگز ديده نمي‌شود که دادرس قضائي با سرمايه‌دار صنعتي رقابت کند، ولي، بستني‌فروش و نوشابه‌فروش چرا، يا کتان باف و ابريشم باف يا شاعر و موسيقي‌دان، اغلب مي‌کوشند جاي يکديگر را بگيرند؛ انبوه مهندسان عمران و الکترونيک و اطباء که طي اين سال‌ها به وفور فارغ‌التحصيل شده‌اند، و به نقش واحدي مي‌پردازند، ديگر تکليفشان روشن است؛ يعني، در صورتي که تعدادشان زياد باشد چاره‌اي ندارند، جز اين که به ضرر ديگري به سودي برسند.

پس، اگر اين نقش‌هاي متفاوت را به شکل رشته‌هايي از يک تنه در نظر بگيريم در شاخه‌هاي خارجي اين تنه‌ واحد، مبارزه در حداقل است و هر قدر به داخل و مرکز کانوني آن‌ها نزديک‌تر شويم، رقابت و مبارزه نيز بيشتر مي‌شود. نه تنها در داخل شهر چنين است، بلکه در تمامي پهنه‌ جامعه نيز وضع به همين منوال است. مشاغل و حرفه‌هاي همانندي که در نقاط متفاوت قرار دارند هر قدر به هم همانندتر باشند بيشتر رقيب هم خواهند بود. مگر اين که دشواري‌هاي ارتباط و حمل و نقل ميدان عمل آن‌ها را محدود کند، که اين احتمال در دنياي امروز يکسره منتفي است.رقابت اگر بين افرادي باشد که پراکنده و از وجود هم بي‌خبرند، تنها عامل جدايي بيشتر در بين آنها خواهد شد. اگر اين افراد در فضاهاي گسترده جهاني يا در محيط شبکه نامحدود و اينترنت به ايفاي نقش بپردازند، در پي اين رقابت، از هم خواهند گسيخت و نتيجه گسترش رقابت گسيختگي و فروپاشي اجتماعي بيشتر خواهد بود؛ اما اگر حدودي براي قلمرو زندگي آنها وجود داشته باشد که نتوانند از آن خارج شوند، در اين صورت، يا مي‌کوشند تا ديگري را از سر راه بردارند، يا به يک شيوه انساني‌تر و مسالمت‌آميزتر خواهند کوشيد تا نحوه‌ وجود خود را تغيير دهند و تعديل کنند؛ به اين شيوه انساني‌تر اخير مي‌گويند «تقسيم کار اجتماعي» که مستلزم چهارچوب اخلاقي براي تعيين ميزان تعديل فرديت‌هاست. اين، يک نحو حکمت عملي لازم براي مشارکت کنندگان حاضر در جامعه است.

«تقسيم کار اجتماعي» چيزي است که ضمن ايجاد تقابل، وحدت هم پديد مي‌آورد؛ عاملي است براي هم‌گرايي فعاليت‌هايي که از اين راه، از يکديگر متمايز مي‌شوند يعني، جداشده‌ها را به هم نزديک مي‌کنند. از آنجا که رقابت نمي‌تواند عامل ايجاد اين رفق و قرابت باشد، لازم است که قرابت مذکور پيش از رقابت وجود داشته باشد؛ لازم است که افراد درگير در مبارزه پيش از اين کار با هم همبسته باشند و اين همبستگي را احساس کنند، يعني همه عضو يک جامعه باشند. به همين دليل، در جايي که اين نوع احساس همبستگي بسيار ضعيف است و نمي‌تواند در برابر تأثير پراکنده ساز رقابت بايستد، رقابت آثار ديگري جز تقسيم بيشتر کار پديد مي‌آورد. در سرزمين‌هايي که در آنها، به دليل تراکم بالاي جمعيت، معيشت دشوار است، مردم به جاي تخصص يافتن بيشتر، براي هميشه يا به طور موقت از جامعه کنار مي‌کشند؛ يعني به مناطق ديگري مهاجرت مي‌کنند يا به گوشه زيست اينترنتي پناه مي‌برند.براي آنکه دريابيم که غير از اين نمي‌تواند باشد کافي است توضيحات بالا را در نظر بگيريم و دريابيم که ماهيت «تقسيم کار اجتماعي» چيست. «تقسيم کار اجتماعي» عبارت است از جدا کردن نقش‌هايي که تا آن لحظه مشترک بوده‌اند. براي آنکه در چنين شرايطي، يک نقش معين بتواند، چنان که تقسيم کار اقتضا مي‌کند، به دو نقش دقيقاً مکمل يکديگر تقسيم شود، ضرورت کامل دارد که دو جزء تخصص‌پذير، در تمامي مدتي که اين نوع جدايي صورت مي‌گيرد، در ارتباط دائم با يکديگر باشند: براي آنکه عناصر نقش بسيط‌تر، به درستي ميان نقش‌هاي تخصصي‌تر تقسيم شوند، نياز به يک ساز و کار پوياي اخلاقي هست. مقصود اين است كه پيوستگي مادي مردم در جامعه، در صورتي مي‌تواند عامل پيدايش پيوندهايي از جنس تقسيم کار شود که پيوندهاي معنوي به آنها ضميمه شوند.

اگر روابطي که در دوره‌ گسترش نخبگي در جامعه شروع به برقرار شدن مي‌کنند تابع قاعده‌هاي منضبط اخلاقي نباشند، اگر اقتدار معتبري در کار نباشد که در کار تعديل و تنظيم منافع افراد دخالت کند، به نوعي آشوب و بي‌نظمي خواهيم رسيد که هيچ گونه نظم و سامان تازه‌اي از دل آن بيرون نمي‌آيد. امروز و در دهه دوم قرن بيست و يکم که هم دولت‌ها و حاکميت قانون رو به ضعف و زوال نهاده و هم انضباط اخلاقي در يک محيط فرار اينترنتي رنگ باخته است، حاصل، شخصيت‌هايي هستند که يا به کلي از جامعه منزوي مي‌شوند، يا به نحو بي‌رحمانه‌اي براي اثبات خود به اسقاط ديگران روي مي‌آورند (همراه با اقتباس آزاد از اميل دورکيم).

ستون نگاه روز،روزنامه وطن امروز را مطالعه میکنید که مطلبی را با عنوان«انگلیس‌ است که باید غرامت بدهد»به قلم محمد مهدی تقوی به چاپ رساند:

جناب آقای دکتر تخت‌روانچی، معاون محترم وزیر امور خارجه کشورمان در گفت‌وگو با روزنامه گاردین چاپ انگلیس گفته‌اند: «ایران آماده است به منظور پرداخت غرامت بابت حمله آذرماه 90 به سفارت انگلیس در تهران گفت وگو کند اما حاضر نیست به‌طور رسمی عذرخواهی کند».ایشان ادامه دادند: «چیزهای زیادی وجود دارد که در گذشته اتفاق افتاده ولی ما هیچگاه به خاطر آنها عذرخواهی دریافت نکرده‌ایم.» و اضافه کردند: مقام‌های دو کشور درباره موضوع حمله به سفارت انگلیس با هم در ارتباط هستند.  به نوشته گاردین، هشتم آذرماه 90 تعدادی «دانشجو» به سفارت انگلیس در تهران حمله کردند. دولت بریتانیا پس از این حمله، کارکنان سفارتخانه خود را از تهران خارج و روابط دیپلماتیک با تهران را قطع کرد.

درباره این موضوع، مطالبی به نظر می‌رسد که باید از سوی دیپلمات‌های کشورمان، قبل از پرداخت غرامت خسارت به خاطر شکسته شدن در و پنجره و چند شیشه سفارت انگلیس در تهران آنها را مطرح و غرامت آنها را مطالبه کرده سپس به بررسی پرداخت غرامت بابت شکستن شیشه‌ها بپردازند. یک ـ بین سال‌های 1917 تا 1919 میلادی، انگلیس با خرید، مصرف و خروج تمام گندم‌های تولید ایران و اجازه ندادن برای ورود گندم به داخل کشورمان، طبق اسناد صریح و غیرقابل خدشه وزارت امور خارجه آمریکا، 10 میلیون ایرانی را به کام مرگ کشاند. تعجب نکنید! رقم کاملاً واقعی است. 10 میلیون ایرانی به دلیل قحطی‌ای که انگلیس به عمد در ایران به وجود آورد، کشته شدند تا یک هولوکاست واقعی ـ و نه مانند هولوکاست یهودی، افسانه و دروغ ـ در ایران به راه اندازد و این کار را هم با موفقیت به انجام رساند. دیپلمات‌های کشورمان، پیش از مذاکره برای بررسی خسارت شکسته ‌شدن 5-4 شیشه توسط 20-10 دانشجو، با طرف انگلیسی بنشینند رقم دقیق قتل 10 میلیون بی‌گناه با گرسنگی‌ دادن را درآورند. دوـ  انگلیس در 2 سده اخیر لطماتی به ایران وارد کرده که حتی برخی مقامات منصف این کشور نیز بابت آن بسیار شرمگینند.

جدا‌ کردن افغانستان از ایران، ایجاد اختلاف بین ایران و عراق بر سر اروندرود ـ که چند دهه بعد، یکی از دلایل بروز جنگی 8 ساله بین 2 کشور هم شد و آنجا هم باز انگلیس طرف صدام معدوم متجاوز بود و به او تسلیحات نظامی و اطلاعات می‌داد و در مجامع بین‌المللی هم از وی دفاع می‌کرد ـ جدایی بحرین، بردن سودهای یکجانبه از قراردادهای نفتی در زمان قاجاریه و رژیم پهلوی، چپاول نفت ایران و بهره بردن از آن برای پیشبرد امور متفقین در زمان جنگ دوم جهانی ـ ‌طوری که خود انگلیسی‌ها اذعان می‌کنند نفت ایران، نتیجه جنگ جهانی را به سود متفقین رقم زد ـ در خطر بودن جان و مال و ناموس ایرانیان از پی ورود نیروهای متفقین به کشورمان و تقسیم ایران بین خودشان ـ که باید طبق قواعد و قوانین بین‌المللی، بابت آن تجاوز و اشغالگری به‌رغم اعلام بی‌طرفی ایران در جنگ‌های جهانی به کشورمان غرامت ده‌ها هزار میلیارد دلاری از سوی انگلیس پرداخت شود، صعود لات بی‌سر و پایی مثل رضاخان آلاشتی به تخت سلطنت در ایران و تحمیل بیش از 50 ساله او و پسرش بر سرنوشت ایرانیان، کودتای 28 مرداد 32 و ساقط‌کردن دولت قانونی وقت ایران، حمایت از تروریست‌های گروهک نفاق که قاتل مسؤولان جمهوری اسلامی بودند، به شهادت رساندن دانشمندان هسته‌ای ایران با همکاری اسرائیل، آمریکا و منافقین به اذعان صریح رئیس‌ام‌آی 6، کارشکنی‌های پیاپی در مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 و... و صدها مورد بزرگ دیگر که قابل احصا و جبران نیست، مواردی است که شایسته بود جناب آقای دکتر روانچی به گاردین می‌گفتند انگلیس بابت آنها به ایران، «غرامت» بدهکار است نه «عذرخواهی صِرف». سه‌ـ به عنوان نکته آخر به دیپلمات‌های دست و دل بازمان، حادثه‌ای تروریستی که اردیبهشت 59 در لندن علیه سفارت کشورمان در انگلیس به وقوع پیوست و منجر به شهادت 2 دیپلمات کشورمان شد را یادآوری می‌کنیم. دهم اردیبهشت 1359، سفارت جمهوری اسلامی ایران در لندن به اشغال 6 فرد مسلح عراقی درآمد؛ حادثه‌ای که به علت افشای همدستی گروگانگیران با اسکاتلندیارد و سازمان جاسوسی بریتانیا، به یک رسوایی بزرگ برای انگلیسی‌ها بدل شد. این افراد پس از اشغال سفارت‌، جمهوری اسلامی ایران را متهم به «سرکوب خلق‌های غیرفارس‌» کرده و خواستار خودمختاری استان خوزستان (با نام مجعول عربستان‌) شدند. آنان تهدید کردند اگر خواسته‌های‌شان عملی نشود، دیپلمات‌های ایران را خواهند کشت‌.

افراد مسلح در این عملیات‌، 26 نفر از جمله 17 کارمند سفارت‌، 8  مراجعه‌کننده و یک مأمور نگهبان انگلیسی را به گروگان گرفته بودند. اشغال سفارت ایران 6 روز به درازا کشید. در طول این حادثه، دو تن از دیپلمات‌های ایرانی به نام‌های «سیدعباس لواسانی» و دکتر «علی‌اکبر صمدزاده» به دست افراد مسلح به شهادت رسیدند. در نهایت نیز با حمله یک گروه کماندویی انگلیس به سفارتخانه، 6 مرد مسلح بازداشت شدند ولی هرگز خبری از محاکمه‌، مجازات‌، محکومیت یا حتی اخراج آنان از انگلیس منتشر نشد.جالب آنکه با برنامه‌ریزی قبلی، چند روز پیش از این حادثه‌، سفارت انگلیس در تهران تخلیه شده و دیپلمات‌های انگلیسی، ایران را ترک کرده بودند.در سال 1376 یک مأمور سابق سازمان پلیس مخفی انگلیس (MI6) فاش ساخت در حادثه اشغال سفارت ایران‌، پلیس اسکاتلندیارد طراح و برنامه‌ریز اصلی بود‌. این مأمور انگلیسی که خود در زمان وقوع حادثه مشاور رئیس پلیس اسکاتلندیارد بود گفت‌: «اشغال سفارت و مرگ دیپلمات‌های ایرانی را رئیس MI6 طرح‌ریزی کرده و اجرای آن را به چند تروریست عراقی که دست‌پرورده سازمان اطلاعاتی انگلیس بودند، واگذار کرد.» این در حالی بود که در حادثه ورود20-10 دانشجوی معترض به سیاست‌های دولت انگلیس به سفارت این کشور در تهران و شکسته شدن چند شیشه؛ بدون کوچک‌ترین آسیبی به دیپلمات‌های انگلیسی، لندن واکنش‌های عصبی و خشمگینانه غیرمتعارفی را از خود بروز داد که در مقایسه با تعلل دولت بریتانیا در قبال حادثه گروگانگیری در سفارت جمهوری اسلامی ایران در لندن و شهادت 2 دیپلمات کشورمان در خاک این کشور، شگفت‌انگیز بود.آیا جناب آقای دکتر تخت‌روانچی و مسؤول محترم بالاترشان، جناب آقای دکتر ظریف، با مواردی که گفته شد، همچنان قصد بررسی پرداخت غرامت به دولت انگلیس در پی شکسته‌ شدن چند شیشه را دارند؟!! یا اینکه با تنظیم شکایت به مراجع بین‌المللی خواستار دریافت خسارت از لندن می‌شوند؟