تعلیق منبر؛ دستاورد مذاکرات ژنو

دور از انتظار نبود که در دوره تعلیق دستاوردها به اختصاصی ترین نهاد مسلمانان یعنی منبر هم تعرض شود و یک مقام رسمی در نظام جمهوری اسلامی ایران؛ دوران «رسانه» ای که دنیا را فتح کرده را تمام شده می داند.[1]

خطابه ومنبر یادگار رسول خدا و فراگیرترین رسانه جهت روشنگری و بصیرت افزایی از زمان ایشان تاکنون بوده است.اگر منبر علی علیه السلام در کوفه ، منبر امام مجتبی در مسجدالنبی، خطابه سید الشهدا در مسیر کربلا و سخنوری عالمانه عقیله بنی هاشم در شام نبود... قطعا از شریعت محمدی چیزی باقی نمی ماند.

به دلیل همین جایگاه ویژه و رسانه ای منبر بود که در تاریخ اسلام، جهت تسلط بر مسجد جامع شهر که محل تصمیم های بزرگ بود بحث ها، جدل ها و منازعات بسیاری انجام می شد. تسلط یافتن گروهی بر مسجد جامع و منبر شهری، نشان دهنده آن بود که او حاکم و زمامدار بلامنازع آن دیار است و اکثر مردم نیز به آن رضایت داده اند. نمونه ای از این دست، اجتماع مهاجر و انصار بعد از رحلت جان سوز رسول خدا(ص) در مسجدالنبی است که با در اختیار گرفتن مسجد و منبر آن حضرت، بر اوضاع تسلط یافتند و مانع رسیدن صدای حقانیت جانشین رسول خدا(ص) به مردم شدند.[2]

برخي رسانه را متاثر از فن آوری نوین پديده اي مربوط به دوران مدرن زندگي بشر مي دانند و تعريفشان از رسانه مبتني بر فن آوري و تكنولوژي است. که قاعدتا چنين ديدگاهي منبر را رسانه نمي داند. در مقابل ديدگاهي وجود دارد كه تعريف وسيعي براي رسانه قائل است و بر اساس آن «گفتار، نوشتار، ايماء ، اشاره وهر چیزی را مي توان در زمره رسانه هاي ارتباطي گنجاند» [3] ساختار ارتباطی منبر ساختار بسیار ساده‌ای است؛ منبر از یك فرستنده و یك گیرنده تشكیل شده كه به واسطه ارتباط رودررو و چهره به چهره‌شان و نبود مجرای ارتباطی كه ایجادكننده پارازیت‌های مختل‌كننده ارتباط باشد، تشكیل شده است. درواقع مدل ارتباطی‌ای كه می‌توان برای منبر قائل بود، ساده‌ترین و در عین حال تاثیرگذارترین مدلی است كه می‌توان برای آن فرض كرد.

جریان سازی در بدنه جامعه و به جوش و خروش در آوردن امواج مردمی، از خاصیت های منحصر به فرد نهاد منبر است.برای همین امر در سراسر تاریخ تشیع،حکومت های جور از تشکیل محافل و مجالس خطابه جلوگیری می کردند و در جهت حفظ نظام مستبد خود برای ازبین بردن فرهنگ خطابه و وعظ از انجام هر جنایت هولناکی ابایی نداشتند. نكته دیگر كه میزان نفوذ منبر را افزایش می‌دهد، بحث مواجهه گزینشی مخاطب با رسانه منبر است؛ یعنی مخاطب با خواست خود و با هدف مشخصی اقدام به انتخاب این رسانه می‌كند و پای آن می‌نشیند.همین عامل یكی از علت‌هایی است كه تاثیر پیام را در مخاطب افزایش می‌دهد. این مواجهه گزینشی در رسانه‌های دیگر وجود ندارد.بطور مثال ممكن است مخاطب از دیدن یكی از شبكه‌های تلویزیون منصرف شود و شبكه دیگری انتخاب كند؛ یعنی به طور كامل و جامع ارتباط منطقی و تاثیرگذاری را ایجاد‌نكند.

در طول تاریخ به دانشمندانی بر مى خوریم که چنان مهارت در امر خطابه و وعظ داشته‌اند که انقلابی در روح مخاطب خود به وجود مى آوردند و موجب تغییرات بزرگی در جهان می شدند؛ نمونه بسیارروشن آن در پیروزی انقلاب اسلامی بود كه منبرها نقش رسانه انقلاب را ایفا می‌كردند؛ یعنی تعداد زیادی منبری یك شبكه ارتباطی گسترده را در كل كشور ایجاد كرده بودند كه پیام‌های امام امت را از طریق این شبكه منسجم منتشر می‌كردند.شهید نواب صفوی، شهید مطهری ،شهید بهشتی وامثالهم از نمونه های بارز این جریان در عصر امام خمینی بودند.

یك محقق معروف آمریكایی در بخش پایانی كتاب خود در سرفصلی با عنوان «رسانه هایی كوچك برای یك انقلاب بزرگ» در باره رسانه های امام خمینی (رحمه الله علیه) نوشته است:مخالفت با شاه به وسیله شبكه های غیر رسمی توسط ۲۰۰ هزار مُبلغ دینی و ۹۰ هزار مسجد سازماندهی شد"

...«در انقلاب ایران در حقیقت مردم با هم برخورد نداشتند بلكه برخورد بین رسانه های بزرگ در برابر رسانه های كوچكتر بود و سرانجام رسانه های كوچكتر (سنتی) پیروز شدند...»[4]پیروزی ۵۷، ارزش و اعتبار رهبران محلی را در هدایت توده ها با بهره گیری از كانالهای ارتباطات سنتی به منصه ظهور رساند. رهبرانی كه با جاری رود، دریای انسانها را به خروش آوردند و طومار حاكمیت صاحبان قدرت را در هم پیچیدند.[5]

چگونه دوران منبر تمام شده! حال اینکه؛ شهر یا روستایی در ایران نخواهید یافت که منبر، قلوب مردم آن را فتح نکرده باشد و اهالی آن مشتاقانه و از روی فطرت پاک خود طالب شنیدن معارف خالص و ناب از آن نباشد.

چگونه دوران منبر تمام شده! حال اینکه؛دانشمندان اخیرا به این نتیجه رسیده اند که حضور و تخاطب در فراگیری دانش تاثیر متقابل دارد و اینکه متعلم در مقابل معلم بنشیند و صدای او را بشنود به مراتب تاثیر گذاری بیشتری نسبت به علم آموزیدر فضای مجازی خواهد داشت.

چگونه دوران منبر تمام شده! حال اینکه؛روز به روز بر جمعیت شرکت کنندگان در مجالس سیدالشهدا -که منبر نقش محوری در تشکیل آن را دارد-افزوده می شود[6]و این در حالیست که همین سخنرانی ها و مجالس به مراتب آسان تر و راحت تر در دسترس مستمع از طریق رسانه ها و فضای مجازی قرار می گیرد.

چه بسا قدرت پوشالی و ضعف ایمانی باعث شده سرمایه عظیمی چون «منبر» را در مقابل دشمن نادیده ویا ضعیف پنداریم لذا رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی در دیدار با روحانیون فرمودند: مبادا کسی این‌طور تصوّر کند که با بودن رادیو و تلویزیون و ویدئو و این وسایل امروزی، دیگر منبر چه نقشی دارد؟ تبلیغ دین چه نقشی دارد؟ نه؛ آن تأثیری که گفتار یک انسان در یک مجلس - روبه‌رو، با گزینش مخاطبین، با انتخاب مطلب لازم - در ذهن مخاطبین می‌گذارد، به‌کلّی با هر نوع تبلیغ دیگر متفاوت است. این، نوعِ تبلیغی است که برکات الهی با آن هست؛ آثار مواجهه انسانی در آن هست.[7]

----------------------------------