وجود اختلافات گسترده بر سر مسائل مهمی چون مدت زمان توافق جامع، فرآیند برداشته شدن تحریم‌های هسته‌ای، غنی‌سازی مورد توافق طرفین و .. ، دورنمای رسیدن به توافق جامع در این زمان کوتاه را با ابهام جدی مواجه کرده است.
به گزارش پایگاه 598 به نقل از برهان، با گذشت بیش از سه ماه و نیم از تاریخ اجرای توافق ژنو، کمتر از دو ماه و نیم زمان تا پایان دوره‌ی شش‌ماهه‌ی برنامه‌ی اقدام مشترک باقی مانده است.
هرچند برخی از مذاکره‌کنندگان هر دو طرف نسبت به رسیدن به توافق نهایی در این مدت کوتاه باقی‌مانده ابراز خوش‌بینی کرده‌اند، ولی برخی ناظران قائل هستند، با توجه به وجود اختلافات گسترده و عمیق بین مواضع دو طرف، امکان رسیدن به توافق در این مدت زمان کوتاه باقی‌مانده، بسیار پایین است و با توجه به اینکه در توافق موقت امکان تمدید مجدد برنامه‌ی اقدام مشترک پیش‌بینی شده است، سناریوی محتمل تمدید توافق موقت برای یک دوره‌ی شش‌ماهه‌ی دیگر می‌باشد.
البته این احتمال داده می‌شود که در این دور از مذاکرات نیز با توافق غیرمنتظره‌ای روبه‌رو شویم، ولی تاکنون شواهد و قرائن نشان از دور بودن فاصله‌ی طرفین مذاکره‌کننده تا این جای روند مذاکرات دارد. طرف ایرانی و طرف آمریکایی تمایل دارند تا قبل از انتخابات پیش‌روی کنگره‌ی ایالات متحده به توافق جامع برسند و گفته می‌شود طرف آمریکایی ترجیح می‌دهد توافق جامع تا قبل از ضرب‌الاجل اولیه‌ی تعیین‌شده نهایی شود.
به‌عنوان مثال، رابرت آینهورن، عضو سابق تیم مذاکره‌کننده‌ی آمریکا و مشاور سابق دولت اوباما، نیز در یادداشتی در نشنال اینترست تأکید کرد:
«ایالات متحده نیز به طور روشن ترجیح می‌دهد که یک توافق هسته‌ای پیش از پایان فرجه‌ی شش‌ماهه به‌دست آید. هرچه توافق زودتر انجام شود، محدودیت برنامه‌های هسته‌ای ایران نیز سریع‌تر اتفاق می‌افتد و این همان چیزی است که واشنگتن به دنبال آن است؛ اما واشنگتن در مقایسه با ایران در صورت ادامه‌ی مذاکرات برای شش ماه دیگر در موضع قوی‌تری قرار دارد.»1
ولی با وجود اختلافات گسترده بر سر مسائل مهمی چون مدت زمان توافق جامع، فرآیند برداشته شدن تحریم‌های هسته‌ای، غنی‌سازی مورد توافق طرفین و مبتنی بر نیازهای عملی ایران، تعداد ماشین‌های سانتریفیوژ و نسل آن‌ها، ذخایر اورانیوم پنج درصد، سایت فردو، همکارهای هسته‌ای غیرتسلیحاتی و در نهایت مسئله‌ی بازرسی‌ها و نظارت، دورنمای رسیدن به توافق جامع در این زمان کوتاه را با ابهام جدی مواجه کرده است.
ضمناً هرچند گفته می‌شود مسئله‌ی راکتور آب سنگین تنها موردی است که تاکنون طرفین بر سر آن تا حد زیادی به توافق رسیده‌اند، ولی همان توافق نیز ملاحظاتی جدی دارد که در فرصت دیگری باید به آن پرداخته شود؛ چرا که هرچند ادعا می‌شود ماهیت آب سنگین آن حفظ خواهد شد و صرفاً با باز طراحی قلب راکتور، پلوتونیوم موجود در سوخت آن کاهش پیدا می‌کند ولی مسائلی جدی در خصوص کارکرد و قدرت راکتور بعد از باز طراحی و همچنین زمان بازطراحی آن وجود دارد که از بحث این یادداشت خارج است.
اخیراً نیز کنت ام پولاک، تحلیلگر ارشد مرکز خاورمیانه‌ای سابان وابسته به اندیشکده‌ی بروکینگز، نیز در مصاحبه با فارین پالیسی تأکید کرد: «ما به‌خوبی می‌توانیم به توافق برسیم، هرچند به نظر می‌رسد بیشتر افراد فکر می‌کنند این توافق در اولین جدول زمانی شش‌ماهه‌ی برنامه‌ی مشترک اقدام نخواهد بود؛ اما این توافق می‌تواند به‌خوبی در مدت تمدید شش‌ماهه‌ای که برنامه‌ی اقدام مشترک قبلاً در نظر گرفته است حاصل شود.»2
فارغ از اینکه کدام‌یک از دو حالت فوق، یعنی رسیدن به توافق تا کمتر از سه ماه دیگر یا تمدید توافق برای یک دوره‌ی زمانی دیگر محتمل‌تر هستند، در اینجا قصد داریم به ابهامات و مسائلی که پیرامون تمدید توافق موقت ژنو وجود دارد، بپردازیم.
1. در طول دوره‌ی نیم‌ساله‌ی توافق ژنو، طرف ایرانی مهم‌ترین برگ برنده و ابزار چانه‌زنی خود را با تعلیق غنی‌سازی بیست درصد و رقیق و اکسید کردن ذخیره‌ی حدود دویست‌کیلوگرمی اورانیوم بیست درصد غنی‌شده‌ی خود در برابر آزادسازی 2/4 میلیارد دلار از بیش از صد میلیارد دلار دارایی بلوکه‌شده‌ی ایران طی هشت قسط معاوضه کرد.
حال مسئله‌ی اصلی اینجاست که در صورت تمدید توافق موقت، طرف غربی قصد دارد چه مقدار دیگر از دارایی‌های بلوکه‌شده‌ی ایران را و همچنین به چه نحوی آزاد نماید. همچنین در ازای آزادسازی آن مبلغ، چه درخواست متقابلی را از ایران خواهد داشت.
2. براساس آخرین گزارش‌های آژانس انرژی اتمی، جمهوری اسلامی ایران تاکنون به تمام تعهدات خود براساس توافق ژنو عمل کرده است و همگان می‌دانند ایران با حسن نیت به اجرای این توافق اعتماد‌سازانه و شفافیت‌طلبانه پرداخته است.
اما طرف غربی پاسخ حسن نیت طرف ایرانی را بارها با سوء‌نیت خود ابراز کرده است، از جمله سه مورد تحریمی که در این برهه‌ی کوتاه توسط وزارت خزانه‌داری آمریکا اعمال شده است. از سویی دیگر، با توجه به اینکه دولت هنوز موفق نشده است از اقساط آزادشده برداشت نماید، چه تضمین و سازوکاری وجود دارد که طرف غربی در دوره‌ی تمدید‌شده به اجرای تعهدات خود بپردازد.
3. پس از امضای توافق ژنو در آذر سال گذشته، طرف آمریکایی هم در بیانیه‌ی کاخ سفید (فکت شیت) و هم در سخنرانی باراک اوباما در اجلاس سالانه‌ی مرکز خاورمیانه‌ای سابان به این مسئله اذعان داشتند که در صورت نرسیدن به توافق با ایران، امکان فروپاشی نظام تحریم‌ها و عدم همراهی برخی متحدان ما وجود داشت، که البته با رسیدن به توافق ژنو این نگرانی آمریکایی‌ها تا حدودی بر طرف شد.
حال مسئله اینجاست که در صورت تمدید، در صورتی که ساختمان اصلی تحریم‌ها مانند دوره‌ی شش‌ماهه‌ی اول باقی بماند، طرف آمریکایی توانسته است شش ماه دیگر اجماع تحریمی علیه ایران را حفظ کند و به اثرگذاری بیشتر تحریم‌ها امید داشته باشد.
همچنین، با امید به اثرگذاری بیشتر تحریم‌ها و به تبع آن، آماده شدن زمینه و بستر نارضایتی در ایران، نظام جمهوری اسلامی مجبور به گذشتن از برخی خطوط قرمز خود شود. پس در صورتی که قرار باشد ساختمان اصلی تحریم‌های ظالمانه مانند شش ماه اول بر سر جای خود باقی بماند، ایالات متحده توانسته است، بدون زحمت خاصی، نظام تحریم‌ها علیه ایران را به مدت شش ماه دیگر تمدید کند.
4. طرف غربی با توجه به اینکه قصد دارد در توافق جامع امتیازات بسیار مهمی از طرف ایرانی بگیرد و به‌صراحت در سخنان رئیس‌جمهور آمریکا، وزیر خارجه‌ی آن کشور و وندی شرمن، مذاکره‌کننده‌ی ارشد آمریکایی، از برچیده شدن برخی تأسیسات هسته‌ای سخن به میان آمده است و از سویی دیگر موارد اختلافی زیادی وجود دارد که قبل از رسیدن به توافق جامع باید حل‌وفصل شود.
به نظر می‌رسد طرف غربی مدنظر دارد؛ در صورت تمدید توافق موقت، یکی دو امتیاز مهم دیگر را همانند دوره‌ی اول از ایران بستاند تا مسائل کمتری برای توافق نهایی باقی بماند.
طی سه دور مذاکرات ژنو، که سال گذشته بین طرف ایرانی و طرف غربی برگزار شد که دست آخر به توافق ژنو انجامید، طرف مقابل تمام تلاش خود را به کار بست که تا آنجا که می‌تواند ابزارهای قدرت ایران را در گام اول بکاهد تا با کاهش قدرت چانه‌زنی ایران و از دست رفتن ابزارهای مذاکراتی آن، در گام نهایی بتواند اراده‌ی خود بر طرف ایرانی غالب نماید و به دنبال آن، با انعقاد یک توافق نامتوازن با ایران، بازی و کشمکش ده ساله را به سود خود به پایان برد.
لذا بیم آن می‌رود در صورتی که با پایان ضرب‌الاجل اولیه، توافق نهایی حاصل نشود، طرف غربی همین سناریو را برای ضرب‌الاجل دوم نیز پیاده نماید و دست ایران را برای گام نهایی از آنچه که امروز هست نیز خالی‌تر گرداند.
در نهایت به تیم مذاکره‌کننده پیشنهاد می‌شود، در کنار اینکه نگاه خود را معطوف به دستیابی به توافق جامع کرده است، نیم‌نگاهی هم به این مسئله داشته باشد که در صورت تمدید توافق ژنو برای یک دوره‌ی زمانی دیگر، بتواند با حداکثرسازی ستانده‌ها در آن دوره تا حدودی نقاط ضعف دوره‌ی اول را جبران نماید.(*)
ایمان اسدی
اخبار ویژه
نظرات بینندگان
جدیدترین اخبار پربازدید ها
