تهران وارد بازی آمریکا و روسیه نشود

پروفسور منشی پوری در توضیح بحران اوکراین و تاثیر آن بر مناسبات خارجی ایران به خبرنگار مهر گفت: ممکن است بگویند که بحران اوکراین یک عامل تحریک آمیز در میانه مباحث مربوط به ایران و 1+5 بود اما من معتقدم که این برداشت الزاما صحیح نیست. ممکن است اروپا به دلیل این بحران موضوع نزدیک شدن به ایران را با جدیت بیشتری دنبال کند و در طرف مقابل ایران به عنوان دومین دارنده ذخایر گازی جهان، از طریق ترکیه اقدام به صادارات گاز به اروپا کند. ترکیه کشوری است که ایران با آن روابطی باثبات و قابل پیش بینی دارد. در مورد اوکراین، ایران موضع خاصی اتخاذ نکرده اما با این وجود خود را در یک موقعیت مناسب یافته است.

منشی پوری که علاوه بر دانشگاه سان فرانسیسکو در برکلی کالیفرنیا نیز تدریس می کند در ادامه گفت: ایران همواره با منافع چالش برانگیری مواجه بوده است و مواردی در این رابطه در تاریخ و جغرافیای آن وجود دارد. ایران به عنوان یک کشور مستقل خواهان گسترش روابط خود هم با غرب و هم با شرق است موقعیتی که شباهت زیادی به وضعیت ترکیه دارد. کشورهای اروپایی که مدت زمان زیادی به فکر یافتن یک جایگزین مطمئن و بادوام برای انرژی روسیه بویژه گاز طبیعی هستند ممکن است بر روی گزینه ایران نگاه ویژه ای داشته باشند.

ایران و قطر به رغم تنش ها و اصطحکاک هایی که دارند در میدان های گازی پارس جنوبی و گنبد شمالی شریک هستند و این بدان معناست که یک منبع گاز قابل توجه که می تواند یک جایگزین جذاب برای کشورهای اروپایی مطرح باشد وجود دارد. آنگونه که کارشناسان می گویند این گزینه نیز جذاب است چون این کشور (قطر) بزرگترین صادر کننده گاز طبیعی است.

این استاد روابط بین الملل در ادامه افزود: مطمئنا قرارداد نفت ایران با روسیه که بصورت مبادله نفت ایران با کالاهای روسی شامل مواد غذایی خواهد بود موجب کاهش فشارهای ناشی از تحریم های غرب بر صنایع نفت ایران که موجب کاهش صادرات آن شده می گردد. اما آیا این موضوع (قرارداد نفتی ایران و روسیه) می تواند عاملی برای آغاز اختلافات میان اعضای 1+5 باشد و اتحاد آنها در مورد ایران را به هم بزند؟

مؤلف "تروریسم، امنیت و حقوق بشر" تأکید کرد: در این مورد یک موقعیت بسیار بزرگ وجود دارد و آن اینکه اگر اختلافات روسیه و غرب بر سر اوکراین بالا بگیرد موضع روسیه در خصوص گفتگوهای نظامی روسیه با ایران برای غرب ناخوشایند شده و تبعاتی را برای توافق نهایی جامع هسته ای با تهران به دنبال خواهد داشت. اگر چنین موضوعی (بروز اختلاف میان روسیه و غرب) پدیدار شود مذاکره کنندگان ایرانی باید تلاش کنند تا از گسترش چنین شکافی میان اعضای 1+5 جلوگیری کنند.

منشی پوری در توضیح بیشتر این موضوع گفت: در امتداد این موضع می خواهم بگویم که محدودیت هایی برای این سوء استفاده از وضعیت (در تنگا قرار گرفتن ایران به موجب اختلافات درونی 1+5) وجود دارد. برای مثال اینطور در نظر بگیرید که ممکن است چین به روسیه نزدیک شود اما این موضوعی است که در مورد آن اغراق شده است. اگر چه این موضوع غیر واقعی نیست اما این سناریو که چین به روسیه نزدیک شود چندان به واقعیت نزدیک نیست چون منافع چین با روسیه در مواردی همچون نفت، سیستم تجارت جهانی، و منافع استراتژیک منطقه ای تفاوت دارد. امکان آنکه ایران، چین و روسیه یک اتحاد را علیه غرب تشکیل دهند وجود دارد اما تحقق آن غیر محتمل است.  البته این بدان معنا نیست که چین علاقه ای ندارد تا از این وضعیت علیه روسیه سوءاستفاده کرده و برای تقوقت جایگاه خود در مقابل آمریکا بهره نبرد.

استاد مطالعات خاورمیانه در ادامه یادآور شد: ایران به طوری رسمی یک موضع طبیعی در مورد اوکراین و تحولات این کشور اتخاذ کرده است. این موضع رسمی حتی با وجود اینکه برخی از رسانه های ایران گسترش ناتو به شرق و تحرکات اتحادیه اروپا را عامل بحران اوکراین دانسته اند باز هم تغییری نکرده است. برخی کارشناسان با این دیدگاه موافق هستند که نتیجه بحران اوکراین اگر منجر به تشدید اختلافات غرب و روسیه شود موجب گسترش مناسابات تهران-مسکو خواهد شد به ویژه آنکه هم ایران و هم روسیه منافع استراتژیک مشترکی را دارند. اما با این وجود این حقیقت همچنان وجود خواهد داشت که ایجاد تعادل میان رابطه با غرب و روسیه جزو منافع بلند مدت تهران است که البته این موضوع موجب ایجاد نوعی رقابت سیاسی و همکاری میان روسیه و واشنگتن می شود.

وی در ادامه تصریح کرد: اما با توجه به آنکه ایران موضعی مستقل دارد نیازمند آن است تا از یک استراتژی سیاسی سه وجهی بهره ببرد زیرا نزدیک شدن زیاد به واشنگتن و یا روسیه اگر با بی تدبیری همراه باشد تهدیدهای زیادی را برای تهران به دنبال خواهد داشت. بهترین استراتژی برای ایران در این رابطه آن است که از گیر افتادن در این بازی قدرت قدیمی و دوره ای میان آمریکا و روسیه که این روزها شاهد نوع جدیدی از آن هستیم پرهیز کند. تنهایی استراتژیک ایران و حالت تدافعی آن نیازمند کسب یک تعادل پویا از منابع مختلف در رابطه با دو رقیب قدیمی است. رسیدن به یک توافق هسته ای در چارچوب کاری 1+5 و متعاقب آن شناسایی ایران به عنوان یک قدرت هسته ای صلح جو از سوی جامعه جهانی بستگی به چنینی رویکردی از سوی تهران دارد.

به اعتقاد پروفسور منشی پوری، منافع استراتژیک ایران به دلیل تنش های هسته ای و بن بست سیاسی با غرب، برآورده نشده اند. برای رفع بی اعتمادی دوجانبه میان ایران و آمریکا به زمان زیادی نیاز است حتی ممکن است این دوره طولانی تر از زمانی باشد که برای از بین بردن ابهامات موجود در خصوص تمایلات دو طرف مورد نیاز است. منافع دو طرف در این مورد به حدی زیاد است که نمی تواند اسیر تصمیم گیری های ضعیف شود.

محمود منشی پوری استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل در دانشگاه ایالتی سانفرانسیسکو و استاد سیاست خاورمیانه در دانشگاه کالیفرنیا در برکلی آمریکاست. منشی پوری در سال 1987 درجه دکترای خود را از دانشگاه جورجیا در آمریکا دریافت کرده است. او سابقه تدریس در دانشگاههای چون جورجیا، دانشگاه مرکزی میشیگان و دانشگاه ایالتی کالیفرنیا را دارد. حوزه‌های تخصصی و مطالعاتی وی عبارتند از: خاورمیانه و شمال افریقا در روابط بین‌الملل، حقوق بشر، خلیج فارس در روابط بین‌الملل، نظریه و عمل در روابط بین‌الملل، هویت و جهانی شدن در جوامع اسلامی و مباحث جهانی. وی ویراستار "حقوق بشر در عصر جهانی شدن" و مؤلف کتابهای "تروریسم، امنیت و حقوق بشر"، "حقوق بشر در خاورمیانه"، "مسلمانان در سیاست جهانی" و "سیاست جهانی" است.